1. Tarmoq axborot texnologiyalari haqida tushuncha. Tarmoqning dasturiy ta’minoti Lokal kompyuterlar tarmog’ida ishlashning afzalligi va ko’p mashinali xisoblash kompleksi

O’zbekistonda tarmoq texnologiyalarini rivojlantirish va iqtisodiyotdagi o’rni
Reja:
1.Tarmoq axborot texnologiyalari haqida tushuncha.
2.Tarmoqning dasturiy ta’minoti 3.Lokal kompyuterlar tarmog’ida ishlashning afzalligi va ko’p mashinali xisoblash kompleksi
4.Foydalanilgan adabiyotlar


1. Xozirda kompyuterlarni kullashda kupgina foydalanuvchilar uchun yagona axborot makonini ta’riflovchi tarmoklarni tashkil etish muxim axamiyatga ega. Buni butun dunyo kompyuter tarmogi xisoblanmish Internet misolida yakkol kurish mumkin.
Uzatish kanallari orkali uzaro boglangan kompyuterlar majmuiga kompyuterlar tarmogi deyiladi. Bu tarmok undan foydalanuvchilarni axborot almashuv vositasi va apparat, dastur xamda axborot tarmogi resurslaridan jamoa bulib foydalanishni taminlaydi.
Kompyuterlarning tarmokka birlashishi kimmatbaxo asbob-uskunalar - katta xajmli disk, printerlar, asosiy xotiradan birgalikda foydalanish, umumiy dasturli vositaga va ma’lumotga ega bulish imkonini beradi. Global tarmoklar tufayli olisdagi kompyuterlarning apparat resurslaridan foydalanish mumkin. Bunday tarmoklar millionlab kishilarni kamrab olib, axborot tarkatish va kabul kilish jarayonini butunlay uzgartirib yubordi, xizmat kursatishning eng keng tarkalgan tarmogi - elektron pochta orkali axborot almashuvni amalga oshirishdir. Tarmokning asosiy vazifasi foydalanuvchining taksimlangan umumtarmok resurslariga oddiy, kulay va ishonchli ximoyalangan xolda axborotdan jamoa bulib foydalanishni tashkil etish. Shuningdek, foydalanuvchilar tarmoklari urtasida ma’lumotlarni uzatishning kulay va ishonchli vositasini ta’minlash. Umumiy axborotlash davrida katta xajmdagi axborotlar lokal va global kompyuter tarmoklarida saklanadi, kayta ishlanadi va uzatiladi. Lokal tarmoklarda foydalanuvchilar ishlashi uchun ma’lumotlarning umumiy bazasi tashkil etiladi. Global tarmoklarda yagona ilmiy, iktisodiy, ijtimoiy va madaniy axborot makoni shakllantiriladi.
Ma’lumotlar bazasiga uzok masofadan turib kirishda, umumiy ma’lumotlarni markazlashtirishda, ma’lumotlarni ma’lum masofaga uzatishda va ularni taksimlab kayta ishlash borasida kupgina vazifalar mavjud. Bularga bir kancha misollar keltirish mumkin: bank va boshka moliyaviy tuzilmalar; bozorning axvolini aks ettiruvchi tijorat tizimi («talab-taklif»); ijtimoiy ta’minot tizimi; solik xizmati; oralik masofadan turib kompyuter ta’limi; avia chiptalarni zaxira kilib kuyish tizimi; uzokdan turib tibbiy tashxislash; saylov tizimi. Kursatilgan ushbu barcha kushimcha ma’lumotlar tuplanishi, saklanishi va undan foydalana olish (kirish) notugri ma’lumotlar bulishidan va ruxsat berilmagan kirishdan ximoyalangan bulish kerak. Ilmiy, xizmat, ta’lim, ijtimoiy va madaniy xayot soxasidan global tarmok millionlab kishilar uchun yangi xil dam olish mashgulotini yaratdi. Tarmok kundalik ishni va turli soxadagi kishilarning dam olishini tashkil etish kuroliga aylandi.
