1. Sohibqironning harbiy yurishlari va uning sabablari. Amir Temurning harbiy salohiyati va qo’shin tuzilishi

Xulosa: Amir Temurning markazlashgan davlat tashkil topishidagi o’rni, mamlakat siyosatiga qo’shgan hissasi va mustaqilligimizdan so’ng Sohibqiron shaxsiga ko’rsatilgan e’tirof.

Shunday qilib, 1370-1407 yillar mobaynida, ya`ni 35 yil Samarqand taxtini boshqargan Sohibqiron Amir Temur Ko’ragoniy buyuk saltanatga asos soldi. U umri davomida 30 martadan ortiq harbiy yurishlar uyushtirdi va biror marta bo’lsada engilmadi, dunyodagi 27 mamlakatni egalladi. Amir Temur tuzgan salatanat sarxadlari janubda Arabiston yarim orollari va Hindiston erlaridan shimolga to Maskov knyazligiga qadar, sharqda Xitoy hududlaridan g’arbga tomon O’rta Er dengizi va Misr davlatlari erlarini ham o’z ichiga olgan hududlarga qadar cho’zilib ketgan.

Amir Temurning harbiy yurishlari, jangu-jadallarining oqibatlariga baho berilar ekan, shuni alohida ta’kidlash kerakki, uning faoliayti qo’yilgan maqsad va rejalari jihatidan ikki bosqichga bo’linadi. Birinchi bosqich (1360-1386)da Amir Temur Movarounnahrda markazlashgan davlat tuzish yo’lida kurashdi, Movarounnahrni birlashtirishdan manfaatdor bo’lgan mahalliy zodagonlardan iborat ijtimoiy kuchlar (mulkdor dehqonlar, harbiylar, hunarmandlar, savdogarlar va ruhoniylar) yordamida tarqoq mulklarni birlashtirish uchun kurash olib bordi. Amir Temurning bu davrdagi faoliayti O’rta Osiyo xalqlarining ijtimoiy-siyosiy va madaniy hayoti taraqqiyoti yo’lida shubhasiz, ulkan ijobiy ahamiyat kasb etadi. Mamlakatda tarqoqlik tugatilib, markazlashgan davlatning tashkil topishi ijobiy oqibatlarga olib keldi. Mamlakat ichki kuchlarini va mo’g’ullarning bir yarim asrlik hukmronligi natijasida bo’hronga uchragan iqtisodni tiklash uchun qulayroq sharoit vujudga keldi.

Amir Temur so’zlariga binoan siyosat bilan maqsadga erishish mumkin bo’lgan yerda qurol bilan harakat qilish noto’g’ridir. Urush boshlashdan avval dushman qo’shinlarining qurol ishlatish usullarini o’rganish, hujum va chekinish uchun qulay yo’llarni bilib olish, dushman qo’shinining ruhiyatiga hamda ularning hokimlari valashkarboshilari fazilatlariga ta’sir etish vositalarini topish kerak. Bugungi ishni ertaga qoldirmaslik kerak. Biror davlatda zolimlik, zo’ravonlik, jabr-zulm kuchli bo’lsa, Amir Temur fikricha, har bir adolatli hukmdor bunday zo’ravon davlatga qarshi urush e’lon qilishi kerak va bunday sharoitda Tangrining o’zi unga madadkor bo’ladi.¹²

Prezidentimiz I.A.Karimov tashabbusi va rahnamoligida Toshkent, Samarqand va Shahrisabz shaharlarning markaziymaydonlarida Amir Temurga haykal o’rnatildi, Toshkentdagi Amir Temur xiyobonida Temuriylar davri muzeyi barpo etildi (1996), “Amir Temur” ordeni ta’si etildi (1996) va Xalqaro Amir Temur jamg’armasi tashkil qilindi (1995). Toshkent, Samarqand va xorijiy mamlakatlarda YUNESKO rahbarligida hazrat Sohibqiron tavalludining 660 yilligi keng nishonlandi (1996). Amir Temur haqida ikki qismdan iborat badiiy film, spektakllar va she’riy hamda nasriy asarlar yaratildi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1I.Karimov “Sohibqiron kamolga yetgan yurt” T.1996

2.I.Karimov “Xalqimiz bor ekan, Amir Temur nomi barhayotdir” T.1996

3.I.Karimov “Amir Temur davridagi bunyodkorlik va hamrohlik ruhi bizga namuna bo’laversin” Asarlar, 4-j., T. 1996;

3.Amir Temur jahon tarixida, Parij. 1996

4.Hamidulla Dadaboyev Amir Temurning harbiy mahorati T. 1996

5.Temur tuzuklari, forschadan Alixon Sog’uniy va Habibullo Karomatov tarjimasi T. 1991

6.Ibn Arabshoh, Ajoyib al-maqdur fi tarixi Taymur (Temur tarixida taqdir ajoyibotlari), T. 1992

7.Nizomiddin Shomiy, Zafarnoma, T. 1996

8.Sharafuddin Ali Yazdiy, Zafarnoma, T. 1997

10. Mixail Ivanin Ikki buyuk sarkarda T. 1994

11. A.Yu.Yakubovskiy “Temur va temuriylar davrida Samarqand” L, 1933, 15-16-betlar

12. Ibrohim Mo’minov “Amir Temurning Markaziy Osiyo tarixida tutgan o’rni” T, 28-29-betlar

13 “Temur tarixida taqdir ajoyibotlari” II kitob, 99-100-b

14. H. Dadaboyev “Amir Temurning harbiy mahorati” 8-9-b

16.Mirxond. Ravzat us-safo… 176-179-b

1 R.Shamsiddinov “vatan tarixi”

2 Xondamirning “Habib us-siyar” kitobida keltirilgan ma’lumotlar.

3 I.Karimov “Sohibqiron kamolga yetgan yurt” T.1996

4 Ibrohim Mo’minov “Amir Temurning Markaziy Osiyo tarixida tutgan o’rni” T, 28-29-betlar

5 Sharafuddin Ali Yazdiy, Zafarnoma, T. 1997

6 Amir Temur jahon tarixida, Parij. 1996

7 Ibrohim Mo’minov “Amir Temurning Markaziy Osiyo tarixida tutgan o’rni” T, 28-29-betlar

8 Ibn Arabshoh, Ajoyib al-maqdur fi tarixi Taymur (Temur tarixida taqdir ajoyibotlari), T. 1992

9 Temur tuzuklari, forschadan Alixon Sog’uniy va Habibullo Karomatov tarjimasi T. 1991

10 Ibn Arabshoh, Ajoyib al-maqdur fi tarixi Taymur (Temur tarixida taqdir ajoyibotlari), T. 1992

11 Mixail Ivanin Ikki buyuk sarkarda T. 1994

12 I.Karimov “Amir Temur davridagi bunyodkorlik va hamrohlik ruhi bizga namuna bo’laversin” Asarlar, 4-j., T. 1996;

http://fayllar.org