|
4. Dinniӊ ja’miyettegi funktsiyaları. Dinniӊ «funktsiya» h’a’m «rol» tu’sinigin parıqlaw lazım, olar bir-biri menen baylanıslı, biraq uqsas emes. Funktsiya- buldinniӊ ja’miyettegi h’a’reket usılı bolsa, rol –bul funktsiyanı orınlaw na’tiyjeleriniӊ ja’mi jıyındısı esapldanadı. Dinniӊ bir neshe funktsiyaları bar du’nyaqarastı qa’liplestiriw, kompensator, kommunikativ, regulyativ, integrallash-dezintegrallash, ma’deniyattı eӊ jaydırıw(kulturotransliruyushaya), legitimirallashtirish-legitimiralni alıp taslaw.
Du’nyaqarastı qa’liplestiriw funktsiyası ta’biyatqa anıq bir karaslardıӊ tu’rleri barlıg’ı sebebli a’melge asırıladı. Din turmıstı (mavjudotni) ma’lim ko’z qarastan tu’sindiriw (du’nyanı tolıq h’a’m ondag’ı yarım h’a’diyse h’a’m protsesslerdi ayrıqsha tu’sindiriw), du’nyanı baqlaw (seziw arqalı sa’wlelendiriw), du’nyanı h’is qılıw (h’issiy qabıl qılıw yamasa biykarlaw), du’nyalıq katanasıq (bah’a beriw) h’a’m basqalardı o’z ishine aladı. Diniy du’nya qaras Jaratqang’a eӊ joqarı sezim h’a’m o’lshemlerdi belgileydi. Bunda barlıqka tu’sinik beriw dinge isengenler ushın tu’rli sheklewler sheӊberinen shıg’ıw imkanın beredi, jarqın keleshekke erisiw ushın u’mit, azap-aqıbet, baxıtsızlıq, jalg’ızlıq tu’siniklerinen azat bolıyadı qollap quwatlaydı.
Kompensatorlıq funktsiyası da adamlardıӊ sanasın qayta qa’liplestiriw, turmıstıӊ obektiv sha’rt-sha’riyatların o’zgertiriwdegi shekleniw, qaram bolıw h’a’m o’zlikti toltıradı. Ruwxıy erkinlik arqalı h’aqıyqıy ja’bir-zulım saplastırıladı;sotsiallıq toparlar gunoh’ga batıw h’a’m azap shegiw boyınsha teӊ h’uqıqlıq diniy sho’lkemler tarepinen belgilengen xayr-eh’sonlar, meh’r-mu’riwbet, ta’rbiya, da’rmatlardı qayta bo’listiriw mazlumlarning mu’sibetin jeӊillestiredi. Ulıwma alg’anda, ruwxıy topılıslarda saplastırıw taselle beriw, ma’nawiy azıq alıw kıyaqlı kompensatsiyanıӊ psixologik aspektleri a’h’miyetke iye.
Kommunikativ funktsiya qatnasıqtı ta’miyinleydi. Ol h’a’m diniy,h’a’m diniy bolmag’an iskerlik h’a’m katnasıqlarda ju’zege keledi, axborot almasıw, o’zara ta’sir ko’rsetiw, insandı insan tarepinen seziw protsesslerin o’z ishine aladı. Diniy sana eki qıylı qatanasıqtı belgileydi: Dindarlardıӊ o’zara bir biri menen qatnası h’a’m dindarlardıӊ sıyınıw, namaz, meditatsiya, sırlı qaraslar waqıtındag’ı mediator h’a’m baylanıstırıwshılar ta’repinen gipostazir jonzotlar (xudo, farishta, wlganlarning ruh’i, avliёlar h’a’m b.) menen qatnası.
Regulyativ funktsiya ma’lim bir ideyalar, ka’diriyatlar,jol-jorıqlar, stereotip qa’lipler, fikrler, du’stu’rler, institutlar arqalı individ, topar h’a’m ja’ma’a’tlerdiӊ iskerligi, qatnasıqları, sana h’a’m a’dep-ikramlıg’ın basqarıwdan ibarat. A’sirese o’lshemler dizimi (diniy h’uqıq, a’dep h’a’m t.b) u’lgiler (analiz ushın ko’p sanlı mısallar), baqlaw (qag’ıydalar orınlanıwın baqlaw), xoshemetlew h’a’m jaza beriw (h’aqıyqıy h’a’m o’limnen keyin xoshemetleniwine wa’de beriw) u’lken a’h’miyetke iye.
İntegratsion-dezintegratsion funktsiyasi individ, topar h’a’m bir ta’repten birlestiredi, basqa ta’repten oldı ajıratadı. İntegratsiya shaxslar, ayrımisotsiallıq toparlar, sho’lkemler, bir pu’tin ja’miyettegi turaqlılıq h’a’m shıdamlılıqtı saqlasa, dezintegratsiya onıӊ h’a’lsirewine alıp keledi. İntegratsion funktsiya ma’lim bir ma’nide jalg’ız diniy isenim bolg’anda a’melge asırıladı. Eger shaxslardıӊ diniy sanası h’a’m minez –qulqında bir birine sa’ykes bolmag’an ideyalar,topar h’a’m ja’miyette bir birine qarma-qarsı konfessiyalar payda bolsa, dinniӊ funktsiyasi dezintegratsion boladı.
Madaniyattı eӊ jaydırıw funktsiyası da’slep ma’deniyattıӊ ma’lim bir qatlamları jazıw, kitap basıw,ko’rkem o’nerdiӊ rawajlanıwına ja’rdem bergen bolsa, h’a’zirde baza ma’deniy qa’diriyatlardı saqlaw h’a’m ko’beytiriw,ilmiy-ma’nawiy miyrastı na’silden na’silge qaldırıw wazıypaların orınlaydı.
Legitimirallastirıw-legitimiraldı alıp taslaw funktsiyasi bayrım jama’a’t ta’rtipleri institutlar, qatnasıqlar, o’lshemler, u’lgilerdi ma’jbu’riyat sıpatında nızamlıq qılıw yaki olardıӊ ayrımların nızamnan shıg’arıw wazıypaların amelge asıradı. Din ma’lim h’uqıqıy talap h’a’m ma’jbu’riyatlardı alg’a su’redi h’a’m onıӊ tiykarında bazı ko’rinislerge, olarg’am ma’lim qatnastı qa’liplestirgen h’alda bah’a beredi. Jokarıdag’ılardan qısqa juwmaq shıg’arıp aytkanda, din insaniyat tariyxında, birinshiden, ulıwmainsanıy a’dep-normaların o’zine siӊdirip alıp, olardı h’a’mme ushın ma’jbu’riy minez-qulq qag’ıydalarına aylandırg’an; ekinshiden, adamlardıӊ birlik penen jasawına komeklesken; u’shinshiden; Adamlarda isenim sezimin bekkemlegen h’a’m turmıs sınawları. Mashqala h’a’m qıyınshılıqlardı jeӊip o’tiwge ku’sh bag’ıshlag’an; to’rtinshiden, ulıwmainsanıy h’a’m ma’nawiy qa’diriyatrlarda saqlap qalıw h’a’mde a’wladtan a’wladqa jetkiziwde ja’rdem bergen h’am usı jol menen ma’deniyattıӊ rawajlanıyaına u’lken u’les qosqan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
