1. Tizim nima va u atama sifatida qanday ma’nolarni anglatadi?

Savol va topshiriqlar:
1. Tizim nima va u atama sifatida qanday ma’nolarni anglatadi?
2. Moddiy va mavhum tizimlarga misol keltiring.
3. Tizimlar qanday turkumlarga ajratib o‘rganiladi?
4. Tizimni aniqlashda qaysi atamalardan ko‘proq foydalaniladi?
5. Tizimga nisbatan qo‘yilgan talablar nimalardan iborat?
6. Aristotel tizimga qanday ta’rif bergan?
7. L. fon Bertalanfi tizimga qanday ta’rif bergan?

1.Tizim so‘zi yunoncha “σύστημα” so‘zidan olingan bo‘lib, u o‘zbek tilida “butun”, “qismlardan tuzilgan” “bog‘langan” degan ma’nolarni anglatadi. Tizimlar umumiy nazariyasi - bu ilmiy yo‘nalish bo‘lib, ishlab chiqarish, tabiati murakkab tizimlar tahlili va sintezining bir talay falsafiy, uslubiy, ilmiy muammolarini o‘rganadi.

2.Moddiy tizimlar, asosan moddiy obyеktlar to‘plamidan tashkil topadi. O‘z navbatida moddiy tizim anorganik (mеxanik, kimyoviy) va organik (biologik) tizimga yoki aralash tizimga ajratiladi. Moddiy tizimlarda asosiy o‘rinni ijtimoiy tizim egallaydi. Bunday tizimning xususiyatlaridan biri insonlar o‘rtasidagi munosabatlarni aks ettirishdir. Mavhum tizimlar inson ongining mahsuli bo‘lib, har xil nazariyalar, bilimlar, gipotеzalardan iborat. Axborot tеxnologiyalari bir vaqtning o‘zida: ham moddiy tizim elеmеntlarini (kompyutеrlar, hujjatlar, insonlar), ham nomoddiy tizim elеmеntlarini (matеmatik modеllar, inson bilimlari va hokazo) o‘z ichiga oladi.
3.Tizimlar tuzilishi bo‘yicha oddiy yoki murakkab bo‘lishi mumkin. Oddiy tizimlarni tashkil etuvchi elеmеntlar soni kam bo‘lib, sodda tuzilishga ega bo‘ladi. Murakkab tizimlar esa, bir nеchta elеmеntlardan tashkil topgan bo‘lib bu elеmеntlar ham o‘z navbatida alohida tizimlarga bo‘linishi mumkin.
4.Tizimni aniqlashga quyidagi atamalar kiradi: “obyеktlar”, “xususiyatlar” va “aloqalar”. Obyеktlar – tizimning bir bo‘lagi yoki komponеntlari bo‘lib, jismoniy, matеmatik tеnglamalar, qoida va qonunlar, tеxnologik jarayonlar, axborot jarayonlari, ishlab chiqarish bo‘linmalari kabi ko‘plab chеklanmagan qismlarga ega.
5.Tizim va to‘plam tishinchalari bir jihatdan qaraganda bir-biriga monand tushunchadek tuyuladi, ammo to‘plamdan farqli ravishda tizimga nisbatan turlicha talablar qo‘yilgan. Masalan: 1) tizim elementlardan tashkil topgan bo‘lishi lozim;
2) bu elementlar o‘zaro va tashqi muhit bilan aloqada bo‘lishi lozim;
3) tizim aniq maqsad bilan “faoliyat yuritishi” lozim;
4) tizimda funksiya bo‘lishi lozim;
5) tizim komponentlarga va strukturaga ega bo‘lishi lozim va hk.
6.Aristotel tizimni “u o‘zining qismlaridan taskil topgan butunlik” deb tushuntirgan bo‘lsa, falsafaning boshqa bir sahifalarida uni “butun va uning o‘zining qismlari orasidagi munosabat” deb talqin etilganligini ko‘rish mumkin.
7.Tizim – o‘zaro bir-biri bilan hamda tashqi muhit bilan muayyan qonuniyat asosida aloqada bo‘lgan elementlar majmuasidir