|
Тaбиий вa aнтрoпoметрик бирликлaр тўғрисидa сўзлaб беринг.
Хaлқaрo стaндaртлaштиришдa ИСO нинг рoли.
.Eврoпaдaги иқтисoдий уюшмa /EEС/ қaндaй мaқсaддa тaшкил этилгaн?
1.Tabiiy birliklar tizimi — asosiy birliklar qilib fundamental fizik doimiylar (mas., gravitatsion doimiy S, yorugʻlikning vakuumdagi tezligi s, Bolʼsman doimiysi k va Plank doimiysi h, Avogadro soni NA, elektron zaryadi ye, elektronning tinchlikdagi massasi te va boshqalar) qabul qilingan birliklar tizimi. Tabiiy birliklar tizimit.ni birinchi boʻlib M. Plank taklif etgan (1906). Tabiiy birliklar tizimit.dagi asosiy birliklarning oʻlchami tabiat hodisalariga asoslanib aniklanadi; bu xususiyati bilan u boshqa birliklar tizimidan butunlay farq qiladi. Tabiiy birliklar tizimit.da uzunlik, massa va vaqt birliklari oʻta kichik qiymatga (mas, Plank tizimida 4,031035 m ga; 5,42108 kg ga; 1,3410"43 s ga moye) va, aksincha, tra juda yuqori qiymatga ega (3,631032 S). Shuning uchun Tabiiy birliklar tizimit.ni amalda qoʻllash noqulaydir. Biroq Tabiiy birliklar tizimit.ni qoʻllash koʻpincha nazariy fizika tenglamalarini soddalashtirib yozishga imkon beradi.
Eng qadimgi o‘lchash birliklari – antropometrik, ya’ni insonning muayyan a’zolariga muvofiqlikka yoki moyillikka asoslangan holda kelib chiqqanligi haqida yuqorida ma’lumotlar berib o‘tilgan edi.
Ko‘pchilik xalqlarda, shu jumladan bizning xalqimizda ham uzunlik o‘lchovi sifatida inson tanasining biron qismiga moslikka asoslangan o‘lchash birliklari qo‘llanilgan. Masalan, barmoq, gaz, tutam, qarich, quloch, fut, dyum kabilar.
Quyida ayrim birliklarning ta’rifini keltirib o‘tamiz:
Barmoq – o‘rta barmoqning eniga mos uzunlikdir (ba’zida angusht deb ham yuritiladi).
Dyum – golland tilida katta barmoq degan ma’noni anglatadi, bu birlik asosan Rossiya, G‘arb mamlakatlarida ishlatilgan.
Milya – lotin tilida ming qadam degan ma’noni bildiradi, bu birlik Rossiya, Angliya, AQSh mamlakatlarida, xalqaro dengizchilik ishlarida qo‘llanilgan.
Farsax – yo‘l uzunligini o‘lchashda Sharq mamlakatlarida, xususan O‘rta Osiyoda keng qo‘llanilgan birlik (ba’zida farsang, sang, tosh deb ham yuritilgan)
Tanob – ekin maydonlarini o‘lchashda O‘rta Osiyoda keng qo‘llanilgan, tomonlarining uzunligi 60 gazdan bo‘lgan kvadratning yo’ziga teng.
2. Standartlashtirish buyicha Xalkaro tashkilot (ISO) jaxon mikyosida sertifikatsiyalashtirishni tashkiliy-uslubiy jixatdan ta’minlashni amalga oshiradi. Standartlashtirish buyicha Xalkaro tashkilot (ISO) biriktirilgan Xalkaro elektrotexnik komissiya (MEK) dan tashkari barcha texnik doiralarni uz ichiga kamrab oladi. Ba’zida ISO 9000 rakamli standartlarni ishlab chikarilayotgan maxsulotlar sifatini boshkarish buyicha talablarini belgilaydi.
Elektrotexnika, elektronika, radio apoka, asbobsozlik doirasidagi xalkaro standartlashtirish va sertifikatsiyalashtirish bilan Xalkaro elektrotexnika komissiyasi (MEK) shugullanadi.
Xalkaro mikyosda sinov tashkilotlarini akkreditlashtirish va tan olish 156
doirasida davlatlararo xamkorlik 1977 yilda birinchi marta yaratilgan va yul ga quyilgan sinov laboratoriyalarini akkreditlashtirish buyicha Xalkaro konferensiyasi doirasida amalga (ILAK) oshiriladi.
3. Standartlashtirish buyicha Fransuz uyushmasi (AFNOR)HHHr natijalariga asosan Yevropa iktisodiy jamiyati a’zolari (YeES) va erkin savdo Yevropa uyushmasi (YeAST) 5000 dan ortiq buyumlarni sertifikatlaydi, xamda sertifikatsiyalashtirish buyicha 300 dan ortiq sertifikatlar va 700 dan ortiq idoralarga ta’sir etadi.
Sertifikatsiyalashtirish 'rivojlangan va rivojlanib kelayotgan bir kancha davlatlarda kullanilib. kelgan. Natijada, bu davlatlar milliy standartlari ga, xamda boshka ta’sir etuvchi texnik me’yorlariga boglik bulmagan xolda bozorlarini ximoya qilib kelishgan.
Turli davlatlarning u yoki bu maxsulotlarining standartlari va texnik me’yorlari turlicha bulgan, xamda sertifikatsiyalashtirishni o’tkazish tartibida xalkaro savdoda texnik tusiklarni keltirib chikargan. Shu sababli, eng muxnm omillardan biri, xalkaro mikyosda jaxon bozorlarida xal kiluvchi rol uynashda teng xamkorlik rakibini ta’minlaydi. Natijada, maxsulot va sertifikatsiyalashtirish qonun-koydalariga standartlarning uygunlashuvi deyiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