Kompyuter tarmoklarini kupgina belgilar, xususan xududiy ta’minlanishi jixatidan tasniflash mumkin. Bunga kura global, mintakaviy va lokal (maxalliy) tarmoklar farklanadi.
Global tarmoklar butun dunyo buyicha tarmokdan foydalanuvchilarni kamrab oladi va kupincha bir-biridan 10-15 ming km uzoklikdagi EXM va aloka tarmoklari tugunlarini birlashtiruvchi yuldosh orkali aloka kanallaridan foydalanadi.
Mintakaviy tarmoklar uncha katta bulmagan mamlakat shaxarlari, viloyatlaridagi foydalanuvchilarni birlashtiradi. Aloka kanallari sifatida kupincha telefon tarmoklaridan foydalaniladi. Tarmok tugunlari orasidagi masofa 10-1000 km ni tashkil etadi.
EXMning lokal tarmoklari bir korxona, muassasaning bir yoki bir kancha yakin binolaridagi abonentlarni boglaydi. Lokal tarmoklar juda keng tarkalgan, chunki 80-90% axborot usha tarmok atrofida aylanib yuradi. Lokal tarmoklari xar kanday tizilmaga ega bulishi mumkin. Lekin lokal tarmoklardagi kompyuterlar yukori tezlikka ega yagona axborot uzatish kanali bilan boglangan buladi. Barcha kompyuterlar uchun yagona tezkor axborot uzatish kanalining bulishi - lokal tarmokning ajralib turuvchi xususiyati. Optik kanalda yoruglik utkazgich inson soch tolasi kalinligida yasalgan. Bu uta tezkor, ishonchli va kimmat turadigan kabel.
Lokal tarmokda EXMlar orasidagi masofa uncha katta emas - 10 km gacha, radio kanal alokasidan foydalanilsa - 20 km. Lokal tarmoklarda kanallar tashkilot mulki xisoblanadi va bu ulardan foydalanishni osonlashtiradi.
2. Tarmoqning imkoniyati uning foydalanuvchiga kursatadigan xizmati bilan ulchanadi. Tarmoqning xar bir xizmat turi xamda unga kirish uchun dasturiy ta’minot ishlab chikiladi. Tarmoqda ishlash uchun belgilangan dastur bir vaktda kuplab foydalanuvchilar uchun muljallangan bulishi kerak. Xozirda shunday dasturiy ta’minot tuzishning ikki xil asosiy tamoyili joriy etilgan.
Birinchi tamoyilda tarmokning dasturlashtirilgan ta’minoti kupgina foydalanuvchilarga xamma kirishi mumkin bulgan bosh kompyuter resurslarini takdim etishga muljallangan. U faylserver deb yuritiladi. Bosh kompyuterning asosiy resursi fayllar bulgani uchun u shu nomni olgan. Bu dasturli modullar yoki ma’lumotlarga ega fayllar bulishi mumkin. Fayl-server - bu serverning eng umumiy turi. Shunisi kizikki, fayl-serverini disk xajmi odatdagi kompyuterdagidan kup bulishi kerak, chunki undan kupgina kompyuterlarda foydalaniladi.
Tarmokda bir kancha fayl - serverlar bulishi mumkin. Tarmokdan foydalanuvchilarning birgalikda foydalanishiga takdim etiladigan fayl-serverning boshka tur serverlarini sanab utish mumkin. Masalan: printer, modem, faksimil aloka uchun kurilma. Faylserver resurslarini boshkaruvchi va kupgina tarmok foydalanuvchilari uchun ruxsat beruvchi dasturiy tarmok ta’minoti tarmokning operatsion tizimi deb ataladi. Uning asosiy kismi faylserverda joylashadi; ishchi stansiyada fakat resurs va fayl-server orasidan murojaat kilinadigan dasturlar oraligidagi interfeys rolini bajaruvchi uncha katta bulmagan kobik joylashtiriladi.
