1. Tijorat banklarining aktiv operatsiyalari haqida tushuncha va ularning tarkibiy tuzilmalari

2.Tijorat banklarining aktiv operatsiyalarini amalga oshirish tartibi (O’zbekiston Respublikasi Tashqi Iqtisodiy Faoliyat Milliy Banki misolida)
Tijorat banklarida aktiv operatsiyalari samaradorligini takomillashtirish tijorat banklaridagi faoliyatini chuqur tahlil etgan holda uning ilg‘or tomonlari mahalliy shart – sharoitlarga moslashtirish yuqoridagi muammolarni ijobiy hal etish bo‘yicha ilmiy asoslangan amaliy takliflar va tavsiyalar ishlab chiqishga harakat qildik. Ushbu takliflar va tavsiyalar quyidagilardan iborat:
O ‘z bekiston Respublikasida tijorat banklari o‘rtasida mavjud raqobatlashuv sharoitida bank xizmatlari bozorining rivojlangan davlat tijorat banklarida faol qo‘llaniladigan zamonaviy xizmat turlaridan foydalanish o‘ziga hos ravishda ularning jozibadorligini oshiradi. Buning uchun birinchi navbatda milliy bank tizimida faoliyat ko‘rsatayotgan barcha tijorat banklarini hozirgi zamon talablariga to‘liq javob bera oladigan informatsion texnologiyalar bilan to‘liq ta’minlangan bo‘lishlari, bundan tashqarii mijozlarning ham ushbu texnologiyalar bilan ta’minlanganligi hamda zamonaviy informatsion texnologiyalarga yuqori darajada xizmat ko‘rsatuvchi ixtisoslashtirilgan tashkilotlarning mavjud bo‘lishini taqazo etadi.
Har qanday xo‘jalik sub’ektlari kabi tijorat banklarining faoliyatini pirovard maqsadi daromad topishdan iboratdir. Xalqaro amaliyotda tijorat banklarining o‘zlik va jalb etilgan mablag‘lardan ma’lum daromad topish uchun olib boradigan faoliyati aktiv operatsiyalar deb nomlanadi. O‘z mohiyatiga asosan tijorat banklarining o‘zlik va yuridik hamda jismoniy shaxslarning vaqtincha bo‘sh turgan pul mablag‘larini jalb etilgan mablag‘laridan o‘z nomidan ma’lum daromad topish uchun olib boradigan faoliyati aktiv operatsiyalar hisoblanadi. Xalqaro amaliyotda tijorat banklarining olib boradigan aktiv operatsiyalari juda turli tumandir, lekin iqtisodiy adabiyotlarda aktiv operatsiyalar o‘z mohiyatiga ko‘ra quyidagi asosiy guruxlarga ajratiladi:
- yuridik va jismoniy shaxslarga turli muddatlarga, turli maqsadlarga ham turli shartlar asosida kreditlar berish; - bank mijozlariga turli vositachlik xizmatlarini ko‘rsatish;
-lizing, faktoring va forfeyting operatsiyalarini amalga oshirish;
- investitsiya loyixalarini amalga oshirish;
- davlat va boshqa yuridik shaxslarning qimmatli qog‘ozlariga o‘z nomidan va o‘z hisobidan investitsiyalar qilish;
- bank mijozlariga kassa xizmatlarini ko‘rsatish;
- mijozlarga boshqa turdagi an’anaviy va noan’anaviy bank xizmatlarini ko‘rsatish. Tijorat banklari aktiv operatsiyalarni amalga oshirish jarayonida amaldagi qonunchilik tomonidn belgilangan me’yorlarga amal qilishlari lozim. Tijorat banklari o‘zlarining faoliyati uchun o‘rnatilgan likvidlik darajasini saqlab turishlari hamda aktiv operatsiyalarni turlari bo‘yicha yuzaga chiqishi mumkin bo‘lgan qaltisliklarni (risklarni) oqilona taqsimlashlari shart. Amaliyotda daromad keltirish darajasiga asosan tijorat banklarining aktivlari asosan ikki guruhga, ya’ni daromad keltirmaydigan va daromad keltiradigan aktivlarga ajratadilar. Albatta ushbu guruhlash aktivlari ikki asosiy guruhga ajratiladi. Lekin bizning fikrimizcha, ushbu guruhlashda ayrim omillar inobatga olinmagan. Masalan kassadagi pul aktivlari bank likvidligini ta’min-laydigan lekin daromad keltirmaydigan aktivga kiritilgan. Bizning fikrimizcha, tijorat banklari aktivlarini quyidagi uch guruxga ajratish maqsadga muvofiq bo‘lar edi:
1. Daromad keltirmaydigan, lekin bank faoliyatini ta’minlaydigan aktivlar. Ushbu aktivlar tarkibiga O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki hisobraqamidagi majburiy zahiralar summasi, asosiy vositalar va kam baholi tez eskiruvchan buyumlar hamda boshqa aktivlar.
2 . Kam daromad keltiradigan, lekin bank likvidligini ta’minlaydigan aktivlar. Ushbu aktivlar tarkibiga kassadagi pul mablag‘lari va unga tenglashtirilgan hujjatlar, davlat o‘rta muddatli hazina majburiyatlari, davlat qisqa muddatli obligatsiyalari kiradi.
3 . Yuqori daromad keltiradigan, lekin yuqori qaltislik darajasiga ega aktivlar. Ushbu aktivlar tarkibiga kreditlar, lizing, faktoring, forfey-ting, korporativ qimmatli qog‘ozlarga investitsiyalar, xorijiy valyutalar va boshqa aktivlarning kiritish mumkin. Tijorat banklarining aktivlarini yuqoridagi tartibda guruxlash, bizning fikrimizcha aktivlarni mohiyatini to‘laroq ochib beradi deb hisoblaymiz.
Quyidagi misolimizda biz “O’zbekiston Respublikasi Tashqi Iqtisodiy Faoliyat Milliy Banki” AJ ning 31.03.2021 dagi bank balansi tarki hamda moliyaviy natijalari to’g’risidagi hisobotini ko’rishimiz va taxlil qilishimiz mumkun.

