1. shisha va shishakristall materiallar. Reja: Yaratilish ta’rixi

5. Shisha pishirish bosqichlari. 
Turli komponentlar aralashmasidan termik jarayon orqali bir tarkibli eritma olish shisha 
pishirish deb ataladi. Buning uchun poroshok (kukun) yoki granula holatidagi shixta vanna yoki 
boshqa pechlarga joylanib qizdiriladi va natijada u suyuq shisha holatiga o’tadi. Shisha holatiga 
o’tish katta temperatura intervalida (40 - 1550°C) murakkab fizik - ximik jarayonlar orqali amalga 
oshiriladi. Hosil bo’lgan shishani amorf strukturali moddalarning asosiy vakili deb qarash 
mumkin. U suyuq haroratli eritmadan o’ta sovitish orqali paydo bo’ladi. Moddalarning 
shishasimon holati - bu qattiq, bir tarkibli, mo’rt, raksimon kesimli shaffof jism holati bo’lib, ular 
tashqi ko’rinishidagi o’xshashlikdan tashqari umumiy fizik-kimyoviy xarakteristikalarga 
egaliklari bilan ajralib turadilar. 
Shisha pishirish nazariyasi besh etapli bo’lib, ular qo’yidagicha nomlanadi va oddiy tarkibli 
shishalar uchun temperatura intervalida ro’y beradi: 
1.
Silikatlar hosil bo’lishi, 100 - (950-1150° C); 
2.
Shisha hosil bo’lishi, 1150-1250° C 
3.
Oqartirish (degazastiya), 1250-(1500-1600°C); 
4.
Gomogenlash (o’rtalashtirish), 1250-(1500-1600°C); 
5.
Studka (sovitish), harorat 300-400°C ga kamaytiriladi va kerakli yopishqoqlikka 
erishiladi. 
Shisha pishirish, shu jumladan sovitish va qoliplash etaplaridagi jarayonlarida ko’p faktorlar 
muhim rol o’ynaydi. Ulardan ikkitasi- harorat va yopishqoqlik o’ta muhim hisoblanadi. 
Yopishqoqlik o’lchami G/sm sek yoki din sek/sm
2
bo’lib, uning absolyut birligi puaz deb ataladi. 
1 puaz - bu shunday yopishqoqlik bo’lib, unda 1sm
2
yuzaga ega bo’lgan suyuqlik qatlami 1sm 
uzoqlikda turuvchi shunday boshqa qatlamga nisbatan 1 sm/sek tezlikda harakat qilganida 1 dina 
o’lchamida kuch sarflaydi. 
Shisha eritmasi qoliplashga tayyor vaqtda uning yopishqoqligi ortib, 1000 puazdan kam 
bo’lmagan qiymatga ega bo’ladi. Shisha eritmasi qotib, uning xossalari qattiq kristall birikmalari 
xossalariga o’xshash bo’lib qolganida yopishqoqlik 10
13
puaz va undan ham ortiqroq bo’ladi. 
Oddiy shisha ishlab chiqarish texnologiyasida 10
4
va 410
8
pauz oralig’i muhim. Shu oraliqqa 
oid temperaturalar farqi kichik bo’lsa (100-150°C), bunday shisha «qisqa», agar farq katta bo’lsa 
(250-500°C) bunday shisha «uzun» shisha deb ataladi. Uzun shishalarni qoliplash va issiq ishlov 
berish katta temperatura oblastida ro’y beradi. 

---