1. Tarbiyaviy konsepsiya tushunchasining mazmuni. Jahon tarbiyaviy konsepsiyalari

Tarbiyaning tabiatga mos bo‘lishi haqida ta’limot Ya.A.Komenskiy. Tarbiya uch bosqich – vazifadan iborat: 1) o‘zini va tevarak-atrofdagi olamni bilish (aqliy); 2) o‘z-o‘zini boshqarish (axloqiy); 3) Xudoni tanishga intilish (diniy tarbiya). Inson tabiatning bir qismi sifatida uning eng asosiy, umumiy qonunlariga bo‘ysunadi, deb hisoblaydi va buni injildan olingan matn parchalari bilan asoslaydi.

80-yillarning ikkinchi yarmidan boshlab, pedagogikaga “umuminsoniy qadriyatlar asosida tarbiyalash” tushunchasi kirib keldi. Shuni qayd qilish kerakki, umuminsoniy qadriyatlarni tushunishda, talqin qilishda ziddiyatlar bor edi. Masalan, 1992 yili “Pedagogika” oynomasi “Ta’lim va tarbiyada umuminsoniy qadriyatlar” mavzusida suhbatni e’lon qildi. Suhbatda Rossiyalik professor B.S.Gershunskiy va AQSh ning Sharqiy Yevropani o‘rganish instituti rahbarlaridan biri Richard Sheyermanlar qatnashdi. R.Sheyerman eng oliy umuminsoniy qadriyat deb shaxsning uning o‘zi uchun axloqiy deb hisoblangan hatti-harakat erkinligini qayd qildi. Ya’ni o‘quv-tarbiya jarayonining har bir bosqichida, o‘quvchining yoshidan qat’iy nazar uning erkinligi cheklanmasligi kerak.

• 80-yillarning ikkinchi yarmidan boshlab, pedagogikaga “umuminsoniy qadriyatlar asosida tarbiyalash” tushunchasi kirib keldi. Shuni qayd qilish kerakki, umuminsoniy qadriyatlarni tushunishda, talqin qilishda ziddiyatlar bor edi. Masalan, 1992 yili “Pedagogika” oynomasi “Ta’lim va tarbiyada umuminsoniy qadriyatlar” mavzusida suhbatni e’lon qildi. Suhbatda Rossiyalik professor B.S.Gershunskiy va AQSh ning Sharqiy Yevropani o‘rganish instituti rahbarlaridan biri Richard Sheyermanlar qatnashdi. R.Sheyerman eng oliy umuminsoniy qadriyat deb shaxsning uning o‘zi uchun axloqiy deb hisoblangan hatti-harakat erkinligini qayd qildi. Ya’ni o‘quv-tarbiya jarayonining har bir bosqichida, o‘quvchining yoshidan qat’iy nazar uning erkinligi cheklanmasligi kerak.

Bayon qilgan fikrlari uchun AQShlik hamkasbimizni ayblamoqchi emasmiz. Chunki, O‘zbekistonda, o‘zbek xalqi orasida sharm-hayo, iymonlilik, “o‘zbekchilik”ning yo‘q bo‘lishini biz tasavvur qila olmaganimizdek, R.Sheyerman ham G‘arb jamiyatida to‘y, janoza, hashar, hayo tushunchalarining me’yorga aylanishini tasavvur qila olmaydi. Chunki biz axloqni, shaxsning mohiyatini turlicha talqin qilamiz va buni birxillashtirish G‘arbdan ham, Sharqdan ham tabiiy o‘ziga xoslikning tortib olinishiga, salbiy marginallashuvga olib kelgan bo‘lar edi.