1. Temir yo’llarning tuzilishi haqida umumiy malumot Yo’lning ostki tuzilishi. Yer polotnosi va uning ko’ndalang kesimlari

Relslar. Temir yo’llar qurilishida standart relslardan foydalaniladi. Relьslarning xili ularning bir metrining massasiga qarab (kg/m) belgilanadi. Poezdlarning og’irligi, tezligi va serqatnovligi qancha katta bo’lsa, temir yo’l uchun massasi shuncha katta bo’lgan relьslar qo’llanilishi ko’zda tutiladi. Shaxtalarda R18, R24, R33, R38, R43, R50 tipidagi relslar, ochiq kon ishlarida esa R38, R43, R50, R65 tipidagi relьslar ishlatiladi. Relslar uzunligi esa ularni yotqizish joyigacha tashish usuliga qarab 8-25 metrgacha bo’ladi. Yer osti yuk tashish lahimlarida bir metrining og’irligi 24 kg/m dan kam bo’lmagan relьslardan foydalaniladi. Magistral yo’llarda bir metrining massasi 33,5 kg/m va undan kata bo’lgan relьslar ishlatiladi.
Relslar maxsus po’latdan tayyorlanadi va termik ishlov beriladi. Relslar bosh qismi, bo’yin qismi va asos qismlaridan iboratdir
Poezdlarning rels yo’lida xavfsiz xarakatini ta’minlash uchun yo’l elementlarining, xarakatdagi poezdning va yo’ldagi qurilmalarning chegaraviy o’lchamlari belgilanadi. Shu maqsadlarda gabarit (o’lcham) bo’lishi mumkin: xarakatdagi sostavning o’lchami (gabariti), qurilmaning o’lchami (priblijeniya stroeniy).
Xarakatdagi sostavning gabariti deb shunday ko’ndalang kesim yuzasiga aytiladiki, bunda sostavning biron bir qismi ushbu yuzadan chetga chiqmaydi.
Qurilmaning gabariti deb shunday ichki ko’ndalang kesim yuzasiga aytiladiki, bunda qurilma (bino, moslama, qurilma)ning biror bir qismi ushbu ichki yuzaga kirmaydi.
Temir yo’lning joylashishini uning trassasi, plani va profili belgilaydi. Yo’lning zamin bo’ylab o’q chizig’i (yoki xaritadagi kurinishi) shu yo’lning trassasi deyiladi. Trassaning gorizontal tekislikdagi proektsiyasi shu yo’lning plani deyiladi. Yo’l trassasining vertikal tekislikdagi yoyilgan proektsiyasi shu yo’lning prodol profili deyiladi.
Karyer temir yo’l trassasini belgilash konni ochish sxemasi bilan uzviy bog’liqdir.
Yo’lning plani joyning relefiga, kar’er chuqurligi, shakli va o’lchamlariga xamda qabul qilingan qazib olish tartibotiga bog’liqdir.
Temir yo’l trassasi karyer maydonining o’rnatilagn chegaralarida zaruriyat yuzasidan turli xil ko’rinishlarga keladi, bular: oddiy (a), berk (b), spiral shaklli xamda aralash