1. Tibbiyotda etika va deontalogiya tamoyillari  Etika

Kechiktirib bo‘lmaydigan yordam. 
Sil kasalligiga taxmin qilingan
barcha bemorlar maxsus sil bo‘limi bor shifoxonalarga, qolgan 
bemorlar
 
esa ko‘p profilli pulmonologiya va jarrohlik bo‘limi bor shifoxonalarga
yotqiziladi.
Transportirovka mutlaq tinch holatni saqlagan holda zambilda amalga
oshiriladi.
Kichik qon aylanish doirasi tomirlarining qon bilan to‘lib ketmasligi
uchun bemorning boshi va gavdasi bir oz yuqoriga ko‘tarib qo‘yiladi.
Ko‘p miqdorda qon yo‘qotilsa va qon bosimi keskin tushib ketsa,
bemor venasiga reopoliglyukin (400 
ml 
gacha) tomchilab, kalsiy xlorid va
glyukonat (10 % li 10 
ml
), vikasol (1 % li 2–4 
ml
), askorbin kislotasi (5 %
li 4–8 
ml
) oqim bilan yuboriladi.
20.Urologik kasalliklar parvarishi. 
Buyrak va siydik chiqaruv nayi kasalliklari bilan kasallangan bemorlarning parvarishi va 
nazorati 2 yo’nalishda olib boriladi.
Umumiy chora-tadbirlar – turli a’zolar va tizimlar kasalliklari bilan og’rigan bemorlarni ko’zdan 
kechirish va tekshirish: bemorni umumiy ko’zdan kechirish, termometriya, puls va arteriya 
bosimini tekshirish, harorat varaqasini to’ldirish, bemor shaxsiy gigiyenasi va boshqalar.
Maxsus chora-tadbirlar – siydik ayiruv a’zolari kasalliklardagi simptomlar asosida tekshirish va 
ko’zdan kechirish: shish, beldagi og’riq, arterial gipertenziya va boshqalar.
Buyrak va siydik yo'llalari kasalliklari bilan og`rigan bemorlarni kuzatish ehtiyotkorlik va 
muntazam parvarishlashni talab qiladi. Qachonki bemorning: siydik rangi o'zgarishi, qon 
bosimining ko’tarilishi, dispeptik buzilishlar sodir bo’lganda, umumiy ahvoli yomonlashganda 
darhol shifokorga xabar berish kerak bo’ladi.
Buyraklar asosiy vazifasi – ajratish. Buyraklar organizmdan siydik, suvda erigan tuz, 
metabolizm mahsulotlarini ajratadi (xususan, protein metabolizm mahsulotlari – “azot-qoldig`I” 
bo'ladi). Bundan tashqari, buyraklar oqsillar, uglevodlar va yog'lar almashinuv jarayonlarida, 
gemodinamikani tartibga solishda ishtirok etadigan biologik faol moddalar (eritropoietin, renin, 
prostaglandinlar va boshqalar) ishlab chiqaradi.
Har 5-10 minutda buyraklar orqali tanamizdagi barcha qon oqib o'tadi, sutkada buyraklarda 1000 
litr gacha qon aylanadi. Buyrakdagi siydik doimiy asta-sekinlik bilan siydik pufagida to`planadi. 
Keng ma'noda, «diurez" so’zi siydik shakllanishi va siydik ajratish ma’nosini bildiradi, lekin u 
ko'pincha siydik chiqishi miqdorini tavsiflash uchun ishlatiladi (yunoncha diureo - siydik 
ajratmoq). Kun davomida ajratiladigan umumiy siydik miqdori sutkalik diurez deyiladi. Bir 
daqiqadagi o’rtacha diurez minutlik diurez deyiladi (bu buyrak funksiyasini ifodalaydi). Katta 
yoshli odamlarda siydik ajratish kundalik miqdori odatda, qabul qilingan suyuqlikning 50-80% 
ini tashkil qiladi, ya’ni 1000 dan 2000 ml orasida o'zgarib turadi. Suyuqlikning qolgan hajmi teri 
orqali (300-400 ml / kuniga) o`pka orqali (300-400 mlgacha, jismoniy zo’riqish paytida 500 ml 
gacha) ajraladi. Ichaklar orqali 100 ml gacha suyuqlik ajraladi. Jismoniy, og`ir ish bajarganda va 
issiq havoda haddan tashqari terlash, qayt qilish, ich ketishi paytida siydik ajralishi kamayadi va 
aksincha, ko’p suyuqlik qabul qilinganda siydik ajralishi ko’payadi.

