1. Taqlid soʻzlar talqini. Taqlidlarning boshqa soʻz turkumlari bilan aloqasi Taqlidlarning lugʻaviy maʼno guruhlari

6- SEMINAR MASHGʻULOTI

Taqlid soʻz turkumi

Reja:

1. Taqlid soʻzlar talqini.

2. Taqlidlarning boshqa soʻz turkumlari bilan aloqasi

3. Taqlidlarning lugʻaviy maʼno guruhlari

4. Sintaktik vazifalari

JAVOBLAR

1. Taqlidlar oʻzbek tilida bir guruhni tashkil etadi va mustaqil soʻz sirasidan oʻrin olgan. Buning bir nechta ilmiy asoslari bor.

Birinchidan, turkiy tilda taqlidlar miqdoran koʻp va maʼno jihatidan rang-barang.

Ikkinchidan, ulardagi tovushlar tizmasi maʼlum voqelikdan xabar berib turadi.

Uchinchidan, taqlidlar gap tarkibida maʼlum sintaktik pozitsiya egallaydi.

Taqlidlar -- oʻzbek tilining muhim ifoda vositasi. Ularning ifoda tomoni mazmun tomoni bilan tabiiy bogʻlanishga ega. Buni quyidagi soʻz qatorini qiyoslash asosida hosil boʻladi:

1) taq-tiq/ tuq-tuq/ toʻq-toʻq/ taq/ taq

2) tirs-tirs/ tars- tars/ tars-turs

Koʻrinadiki, fonetik qiyofasi tor unli va qattiq undoshdan iborat boʻlgan taqliddagi belgi darajasi keng unli va qattiq undoshdan iborat boʻlgan taqlid ifodalagan belgidan past. Bu taqliddagi shakl va mazmunning tabiiy bogʻlanishini koʻrsatadi.

Taqlid " borliqdagi hodisalarga taqlidning lisoniy ifodasi" UGM siga ega.

Oʻzbek tilidagi taqlid semantik -morfologik - sintaktik jihatdan mustaqil soʻz maqomiga ega.

2. Taqlid jamiyatning har bir aʼzosi tushunadigan turli maʼnoga ega. Masalan, taq-tuq/ tuq- tuq/ toʻq- toʻq/ taq-tiq taqlidi orqasida nimadir yotgani va maʼlum bir borliq hodisasini ifodalayotgani shu til jamiyatining barcha aʼzolari uchun tushunarli.

Taqliddagi maʼnoviy gʻayrioddiylik uni boshqa mustaqil soʻz turkumlaridan ajratib turadi. Biroq maʼnoviy gʻayrioddiylik faqat taqlidgagina xos emas. Buni olmoshda ham kuzatish mumkin. Chunki ularning maʼnosi faqat nutq jarayonidagina anglashilib, shu boisdan "ichi boʻsh" soʻz sifatida baholanadi. Ammo maʼnoviy boʻshlik olmoshni mustaqil soʻz sifatida qarashga monelik qila olmagan. Demak, bu nomustaqil soʻz sifatida qarab kelingan taqlidning ham " mustaqillashuvi" ga toʻsiq boʻla olmasligi kerak.

3. Taqlidlarning LMTlari.

Taqlidlarning ayrimi tovushga taqlidni ifodalasa, ayrimi koʻrinish-holatga taqlidni ifodalaydi. Shu boisdan " tovushga taqlid" va " koʻrinishga taqlid" LMTlari farqlanadi.

I. "Tovushga taqlid " LMG.

Bu LMT aʼzolari kishi, jonivor, narsa va hodisalar paydo qilgan tovushga taqlid qilish natijasida paydo boʻladi.

LMT oʻz oʻrnida 2ga boʻlinadi:

1) "Fiziologik tovushga taqlid" LMG: [qah-qah], [miyov-miyov]

2) "Fizik tovushga taqlid" LMG: [ tap-tup], [ tapir-tupur]

II. "Koʻrinishga taqlid" LMT.

Bular koʻrinish bilan bogʻliq holatni aks ettiradi . Bu LMT ham oʻz oʻrnida quyidagilarga boʻlinadi:

1) "Harakatni ifodalovchi " LMG: [ dik-fik], [ lik-lik]

2) " Tashqi koʻrinishni ifodalovchi " LMG: [ xil-xil], [ moʻlt-moʻlt]

3) " Yorugʻlikni ifodalovchi taqlidlar" LMG : [ lip-lip], [jimir-jimir]

4. Taqlid cheklanmagan muchalanuvchanlikka ega:

1) Kesim: Atrof gʻala-gʻovur.

2) Ega: Taq-tuq tinmadi.

3) Hol: Shabada gʻir -gʻir esadi.

4) Toʻldiruvchi : Odamlarning vagʻir- vugʻuridan quloqlar bitgudek.

5) Aniqlovchi: Mahallada duv -duv gap.