“O’zbekiston Respublikasi Tashqi Iqtisodiy Faoliyat Milliy Banki” AJ

Bank balansi tarkibi
31.03.2021 (ming so’m)

№	AКТИВЛАР	ЖАМИ	миллий валютада	хорижий валютада (сўм еквивалент)
1	Кассадаги нақд пул ва бошқа тўлов ҳужжатлари	1 001 999 701	304 931 292	697 068 409
2	Банкнинг Ўзбекистон Республикаси Марказий банкидаги (МБ) ҳисобварақлари	1 914 840 514	1 862 465 614	52 374 900
3	Банкнинг бошқа банклардаги ҳисобварақлари, соф	7 805 098 725	347 282 307	7 457 816 418
3.1.	Банкнинг бошқа банклардаги ҳисобварақлари, брутто	7 805 098 725	347 282 307	7 457 816 418
3.2.	Минус: Кўрилиши мумкин бўлган зарарларни қоплаш захираси	0	0	0
4	Олди-сотди қимматли қоғозлари, соф	451 443 379	435 730 909	15 712 470
4.1.	Олди-сотди қимматли қоғозлари, брутто	450 100 456	434 387 986	15 712 470
4.2.	Қимматли қоғозларга чегирма ва мукофот	1 342 923	1 342 923	0
4.3.	Кўрилиши мумкин бўлган зарарларни қоплаш захираси	0	0	0
5	Қимматбаҳо металлар, тангалар ва тошлар, соф	35	35	0
5.1.	Қимматбаҳо металлар, тангалар ва тошлар, бруттоs	35	35	0
5.2.	Минус: Кўрилиши мумкин бўлган зарарларни қоплаш захираси	0	0	0
6	Инвестициялар, соф	1 282 947 541	1 059 457 435	223 490 106
6.1.	Инвестициялар, брутто	1 506 787 730	1 283 297 624	223 490 106
6.2.	Минус: Кўрилиши мумкин бўлган зарарларни қоплаш захираси	223 840 189	223 840 189	0
7	Қайтиб олиш шарти бўйича сотиб олинган қимматли қоғозлар, соф	0	0	0
7.1.	Қайтиб олиш шарти бўйича сотиб олинган қимматли қоғозлар, брутто	0	0	0
7.2.	Минус: Кўрилиши мумкин бўлган зарарларни қоплаш захираси	0	0	0
8	Кредит ва лизинг операциялари, соф	62 792 997 768	18 932 087 750	43 860 910 018
8.1.	Кредит ва лизинг операциялари, брутто	64 910 602 154	20 237 452 853	44 673 149 301
8.2.	Минус: Кўрилиши мумкин бўлган зарарларни қоплаш захираси	2 117 604 386	1 305 365 103	812 239 283
9	Сотиб олинган векселлар, соф	0	0	0
9.1.	Сотиб олинган векселлар, брутто	0	0	0
9.2.	Минус: Кўрилиши мумкин бўлган зарарларни қоплаш захираси	0	0	0
10	Молиявий инструментлар бўйича мижозларнинг мажбуриятлари, соф	0	0	0
10.1.	Молиявий инструментлар бўйича мижозларнинг мажбуриятлари, брутто	0	0	0
10.2.	Минус: Кўрилиши мумкин бўлган зарарларни қоплаш захираси	0	0	0
11	Асосий воситалар, соф	625 490 542	625 490 542	0
12	Активлар бўйича ҳисобланган фоизли ва фоизсиз даромадлар, жами, соф	2 116 948 696	962 397 156	1 154 551 540
12.1.	Активлар бўйича ҳисобланган фоизлар, брутто	2 107 011 985	960 641 981	1 146 370 004
