1. tabiat va inson


 POTENSIAL VA KINETIK ENYERGIYA



Download 1,07 Mb.
Pdf ko'rish
bet52/54
Sana27.06.2022
Hajmi1,07 Mb.
#707807
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   54
Bog'liq
7-sinf (fizika)

60. POTENSIAL VA KINETIK ENYERGIYA 
O’zaro ta’sir qiluvchi jismlarning yoki ayni bir jism 
qismlarining bir-biriga nisbatan vaziyatiga qarab 
aniqanadigan enyergiya potensial enyergiya deb ataladi.
Masalan, yerga nisbatan yuqori ko’tarilgan jism-ning 
potensial enyergiyasi bo’ladi, chunki jismning enyergiyasi 
jismning va Yerning o’zaro holatiga hamda ularning 
o’zaro tortishishiga bog’lik. Yerda yotgan jismning 
potensial enyergiyasini nolga teng deb olamiz. Bu holda 
biror balandlikka ko’tarilgan-jismning potensial 
enyergiyasi bu jismning yerga tushishida og’irlik 
kuchining bajargan ishi bilan o’lchanadi.
Bizga ma’lumki, ish kuchning yo’lga ko’paytma-siga 
teng, ya’ni
Fh
A

, bunda F – og’irlik kuchi. 
Demak, bu holda potensial enyergiya E
p
Fh
E
p

yoki 
mgh
E
p

gat eng. 
Daryoda to’g’on qurib yuqori ko’tarilgan suv juda 
katta potensial enyergiyaga ega bo’ladi. Bu suv pastga 
tushayotganida elektr stansiyadagi quvvatli turbinalarni 
harakatga keltirib ish bajaradi. 
Kopyorning potensial enyergiyasidan qu’rilish-larda 
qoziqoyoqlar qoqishda foydalaniladi. 
Prujinali eshikni ochganda prujinani cho’zish (yoki 
siqish) uchun ish bajariladi. O’ziga olgan enyergiyasi 
hisobiga prujina qisqarayotganda (yoki 
cho’zilayotganda) eshikni yopib ish bajaradi. 
Siqilgan va buralgan prujinalar enyergiyasi 
miltiqlarda udarnikni boyog’i bilan birga harakatga 
keltirishda, qo’l soatlarida va burab yuritiladigan turli-
tuman o’yinchoqlarda qo’llaniladi. 
Deformastiyalangan har qanday elastik jism potensial 
enyergiyaga ega bo’ladi. Siqilgan gazning potensial 
enyergiyasidan issiqlik dvigatellari ishida, tog’ sanoati, 
yo’l qurilishlari, qattiq yerni qazish va shunga o’xshash 
ishlarda keng qo’llaniladigan otboy bolg’alarda 
foydalaniladi. 
Gaz qanchalik kuchli siqilgan bo’lsa, u shunchalik ko’p 
potensial enyergiyaga ega bo’ladi, demak kengayayotgan 
vaqtda shunchalik ko’p ish bajarishi mumkin. 
Jism o’zining harakati tufayli hosil qiladigan enyergiyasi 
kinetik enyergiya deb ataladi. 
Oqar suv gidroelektr stansiya turbinalarini aylan-tirib, 
o’zining kinetik enyergiyasini sarf qiladi va ish bajaradi. 
Harakatlanayotgan havo - shamolning ham kinetik 
enyergiyasi bo’ladi. 
Kinetik energiya nimaga bog’liq” Tajribaga murojaat 
qilamiz.
Agar A sharcha turli balandliklardan dumalatsak, u 
holda sharcha qanchalik baland joydan dumalab tushsa, 
uning tezligi suncha katta va brusokni uzoq joyga suradi, 
ya’ni shuncha ko’p ish bajaradi.
Uchib ketayotgan o’q tezligi tufayli katta kinetik 
enyergiyaga ega bo’ladi. Jismning kinetik enyergiyasi 
uning massasiga bog’liq. Yana tajribaga murojaat 
qilamiz (yuqoridagi rasmga qarang). Bunda qiya 
tekislikdan ikkinchi sharchani - katta massali sharchani 
dumalatamiz. Brusok B ko’proq siljiydi, ya’ni ko’proq 
ish bajariladi. Demak ikkinchi sharchaning kinetik 
enyergiyasi birinchi sharchanikidan katta. Jismning 
massasi va uning harakat tezligi qanchalik katta bo’lsa, 
uning kinetik enyergiyasi shuncha katta bo’ladi. 
Jismning kinetik enyergiyasidan texnikada 
foydalaniladi. To’g’on bilan ko’tarilgan suv, yuqorida 
aytilgandek katta potensial enyergiyaga ega bo’ladi. 
To’g’ondan tushib kelayotgan suv juda katta kinetik
enyergiyaga ega bo’ladi. Bu energiya elektr toki


38 
generatoriga ulangan turbinani harakatga keltiradi. 
Suvning kinetik enyergiyasi hisobiga elektr enyergiyasi
ishlab chiqariladi.
Tabiatdagi hamma jismlar shartli nol qiymatga 
nisbatan yoki potensial, yoki kinetik energiyaga, ammo 
ko’pincha bir vaqtning o’zida ikkalasiga ham ega 
bo’ladilar. Masalan, uchayotgan samolyot Yerga 
nisbatan ham kinetik ham potensial energiyaga ega 
bo’ladi. 
Biz mexanik energiyaning ikki turi bilan tanishdik. 
Energiyaning boshqa turlari (elektr, ximiyaviy va 
boshqalar) fizika kursining boshqa bo’limlarida 
o’rganiladi. 
1. Qanday energiya potensial energiya deyiladi? 2. 
Potensial energiyaga ega bo’lgan jismlarga misollar 
keltiring. 3. Qanday holda jism potensial energiyasi 
nolga teng deb olinadi? 4. Yer sirtiga nisbatan biror 
balandlikka ko’tarilgan jism potensial energiyasining 
o’lchovi nimadan iborat? 5. Deformastiyalangan prujina 
potensial enyergiyaga ega bo’lishini qanday ko’rsatish 
mumkin? 6. Kinetik enyergiya deb qanday enyergiyaga 
aytiladi? 7. Jismning kinetik enyergiyasi qanday holda 
nolga teng bo’ladi? 8. Jism kinetik enyergiyaga ega 
bo’lgan hollarni aytib bering.9. Uchib ketayotgan 
samolyot Yerga nisbatan qanday enyergiyalarga ega 
bo’ladi? 10. To’g’on qilib yuqoriga ko’tarilgan suv va 
to’g’ondan tushayotgan suv qanday enyergiyaga ega 
bo’ladi? 11.Oqar suvning kinetik enyergi-yasidan 
kayerlarda foydalaniladi? 

Download 1,07 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   54




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish