1-Tema. Kirisiw Qaraqalpaq tili mámleketlik til. Qaraqalpaq jazıwı hám onıń tariyxı Tayanısh sózler

Ádebiyatlar

1. Házirgi qaraqalpaq ádebiy tiliniń grammatikası. Nókis, 1992.

2. Jámáát. Házirgi qaraqalpaq tili. Nókis, 1996.
Tákirarlaw ushın sorawlar

1. Dizbekli qospa gáp degenimiz ne?

2. Baǵınıńqılı qospa gápti baylanıstırıwshı qurallar?

3. Aralas qospa gáptiń qurılısı?

31-Tema. Baǵınıńqılı qospa gáp
Tayanısh sózler: baǵınıńqılı qospa gáp, aralas qospa gáp.
Baǵınıńqılı qospa gáplerdiń quramındaǵı jay gápler óz-ara baǵınıńqılı baylanısta bolıp, biri ekinshisin túsindirip, baǵınıp keledi. Jay gáplerdiń biri bas (baǵındırıwshı) gáp, ekinshisi baǵınıńqı gáp dep ataladı. Mısalı: Aspan túnerip, awıl ústin qara duman qaplap aldı. Kimdi aytsań, sol keledi.

Qaraqalpaq tilindegi baǵınıńqılı qospa gáplerdiń komponentleri óz-ara bayanlawısh formaları, tirkewishler, qatnaslıq sózler, seplik jalǵawları, intonatsiya hám sózlerdiń orın tártibi arqalı baylanısadı.

Baǵınıńqılı qospa gápler baǵınıńqı gáptiń bas gápke hár túrli mánilik qatnasına qaray birneshe túrge bólinedi. 1) Waqıt baǵınıńqılı qospa gáp 2) Shárt baǵınıńqılı qospa gáp 3) Sın baǵınıńqılı qospa gáp 4) Salıstırmalı baǵınıńqılı qospa gáp 5) Qarsılas baǵınıńqılı qospa gáp 6) Sebep baǵınıńqılı qospa gáp 7) Maqset baǵınıńqılı qospa gáp.

1) Waqıt baǵınıńqılı qospa gáp: Úyge qonaqlar kirip kelgennen-aq, Ayxan dalaǵa shıǵıp ketken edi. Kún ábden jılıtqannan soń, hámme úylerine qayttı.

2) Shárt baǵınıńqılı qospa gáp: Basıńa is túspey, hesh nárseniń qádirin bilmeyseń. Jolǵa tez shıqpasaq, úyge jete almay qalamız.

3) Sın baǵınıńqılı qospa gáp: Aydananıń kewli jay tapqanday, kúlip qoya berdi.

4) Salıstırmalı baǵınıńqılı qospa gáp: Biz qanshelli tógin bersek, jer sonshelli paxta beredi.

5) Qarsılas baǵınıńqılı qospa gáp: Hámme jurt awzına qaraǵan menen, ǵarrı sır shashpadı. Kún kesh bolıwına qaramastan, ol ele úyine qaytpadı.

6) Sebep baǵınıńqılı qospa gáp: Jer tapqa kelmey, eginler kesh egilip, pispey qaldı. Dem alıs kúni bolǵanǵa ma, teatrdıń aldı tolǵan adam.

7) Maqset baǵınıńqılı qospa gáp: Ol ata-anasın kórip qaytpaqshı bolıp, ózi awılǵa ketti.

Ádebiyatlar

1. Házirgi qaraqalpaq ádebiy tiliniń grammatikası. Nókis, 1992.

2. Jámáát. Házirgi qaraqalpaq tili. Nókis, 1996.
Tákirarlaw ushın sorawlar

1. Dizbekli qospa gáp degenimiz ne?

2. Baǵınıńqılı qospa gápti baylanıstırıwshı qurallar?

3. Aralas qospa gáptiń qurılısı?