12.2.	Ҳисобланган фоизсиз даромадлар, брутто	10 276 314	2 094 778	8 181 536
12.2.1.	Минус: Кўрилиши мумкин бўлган зарарларни қоплаш захираси	339 603	339 603	0
13	Банкнинг бошқа хусусий мулклари, соф	208 970 930	208 970 930	0
13.1.	Кредит ва лизинг бўйича гаров ҳисобидан ундирилган мулк , брутто	24 550 566	24 550 566	0
13.2.	Банкнинг бошқа хусусий мулклари, брутто	199 679 852	199 679 852	0
13.3.	Минус: Инвестициянинг йиғилган эскириш суммаси ва кўрилиши мумкин бўлган зарар	15 259 488	15 259 488	0
14	Бошқа активлар, соф	253 932 308	167 830 494	86 101 814
14.1.	Бошқа активлар, брутто	410 102 590	305 729 554	104 373 036
14.2.	Минус: Кўрилиши мумкин бўлган зарарларни қоплаш захираси	156 170 282	137 899 060	18 271 222
14.3.	Валюта ва валюта позицияларини сотиб олиш ва сотиш	0
15.	Жами активлар	78 454 670 139	24 906 644 464	53 548 025 675
	МАЖБУРИЯТЛАР ВА ХУСУСИЙ КАПИТАЛ
	МАЖБУРИЯТЛАР
16.	Талаб қилиб олингунча сақланадиган депозитлар	11 178 931 515	3 820 729 742	7 358 201 773
17.	Муддатли депозитлар	6 935 152 398	2 449 748 741	4 485 403 657
18.	МБнинг вакиллик ҳисобварақлари	271 732 290	0	271 732 290
19.	Бошқа банкларнинг ҳисобварақлари	1 814 101 531	316 101 552	1 497 999 979
20.	РЕПО битимлари бўйича сотилган қимматли қоғозлар	310 887 781	310 887 781	0
21.	Кредитлар ва лизинг операциялар бўйича мажбуриятлар	37 984 007 118	3 928 683 049	34 055 324 069
22.	Банк томонидан чиқарилган қимматли қоғозлар	3 142 494 000	0	3 142 494 000
23.	Субординар қарз мажбуриятлари	1 552 317 828	359 683 283	1 192 634 545
24.	Тўланиши лозим бўлган ҳисобланган фоизлар	865 088 862	145 856 961	719 231 901
25.	Ҳисобланган солиқлар	24 604 262	24 604 262	0
26.	Клиринг трансакциялари	4 253 006	3 438 406	814 600
27.	Бошқа мажбуриятлар	267 005 014	128 864 271	138 140 743
28.	Жами мажбуриятлар	64 350 575 605	11 488 598 048	52 861 977 557
	ХУСУСИЙ КАПИТАЛ
29.	Устав капитали
29.1.	Акциялар - Оддий	11 978 074 379	11 978 074 379
29.2.	Акциялар - Имтиёзли	0
30.	Қўшимча капитал	0
31.	Резерв капитали
31.1.	Умумий захира фонди	354 938 686	354 938 686
31.2.	Стандарт активлар бўйича захира	306 836 544	306 836 544
31.3.	Девальвация учун захира	0	0
31.4.	Бошқа заҳира ва фондлар	71 392 507	71 392 507
32.	Тақсимланмаган фойда	1 392 852 418	1 392 852 418
32.1.	шундан, жорий йилнинг соф фойда (зарар)	230 993 569	230 993 569
33.	Жами хусусий капитал	14 104 094 534	14 104 094 534	0
34.	Жами мажбуриятлар ва хусусий капитал	78 454 670 139	25 592 692 582	52 861 977 557

