1. Tashqi savdo siyosati xususiyatlari Tashqi savdo siyosati amalga oshirishdagi asosiy instrumentlar va ta’sir qiluvchi omillar

eksport subsidiyalari. eksport bojlari va eksportni ixtiyoriy cheklash
Ko`pchilik xollarda eksportni davlat tomonidan ragbatlantirish tadbiri sifatida ko`pgina mamlakatlarda eksport subsidiyalari qo`llaniladi. Bunda tajriba - konstruktorlik ishlari va eksportga mo`ljallangan ishlab chiqarishni bevosita moliyalashtirish yoki bu maqsadlarga davlat byudjetidan imtiyozli kreditlar berish ko`zda tutiladi.
Eksport subsidiyalari turli shakllarda qo`llaniladi. Bularga:
- eksportyor firmalarga yoki xorijiy sheriklarga past foizli kreditlar berish;
- reklama xarajatlarini davlat xisobidan qoplash, bozor kon’yukturasi xaqida tekin axborot etkazib berish;
- firmalarga ishlab chiqarish xajmidagi eksport ulushiga muvofiq soliq imtiyozlarini berish;
- bevosita subsidiyalash kiradi.
Eksport subsidiyalarining berilishi milliy ishlab chiqaruvchilarining tashqi bozorda raqobatbardoshligini oshiradi. Ammo importyor davlatlar tomonidan kiritiladigan kompensatsion import bojlari bu yutuqni yo`qqa chiqarishi mumkin. Oqibatda eksportyor davlat byudjeti yo`qotishga uchraydi, importyor davlat byudjeti esa qo`shimcha daromad ko`radi. Bu tadbir dempingga qarshi kurash ko`rinishlaridan biridir.
Dempinga qarshi qaratilgan bojlar jaxon amaliyotida keng qo`llanilib, o`zida qo`shimcha import bojlarini aks ettiradi. Ular odatda, jaxon narxlaridan yoki import qilayotgan mamlakat ichki narxlaridan past narxlar bo`yicha, eksport qilinayotgan maxsulotlarga o`rnatiladi. Bu bojlarni belgilash xaqidagi qarorni xalqaro sud maxalliy ishlab chiqaruvchilar va sotuvchilar murojaatidan so`ng chiqaradi xamda uning miqdorini va to`lash tartibini belgilaydi. Masalan, dempingga qarshi bojlar o`z valyuta resurslarini to`ldirish maqsadida jaxon bozoriga xom ashyo resurslarini eksport qilishni ko`paytirgan sobiq ittifokdosh respublikalarga nisbatan faol qo`llanilmokda.
Eksportga tariflar yoki eksport bojlari kiritilishining oqibati import bojlari kiritilishi oqibatining aynan aksidir. eksport bojlari kiritishishi sharoitida maxsulotlar ichki baxosi ularning tashki baxosidan pasayadi. Bunday vaziyatlarda ichki iste`mol o`sadi, ishlab chiqarish va eksport kamayadi. eksportga bojlarni joriy kilish natijasida milliy ishlab chiqaruvchilarda yo`qotishga duch bo`ladilar. Tanki bozordagi baxolarga nisbatan ichki baxoning kamayishidan iste`molchilar yutuqqa erishsa, davlat esa daromadga ega bo`ladi.
Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash eksport kvotalarining bir turi bo`lib, xorij mamlakatlarining ayrim mamlakatlarga “ixtiyoriy” eksport miqdorlarini cheklashdan iborat.
Bu erda «ixtiyoriy so`zi» shartli xarakterga ega. Chunki, eksport qilayotgan mamlakat savdo siyosatida o`z xamkorlari tomonidan birorta noxushlikka duch kelmasligi uchun eksport miqdorini cheklaydi.
Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash ikki xil xususiyatga ega:
1. Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash milliy iste`molchilar uchun tarif va kvotalarni belgilashga nisbatan ancha sezilarsiz. SHuning uchun iste`molchilar ularni e`tiborsiz qabul qiladilar va xukumatga norozilik bildirmaydilar.
2. Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash sharoitida xorij iste`molchilari ular sotib olayotgan eksport maxsulotiga yuqoriroq narx belgilashlari mumkin.
Shunday qilib, xorijliklar ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash sharoitida eksportyor ko`rgan yo`qotishlarni narxlarni oshirish xisobiga qoplashadi.
Savdo siyosatini amalga oshirishning ko`rib o`tilgan usullarining xar biri ijobiy jixatlari bilan birga salbiy oqibatlarga xam ega. Mamlakat iqtisodiyotining raqobatbardoshligi darajasi kuchayib borgani sari tashqi savdo liberallashtirib boriladi.