---

Buyrak va siydik yo'llari kasalliklari bilan og`rigan bemorlarda turli xil shikoyotlar kuzatiladi. 
Bunda bel sohasida shish, dizuriya, og'riq, siydik ajralishini buzilishi, qon bosimini oshishi kabi 
alomatlar nisbatan ko’p kuzatiladi.
Buyrak kasalliklari bilan og’rigan bemorlar parvarishining muhim qismi ajralgan siydikning 
xususiyatlarini o’zgarganliginikuzatishdir.
Siydikning rangi 
pigmentlar (uroxrom, urobilin va boshqalar) ga bog’liq bo’lib, odatda och sariq 
rangdan qizgish-sariq ranggacha o’zgarib turadi. Quyuq siydik achchiqchoy rangida bo’ladi. 
Siydik rangining ochroq yoki to’q bo’lishi uning nisbiy zichligi va ajratilgan siydik miqdoriga 
bog’liq ravishda o’zgarib turadi: zichligi yuqori bo’lganda sariq rangda bo’lsa? Nisbatan och 
tusli siydik nisbiy zichligi past hollarda kuzatiladi.
Siydikning rangi qabul qilingan dorilar va qabul qilinga ovqatlarga bog’liq holda o’zgarib turadi.
Siydikning rangi turli patalogik hollarda ham o’zgaradi. Masalan, qusish, ich ketish, 
organizmning suvsizlanishi to’q sariq, pollakuriyada siydik suvdek rangsizlanadi. Buyrakdagi 
tosh siljishida siydik qon hisobiga qizil rangga kiradi, o’tkir nefritda “go’sht yuvindisi “rangli 
gemzturiyac kuzatiladi.
Gematuriya (grek. Haimatos – qon, top- siydik) siydikda qon yoki eritrotsitlarni paydo bo’lishi.
Hidi. 
Normada siydik o’tkir bo’lmagan, o’ziga xos hidga ega. Ammiak hidli siydik- siydik 
yo’llarida yoki havoda peshobga bakterialar tushishida kuzatiladi (o’tkir sistit, o’smaning 
parchalanishida). Diabetik komada mevali hid (olmali) keton tanachalari hisobiga; sarimsoq 
qabul qilganda esa siydik darhol o’tkir, yoqimsiz hidli bo’lib qoladi.
Tiniqligi. 
Normada siydik tiniq, shaffof bo’ladi. Xiralashishi siydikda ko’p miqdorda tuzlarning, 
yog’ tomchilari, shilliq, bakteriya, hujayra elementlarining mavjudligini bildiradi. Siydik tiniqligi 
4 xil bo’ladi: to’liq, noto’liq, qisman xiralashgan, xira. Xiralashgan siydik piyelonefritda, pastki 
siydik yo’llari infeksiyalarida tuz ajralishida kuzatiladi. Biroz xiralashgan siydik norma ham 
bo’lishi mumkin.
Bunday bemorlarda, albatta, iste’mol qilinayotgan suyuqlik va ajratilayotgan siydikning 
miqdorini nazorat qilish lozim. Bemorlar mustaqil tarzda yoki tibbiy xodimlarning yordami bilan 
sutkalik diurezni aniqlashi sharr va hamshira olingan ma’lumotlarni harorat varaqasiga qayd 
etishi, sutkalik diurezni ml larda ifodalab yozishi lozim. Qabul qilingan suyuqlikni hisoblashda 
nafaqat so’rvalar, choy, soklar hisoblanadi, balki, ichilayotgan dori vositalari, qolaversa 
parenteral kiritilayotgan dori vositalari ham hisoblanadi. Bemordan ajralayotgan siydikning 
barcha miqdori o’lchamli bankaga yig’ib boriladi va kun oxirida umumlashtiriladi. Shundan 
keyin qabul qilingan suyuqliklar miqdori va sutkalik diurez ko’rsatkichlari solishtiriladi. Agarda 
qabul qilingan suyuqlik ajratilgan siydik miqdoridan ortiq bo’lsa, manfiy diurez, aksincha, 
ajratilgan siydik sutka davomida iste’mol qilingan suyuqlikka teng yoki undan ortiq bo’lsa 
musbat diurez deyiladi.
Siydik chiqarish buzilishi mavjud bemorlar kata e’tiborga muhtoj hisoblanadi. Bemorlar 
palatalari iliq bo’lishi kerak, agar, bemorlar soviq qotishsa, ayniqsa, oyoqlari, siydik chiqarish 
tezlashadi. Enurez kuzatilayotgan bemorlar to’shaklari kleyonkalar bilan qoplanilish maqsadga 
muvofiq bo’ladi. Poliuruya kuzatilayotgan bemorlarga maxsus tagliklar (pampers) qo’llashimiz 
mumkin.
ning o`zgarishi Diurez 
ayiruv yo`llari kasalliklarida eng ko`p kuzatiladigan belgilrdan biri. Bu buyrak va siydik
oliuriya (yunoncha polys - ko’p, uron - siydik) sutkalik siydiq miqdori 2000 ml dan oshishi. 
Quyidagi hollarda kuzatiladi. P 
Fiziologik - sutkalik suyuqlik iste’moli ortib ketganda, xomiladorlik va kuchli stress xolatlarida.
Shish, ekssudat, transsudatlarning so’rilishida.
O’tkir nefrit va pielonefritda
Qandli diabetda
Surunkali buyrak yetishmovchiligida
Poliuriyada doimiy ravishda chanqoqlik va suvga tashnalik kuchli bo`ladi.

---