“O’zbekiston Respublikasi Tashqi Iqtisodiy Faoliyat Milliy Banki” AJ

Moliyaviy natijalar to’g’risida xisobot

№	Тоифаси	ЖАМИ	миллий валютада	хорижий валютада (сўм еквивалент)
1.	Фоизли даромадлар
a.	МБдаги ҳисобварақлар бўйича фоизли даромадлар	25 105	25 105
б.	Бошқа банклардаги ҳисобварақлар бўйича фоизли даромадлар	25 193 377	3 949 185	21 244 192
в.	Сотиб олинган векселлар бўйича фоизли даромадлар	0	0	0
г.	Инвестициялар бўйича фоизли даромадлар	0	0	0
д.	Олди-сотди қимматли қоғозлар бўйича фоизли даромадлар	15 473 450	15 473 450
е.	Мижозларнинг мажбуриятлари бўйича ҳисобланган фоизлар	0	0	0
ж.	Банкнинг тўланмаган акцептлари юзасидан мижозлар мажбуриятлари бўйича фоизли даромадлар	0	0	0
з.	Кредит ва лизинг операциялари бўйича фоиз, дисконт (чегирмалар) ва бадаллар	1 130 943 166	700 983 628	429 959 538
и.	Қимматли қоғозлар билан амалга оширилган РЕПО битимлари бўйича фоизли даромадлар	0	0	0
к.	Бошқа фоизли даромадлар	342 350 748	234 265 316	108 085 432
л.	Жами фоизли даромадлар	1 513 985 846	954 696 684	559 289 162
2.	ФОИЗЛИ ХАРАЖАТЛАР
а.	Талаб қилиб олингунча сақланадиган депозитлар бўйича фоизли харажатлар	242 700	242 700
б.	Муддатли депозитлар бўйича фоизли харажатлар	150 346 595	93 699 029	56 647 566
в.	МБнинг ҳисобварақлари бўйича фоизли харажатлар	27 915	0	27 915
г.	Бошқа банкларнинг ҳисобварақлари бўйича фоизли харажатлар	4 987 105	4 725 407	261 698
д.	Жами депозитлар бўйича фоизли харажатлар	155 604 315	98 667 136	56 937 179
е.	Кредитлар бўйича фоизли харажатлар	317 211 690	64 060 009	253 151 681
ж.	Қимматли қоғозлар билан амалга оширилган РЕПО битимлари бўйича фоизли харажатлар	11 806 027	11 806 027	0
з.	Бошқа фоизли харажатлар	375 424 018	252 952 367	122 471 651
и.	Жами фоизли харажатлар бўйича қарздорлик	704 441 735	328 818 403	375 623 332
л.	Жами фоизли харажатлар	860 046 050	427 485 539	432 560 511
3.	Кредит ва лизинг бўйича кўрилиши мумкин бўлган зарарларни баҳолашдан олдинги соф даромад	653 939 796	527 211 145	126 728 651
а.	Минус: Кредит ва лизинг бўйича кўрилиши мумкин бўлган зарарларни баҳолаш	846 284 552	474 654 010	371 630 542
б.	Minus: Қимматли қоғозлар бўйича кўрилиши мумкин бўлган зарарларни баҳолаш	0	0	0
