1-tema: Мateriallıq toshka kinematikası. Reje

Dáwir, jiylik hám aylaniwlar sanı 

Sheńber  boylap  tekis  háreket  bir-birine  baylanıslı  bolǵan  T-dáwir  hám  f  shastota  menen 

xarakterlenedi. Noqattiń aylaniw kósheri atirapında sheńberdi bir márte aylanip shiǵiwi ushın 

ketken  waqıtti  aylaniw  dáwiri  deyiledi.  Noqattiń    aylaniw  kósheri  átirapında  bir  sekundtagi 

aylaniwlar  sanı  shastota  dep  ataladi.  Dáwir  hám  shastota  óz-ara  keri  shamalar.  Haqiqattan 

ham,  máselen,  noqat  sekundina  bes  márte  aylansa,  shastota  5  ke,  dáwir  bolsa  1/5  ke  teń 

boladi. Óz-ara keri shamalardiń kóbeytpesi 1ge teń bolǵani ushın dáwir menen shastotani óz-

ara baylanisin ańlatatuǵın formula tómendegishe kóriniste boladi. 

T·f=1 

(2) yamasa  

;

1

f

T



 

T

f

1



   (3) 

Dáwir  birligi  sekund,  shastota  birligi  bolsa  1/S=Gs  ekenligi  kelip  shiǵadi.  Aylanba 

háreketlerge doir esaplawlarda noqattiń yamasa deneniń t waqıt aralig‘indagi aylaniwlar sanı 

n isletiledi. 

Ol halda shastota f=n/t (4). Birlikler sistemasinda n ólshemsiz shama, lekin bazı oǵan sheńber 

sózi qosıp jazıladı. 

(1)  formulani  basqasha  jazıp  mumkin.  Bul  formuladagi  oq  uzınligi  l  ornina  tolıq  sheńber 

uzınligin qabıl etemiz, ol halda t waqıt dáwir T ǵa teń boladi. 

Sheńber uzınligi tómendegishe ańlatadi: l=2rR  (5). 

Ol halda sızıqlı tezlik: 

T

R





2



  (6)    



=2



Rf     (7) ga teń boladi. 

                                                           

5

 

Benjamin Crowell, Newtonian Physics, p 177 

 

---