1 Sintaksis haqida ma`lumot bering

1)Sintaksis haqida ma`lumot bering.
Sintaksis-lotincha so`z bo`lib, tuzilish, qurilish ma`nolarini anglatadi. U fan sifatida so`zlarning bir qatorga tizilishi natijasida hosil bo`lgan qurilmalarni o`rganuvchi ta`limotga nisbatan ishlatiladi. Sintaksis grammatikaning teng huquqli bir qismidir. Til bilimlari fonetika bilan boshlanib, sintaksis ta`limoti bilan yakunlanadi.Sintaktik hodisa- sintaktik birliklarni o`zaro birikish jarayoni. Sintaktik munosabat- sintaktik aloqa bilan sinonim tarzda qo`llanuvchi atama. Sintaktik aloqa –sintaktik konstrusiyani tashkil etgan elementlarning birikishi. Sintaktik konstruksiya –so`zlarning ma`no va Grammatik jihatdan birikishdan hosil bo`lgan qurilma: saxiy kuz, go`zal baxor. Sintaksisni tekshiruv obyekti so`z birikmasi, gap, gap bo`laklari, gap turlari yaxlit tugallangan matn ko`rinishlari hisoblanadi. Umuman, sintaksisni tekshiruv obyekti sintaktik qurilmalardir. Sintaktik konstrukstiyalar tuzilishiga ko`ra bir so`zli, ikki so`zli, ko`p so`zli sintaktik konstruktsiyalarga bo`linadi. Bir so`zli sintaktik konstruktsiya deyilganda, faqat birgina so`zdan iborat bo`lgan atov gap tipidagi qurilmalar tushuniladi.Sintaksis grammatikaning bir qismi bo`lib, gap qurilishi haqidagi ta`limotdir. Gap va uning logik-grammatik tiplari sintaksisning o`rganish obyektidir. So`z birikmalari va gap bo`laklari gap qurilishining tarkibiy qismini tashkil qiladi. Gapda so`zlarning o`zaro sintaktik aloqaga kirish usullari sintaksisning “so`z birikmasi” bahsining obyekti hisoblanadi.

2)Gapda so`zlarning o`zaro bog`lanishi; teng va ergash bog`lanish haqida umumiy ma`lumot.

Gapda so`zlar, umuman olganda, o`zaro ikki xil sintaktik aloqa yordamida bog`lanadi: tang aloqa, tobe aloqa. Teng aloqa yordamida o`zaro birikkan so`zlar semantik-grammatik jihatidan mustaqil bo`ladi, biri ikkinchisiga tobe bo`lmaydi, formal jihatdan bir xil shakllanadi. Bunday aloqani yuzaga chiqaruvchi so`zlar gapda bir xil sintaktik vazifani bajaradi, bir xil so`z turkumidan ifodalanadi. Teng aloqa yordamida uyushiq bo`laklar hosil bo`ladi.Gapda teng aloqaga kirgan so`zlar o`rni almashtirilganda ham Grammatik holatga putur yetmaydi. Bu tipdagi so`zlar bir Grammatik aloqani yuzaga chiqaruvchi so`zlar-komponentlar o`zaro teng bog`lovchilar, tenglik intonatsiyasi, shuningdek, har ikkala usulning birga qo`llanishi bilan bog`lanadilar.Soz`larning teng aloqasi teng bog`lovchi vazifasida keluvchi ayrim yuklamalar yordamida ham hosil qilinishi mumkin.Ikki va undan ortiq mustaqil so`zlarning Grammatik-semantik jihatdan teng munosabatga kiruvchi qismi teng aloqa deb ataladi. Bunday aloqani yuzaga chiqaruvchi so`zlar alohida olinganda ham, gap doirasida ham musaqil tushunchani anglatadi. So`zlarning tobe aloqaga kiruvchi bir so`zning ikkinchi bir so`zga semantik va Grammatik jihatdan ergashib, hokim-tobelik munosabatini hosil qilinishi natijasida yuzaga keladi.Tobe aloqa yordamida so`z birikmasi hamda gap hosil qilinadi. Tobe aloqa orqali birikkan so`zlardan- komponentlardan biri hokim (bosh so`z) , ikkinchi tobe (ergash so`z) bo`ladi.
3)So`z birikmasi.
So`z birikmalari haqidagi bilim sintaktik ta`limning tarkibiy qismlaridan biridir. So`z birikmasi so`zlarning malum bir mantiqiy va Grammatik qoidalar asosida birikishdan hosil Bo`ladigan erkin sintaktik butunlik hisoblanadi. Biror so`z turkumiga oid birdan ortiq so`zlarning semantik va Grammatik jihatdan o`zaro birikuvchi so`z bitikmalarini yuzaga keltiradi.