в.	Минус: Инвестициялар бўйича кўрилиши мумкин бўлган зарарларни баҳолаш	552 765	552 765	0
г.	Минус: Бошқа активлар бўйича кўрилиши мумкин бўлган зарарларни баҳолаш	2 725 490	2 725 490	0
д.	Кредит ва лизинг бўйича кўрилиши мумкин бўлган зарарларни баҳолашдан кейинги соф даромад	-195 623 011	49 278 880	-244 901 891
4.	ФОИЗСИЗ ДАРОМАДЛАР
а.	Кўрсатилган хизматлар ва воситачилик учун олинган даромадлар	98 236 278	77 738 538	20 497 740
б.	Хорижий валютадаги фойда	38 619 006	522 509	38 096 497
в.	Тижорат операцияларидан олинган фойда	0	0	0
г.	Инвестициядан олинган фойда ва дивидендлар	492 936	492 936	0
д.	Бошқа фоизсиз даромадлар	584 415 895	289 338 836	295 077 059
е.	Жами фоизсиз даромадлар	721 764 115	368 092 819	353 671 296
5.	ФОИЗСИЗ ХАРАЖАТЛАР
а.	Хизмат ва воситачилик харажатлари	30 129 359	9 456 820	20 672 539
б.	Хорижий валютада кўрилган зарарлар	14 489 616	-10	14 489 626
в.	Тижорат операцияларидан кўрилган зарарлар	0	0	0
г.	Инвестициядан кўрилган зарарлар	0	0	0
д.	Бошқа фоизсиз харажатлар	2 108 473	2 108 473	0
е.	Жами фоизсиз харажатлар	46 727 448	11 565 283	35 162 165
6.	ОПЕРАЦИОН ХАРАЖАТЛАРДАН ОЛДИНГИ СОФ ДАРОМАД	479 413 656	405 806 416	73 607 240
7.	ОПЕРАЦИОН ХАРАЖАТЛАР
а.	Банк хизматчиларининг иш ҳақи ва улар учун қилинган бошқа харажатлар	125 082 180	124 858 853
б.	Ижара ва таъминот харажатлари	18 210 032	18 210 032
в.	Хизмат сафари ва транспорт харажатлари	1 138 724	1 138 724
г.	Маъмурий харажатлар	5 655 940	5 521 533
д.	Репрезентация ва хайрия	4 862 521	4 678 837
е.	Эскириш харажатлари	27 213 214	27 213 214
ж.	Суғурта	4 920	4 920
з.	Солиқ	7 209 818	7 209 818
и.	Жарималар	148 604	148 604
к.	Бошқа операцион харажатлар	4 231 366	1 206 428
л.	Жами операцион харажатлар	193 757 319	190 190 963
8.	Бошқа активлар бўйича кўрилиши мумкин бўлган зарарларни баҳолаш	285 656 337	215 615 453	70 040 884
а.	Фойда солиғини баҳолаш	54 662 768	54 662 768
9.	ТУЗАТИШЛАР КИРИТИЛГУНГА ҚАДАР ДАРОМАД	230 993 569	160 952 685	70 040 884
а.	Кўзда тутилмаган даромад ѐки харажатлар, соф	0	0	0
б.	Фойда бўйича тузатишлар, соф	0	0	0
10.	СОФ ФОЙДА (ЗАРАР)	230 993 569	160 952 685	70 040 884