Ushbu tamoyil doirasida ishlashga muljallangan dastur tizimlari foydalanuvchiga fayl-serverdan foydalanish imkonini beradi. Koida buyicha ushbu dasturli tizimlar fayl-serverda saklanishi va barcha foydalanuvchilar tomonidan bir vaktda foydalanilishi mumkin. Lekin bu dasturlarning modullarini bajarish uchun zarur bulganda foydalanuvchi kompyuteriga, ya’ni ishchi stansiyasiga utkaziladi va kerakli ishni bajaradi.
Bunda barcha ma’lumotlarni kayta ishlash (agar ular umumiy resurs bulsa va faylli serverda saklanayotgan bulsa xam) foydalanuvchining kompyuterida amalga oshiriladi. Shubxasiz buning uchun ma’lumotlar saklangan fayllar foydalanuvchining kompyuteriga kuchirilishi kerak.
Ikkinchi tamoyil «kliyent-server» arxitektura deb ataladi. Uning dasturiy ta’minoti resurslardan jamoa bulib foydalanishgagina muljallanib kolmay, ularni kayta ishlash va foydalanuvchi talabiga kura resurslarni joylashtirishga muljallangan. «Kliyent-server» arxitekturalar dasturi tizimi ikkita bulinmadan iborat: Serverning dasturli ta’minoti va foydalanuvchi - mijozning dasturiy ta’minoti. Bu tizimlar ishi kuyidagicha tashkil kilinadi: mijoz-dasturlar foydalanuvchining kompyuterida bajariladi va umumiy kirish kompyuterida ishlaydigan dastur - serverga surov junatiladi. Ma’lumotlarning asosiy kismini kayta ishlash kuchli server tomonidan amalga oshiriladi, foydalanuvchi kompyuteriga fakat bajarilgan surov natijalari yuboriladi. Ma’lumotlar bazasi serverlari katta xajmdagi ma’lumotlar (bir necha 10 gigobayt va undan kup) bilan ishlashga muljallangan va kup sonli foydalanuvchilar yukori unumli ishlab chikarishni, ishonch va ximoyalanganlikni ta’minlaydi. Global tarmoklari ilovalarida kliyent-server arxitekturasi (ma’lum ma’noda) asosiy sanaladi. Katta matnli saxifalarni saklash va kayta ishlashni ta’minlovchi mashxur Web-serverlari, FTD-serverlari, elektron pochta serverlari va boshkalar ma’lum. Sanab utilgan xizmat turlarining mijoz dasturlari ushbu serverlar tomonidan xizmatni kabul kilib olish va ulardan javob olish uchun surash imkonini beradi.
Taksimlanadigan resursga ega xar kanday kompyuter tarmogi server deb yuritilishi mumkin. Chunki boshka kompyuterlarda foydalanishga ruxsat bulgan bulinuvchi modemli kompyuter modem yoki kommunikatsiyali serverdir.
Shaxsiy kompyuterlarning lokal tarmogi keng tarkalgan. Dunyodagi kupgina shaxsiy kompyuterlar shu tarmoklarda ishlaydi. Lokal tarmoklar bir-biridan uncha uzok bulmagan masofada joylashgan kompyuterlarni boglab turadi. Odatda ular bir yoki bir necha yakin joylashgan korxona, muassasa va ofislar kompyuterlarini birlashtiradi.
Lokal tarmokning asosiy farklanuvchi xususiyati barcha uni yagona kompyuterlarning ma’lumot uzatish tezkor kanali va kommunikatsiya asbob-uskunalarida xatolik yuzaga kelish extimolligining deyarli yukligi.

3. Lokal tarmokda ishlashning asosiy afzalligi kuyidagicha: kup marta foydalaniladigan rejimda dasturli modem, printerlar tarmogidagi disketlarning umumiy resurslaridan va xamma kirishi mumkin bulgan diskda saklanuvchi ma’lumotlardan foydalanish, shuningdek, bir kompyuterdan boshkasiga axborot uzatish imkoniyati. Fayl - serverli lokal tarmokda ishlashning asosiy afzalliklarini sanab utamiz.

1.