31.03.2021 (минг сўм)⁴

Tijorat banklari aktiv operatsiyalarini takomillashtirish istiqbollari

Tijorat banklarida aktiv operatsiyalari samaradorligini takomillashtirish tijorat banklaridagi faoliyatini chuqur tahlil etgan holda uning ilg‘or tomonlari mahalliy shart – sharoitlarga moslashtirish yuqoridagi muammolarni ijobiy hal etish bo‘yicha ilmiy asoslangan amaliy takliflar va tavsiyalar ishlab chiqishga harakat qildik. Ushbu takliflar va tavsiyalar quyidagilardan iborat:
1. O‘z bekiston Respublikasida tijorat banklari o‘rtasida mavjud raqobatlashuv sharoitida bank xizmatlari bozorining rivojlangan davlat tijorat banklarida faol qo‘llaniladigan zamonaviy xizmat turlaridan foydalanish o‘ziga hos ravishda ularning jozibadorligini oshiradi. Buning uchun birinchi navbatda milliy bank tizimida faoliyat ko‘rsatayotgan barcha tijorat banklarini hozirgi zamon talablariga to‘liq javob bera oladigan informatsion texnologiyalar bilan to‘liq ta’minlangan bo‘lishlari, bundan tashqarii mijozlarning ham ushbu texnologiyalar bilan ta’minlanganligi hamda zamonaviy informatsion texnologiyalarga yuqori darajada xizmat ko‘rsatuvchi ixtisoslashtirilgan tashkilotlarning mavjud bo‘lishini taqazo etadi.
Respublikamizdagi barcha tijorat banklarida «home banking», «internet – bank», «Mobil telefon bank» kabi zamonaviy bank xizmatlarining joriy etilishi va ularning rivojlanishi birinchidan, bank mijozlari uchun qulaylik yaratadi, ikkinchidan, bizning fikrimizcha bank xizmatlarining sifati va samaradorligini oshiradi. Ushbu jarayonni rivojlantirib borish natijasida «bank – mijoz» munosabatlarini yaxshilash maqsadida respublikamiz tijorat banklarida eng zamonaviy texnologiya hisoblangan SRM (Customer Relationship Management) tizimini kiritish uchun zamin yaratiladi.
2.Mamlakatimizda tijorat banklari tomonidan bank xizmatlari bozorida olib borayotgan reklama faoliyatini, bizning fikrimizcha, qayta ko‘rib chiqish lozim. Lekin biz yuqorida ta’kidlab o‘tganimizdek Taxlil natijasida shunga guvoh bo‘ldikki, respublikamizdagi kredit uyushma va lombardlar o‘z reklamalarini ommabop va keng geografik xududlardagi o‘quvchilarga yetib boradigan gazetalarda chop etmoqdalar. Bu esa o‘zining ijobiy natijasini bermoqda.
3.Respublikamizdagi tijorat banklari o‘zlarining depozit siyosatini olib borishda o‘zlaridagi mavjud tarmoqlari, minibanklari va filiallarini imkoniyatlaridan oqilona hamda samarador foydalanishlari lozim. Depozit siyosatini olib borishda hozirda barcha tijorat banklariga biz yuqorida ta’kidlab o‘tgan kredit uyushmalari bu sohada ham juda kuchli raqobatni yuzaga chiqarishgan. Buning asosiy sababi, kredit uyushmalari tamonidan taklif etilayotgan omonatlar uchun foizlar tijorat banklarida ancha yuqori. Ilmiy tadqiqot natijasida biz xozirda tijorat banklari mijozlarining kredit uyushmalariga «oqimi»ni guvohi bo‘ldik. Amaldagi qonunchilikka asosan tijorat banklari omonatlar uchun foiz stavkalarini o‘rnatishda cheklovlar mavjud.
Demak bu sohada kredit uyushmalariga raqobat qilish mushkul. Lekin, mamlakatimizda faoliyat ko‘rsatayotgan deyarli barcha kredit uyushmalari Toshkent shahar, viloyat markazlari va yirik sanoat shaharlarda faoliyat ko‘rsatishmoqda. Ushbu sohada tijorat banklari, ayniqsa aksiyadorlik tijorat «Mikrokreditbank»da o‘zida mavjud muassasalar yordamida depozit siyosatini qishloq tumanlarida kuchaytirishlari lozim. Bunga bizning fikrimizcha respublikamiz aholisining 60,0 foizidan ortig‘I qishloq joylarida istiqomat etadi: ikkinchidan, aksiyadorlik tijorat «Mikrokreditbank»ning (shu bilan birga bir qator boshqa tijorat banklarini ham) mamlakatimizning barcha qishloq xududlarida filiallari va minibanklari mavjud. Bundan tashqarii, ularda depozit siyosati bo‘yicha kerakli malakaga ega mutaxassislar faoliyat ko‘rsatadi. Bizning fikrimizcha tegishli tijorat banklari marketing xizmati yuqorida ta’kidlangan omillarni chuqur o‘rganishlari lozim. Faqat shundagina bank xizmatlari bozorida tijorat banklari o‘zlaridagi mavjud imkoniyatlaridan mohirona va samarali foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Masofaviy bank xizmatlarini ko‘rsatish turli bank operatsiyalarni masofadan amalga oshirish imkoniyatini beradigan xizmatlar kompleksidir. Buning uchun bank muassasasiga tashrif buyurmasdan turib kompyuter yoki mobil telefondan foydalanish kifoya.
Masofaviy texnologiyalar mijozga bank xizmatlaridan foydalanishda maksimal qulaylik va bank bilan ishlash jarayonida vaqt hamda moliyaviy xarajatlarni minimallashtirish imkonini beradi.
Masofadan xizmat ko‘rsatish tizimi mijozlarga taqdim etilayotgan xizmatlarning xarakteriga ko‘ra ikki turga bo‘lish mumkin:
- informatsion;
- tranzaksion.
Informatsion banking mijozlarga moliyaviy ma’lumotlarni taqdim etishga yo‘naltirilgan bo‘lsa, tranzaksion banking moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishga imkoniyat yaratadi. Masofaviy bank xizmatlarining asosiy tamoyili mijoz va bank o‘rtasida turli axborotlarning masofadan almashinuvi hisoblanadi. Bunda bank tomonidan mazkur amaliyotning xavfsizligi ta’minlanadi.
⁵
Xulosa:
Xulosa qilib aytganda, tijorat banklari aktiv operatsiyalarining asosiy maqsadi yuqori foyda olish va bank faoliyati likvidligi hamda barqarorligini ta‘minlashdan iborat.Birgina O’zbekiston Respublikasi Tashqi Iqtisodiy Faoliyat Milliy Banki misolida misolida ko’radigan bo’lsak, uning oldida quyidagi asosiy vazifalar turibdi:
* mavjud va potensial mijozlar maqsad guruhlarining ehtiyojlari hamda talablariga javob beruvchi faol marketing siyosatini shakllantirish;
* korporativ mijozlar bilan ishlarni kuchaytirish. Mumkin qadar ko‘proq birinchi darajali mijozlarni bankka jalb etish va uzoq muddatli asosda biriktirib olish;
* mijozlar bilan ishlashning andozaviy texnologiyalarni har bir mijozga alohida yondashuv bilan uyg‘unlashtirishga asoslangan yangi ideologiyasini joriy etish;
* mamlakat chakana bozoridagi peshqadamlikni saqlab qolish;
* investitsiya dasturini, kichik va o‘rta biznesni rivojlantirish dasturini amalga oshirishda davlatga maksimal darajada yordam berilishini, respublikamiz eksporti qo‘llab-quvvatlanishini ta’minlash;
* mijozlar keng doirasiga tayanib, aktivlar va passivlar strukturasining muvozanatli holatini ta’minlash, ularni boshqarishning zamonaviy usullarini joriy etish;
* resurs bazasini diversifikatsiyalash, jumladan bunda tashqi moliyalashdan foydalanish;
* bankning xorijiy investorlar oldidagi katta obro‘sidan, xalqaro andozalar bo‘yicha bank ishonchliligining yuqori ko‘rsatkichlaridan foydalanib, xalqaro bozorlarda bank uchun maqbul narxlarda sarmoya jalb etish borasidagi ishlarni faollashtirish;
* daromadlilik, likvidlikni oshirish, valuta va bozorga oid xatarlarni kamaytirish maqsadida investitsiya portfeli tuzilishini maqbullashtirish;
* bankni boshqarishning moslashuvchan tuzilishini barpo etish. Bunda boshqaruvning iqtisodiy vositalariga hamda vakolatlarni taqsimlashning maqbul tizimiga asoslanish
Respublikamizda soʻnggi yillarda bank tizimini rivojlantirish, ayniqsa, sohaga zamonaviy IT-texnologiyalarni keng joriy etish, raqamlashtirish jarayonlarini jadallashtirish qaratilgan konstruktiv choralar koʻrilmoqda. Bu boradagi jarayonlar joriy yildan boshlab yana-da tezlashtirildi. Bu bejiz emas. Zero, davlatimiz rahbari Oliy Majlisga Murojaatnomasida taʼkidlab oʻtganidek, "Afsuski, bank tizimi raqamli texnologiyalarni qoʻllash, yangi bank mahsulotlarini joriy etish va dasturiy taʼminotlar boʻyicha zamon talablaridan 10-15 yil orqada qolmoqda.
2020-yildan boshlab har bir bankda keng koʻlamli transformatsiya dasturi amalga oshiriladi. Bu borada banklarimizning kapital, resurs bazasi va daromadlarini oshirish alohida eʼtiborimiz markazida boʻladi".
Xususan, oʻtayotgan yilda bank tizimida tadbirkorlarni qoʻllab-quvvatlaydigan “loyihalar fabrikasi” faoliyatini yoʻlga qoʻyishga alohida eʼtibor qaratilyapti. Oʻz navbatida banklarning xalqaro moliya bozorlariga chiqib, arzon va uzoq muddatli resurslar olib kelishi yoʻlida, masalan, Milliy bank va Ipoteka bank oʻz yevrobondlarini chiqarish ustida ish olib bormoqda.
Zero, davlatimiz rahbari aytib oʻtganidek, “Bank sohasidagi islohotlarning asosiy maqsadi – tijorat banklarini mijoz uchun ishlashga oʻrgatishdan iborat”.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Bank tizimini yanada rivojlantirish va bo‘sh pul mablag‘larini bank aylanmasiga jalb etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori, - Toshkent, 2020 yil 28 sentabr;
2.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Bank tizimini yanada isloh qilish va erkinlashtirish chora tadbirlari to’g’tisida”gi Qarori 2017 yil 12 sentabr;
3.O‘zbekiston Respublikasi “O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida”gi Qonuni. – Toshkent: O‘zbekiston, 2019 yil 17 avgust;
4.O‘zbekiston Respublikasi “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida” gi Qonuni. – Toshkent: O‘zbekiston, 2019-yil 22-iyul;
5.N.S.Ernazarov, O.O.Xudoyorov “Banklarda buxgalteriya xisobi”. Toshkent 2018;
6.Sh.Z.Abdullayeva “bank ishi” TMI Toshkent 2017;
7.Pul va banklar: Darslik/ A.A.Omonov, T.M.Qoraliev; – T.: “........... .............”, 2018. – …… b;
8.Abdullayeva Sh.Z. Pul, kredit va banklar: darslik./– T.: IQTISOD-MOLIYA, 2017;
9. www.cbu.uz ;
10.www.gov.uz;
11.www.lex.uz;
12www.stut.uz.

1^ Sh.Z.Abdullayeva “bank ishi” TMI Toshkent 2017

2^ Pul va banklar: Darslik/ A.A.Omonov, T.M.Qoraliev; – T.: “........... .............”, 2018. – …… b.

3^ N.S.Ernazarov, O.O.Xudoyorov “Banklarda buxgalteriya xisobi”. Toshkent 2018;

4^ WWW.NBU.UZ “O’zbekiston Respublikasi Tashqi Iqtisodiy Faoliyat Milliy Banki” AJ

5^ www.Cbu.uz 01.01.2021 holatiga ko’ra