1. Shaxsning ijtimoiy ustanovkalari

Guliston Davlat Universiteti San’atshunoslik fakulteti 70-21-guruh talabasi Qobilova Sitoraning ‘’Ssenariynavislik va madaniy-ommaviy tadbirlarni tashkil etish hamda boshqarish’’ fanidan yakuniy nazorat savollari

15-bilet
1.Shaxsning ijtimoiy ustanovkalari
2.Shaxsning o’zini-o’zi rivojlantirib borishi
3.Abraxom Maslou nazaryasi

Ijtimoiy ustanovka shaxs xulq-atvorining ichki, anglanmagan yoki qisman anglangan motivlariga kiradi. Masalan, bir kishiga badiiy adabietdan ainan bir guruh asarlar guruhi yoki shu adib yokishini tushunmaidi Usha guruhdan yangi bir kitob kitob qo’lga kirganda u albatta yokishi kerak degan tasavvurda bo`ladi shu manoda olib qaralganda ijtimoiy ustanovka shaxsdagi anglanmagan munosatbatlarga o’xshaydi. Lekin aslida uning tabiati juda murakkabdir. Chunki ijtimoiy ustanovka tushunchasida munosabatlar ham, shaxsiy ma’no ham, baholar sistemasi ham, bilimlar ham o`z ifodasini topadi. Ya’ni ijtimoiy ustanovka shaxsning turli ijtimoiy ob’ektlarga nisbatan munosabat bildirishining ichki mexanizmidir, shu ob’ektlar bilan ishlashga, ularni baholashga hamda ma’lum tarzda idrok qilishga tayorgarlik holatidir.

Ijtimoiy ustanovka muammosi Garbda, ayniqsa, Amerika Kushma SHtatlarida har taraflama chukur o’rganilgan muammolardan hisoblanadi. Amerikalik olimlar uning shaxsning avvalgi hayotiy tajribasiga, undagi ijtimoiy tasavvurlariga bogligini urginib, shaxs xulq atvorini turli sharoitlarda boshqaruvchi mexanizm ekanligini isbot qildilar. (U. Tomas, F. Znanetskiy, G. Olport, M. Smit, K. Xovland, Laper, D. Kats, N. Rokich va boshqalar) ular ijtimoiy ustanovkani bir so`z bilan -"attityud"so’zi bilan ifodalaydilar. 1942 yildaek M. Smit attityudning uch komponentli strukturasini ishlab chiqqan. Bunga ko’ra attityudda uchs qism bo`lib, bo’lar kognitiv qism, affektiv qism hamda konativ qismlardir. Kognetiv qism - bu shaxsdagi attityud obektiga nisbattan bilimlar, uning odam tomonidan anglanishidir. Bunga shaxsdagi bilimlardan tashkari goyalar, tasavurlar prinsiplar va xoka’zolar kiradi. Attityudning affektiv qismi - bu usha ob’ektni hissiy emotsional baholash bo`lib, yoktirish yoki yoktirmaslik tarzidagi hissiyotlar kiradi. Konativ qismi yoki xulq-atvor bilan bog’liq qismiga esa ob’ektga nisbatan amalga oshiriladigan xatti-harakatlar, aynan xulq-atvor kiradi. Lekin ba’zi olimlarda ustanovkaning aynan ob’ektga yoki vaziyatga nisbatan bo`lishi mumkinligi haqida ma’lumotlar ham bor edi. Xususan, Laperning 1934 yilda o’tkazgan mashxur eksperimenti bunga masol bo`lishi mumkin. Eksperimentning mazmuni quyidagicha edi. Laper ikkita xitoylik talabalar bilan AQSH buylab sayoxatga chiqadi. Ular hammasi bo`lib 252 ta mexmonxonada bo`lishib, ularning deyarli barchasida (bittasidan tashkari) ilik, samimiy munosabatning guvoxi bo`lishadi. Ma’lumki, usha paytlarda irkiy belgi bo`yicha odamlarga tanlab munosabatda bo`lishar, xitoyliklar ham sarik tanlilar sifatida kamsitilardi. Laper bilan xamrox bo`lgan talabalarga munosabat bilan olimga bo`lgan munosabat o’rtasida deyarli fark sezilmadi. Saexat tugagach, Laper usha barcha mexmon egalariga minnatdorlik xati yozib, yana usha talabalar bilan borsa, yana ushanday ilik utib olishlari mumkinligini so’radi. Javob faqat 128 ta mexmonxona egalaridan keldi, ularning ham bittasi ijobiy javob, 58 da rad javobi, qolganlarida turlicha formalarida noaniq javoblar olindi. Bundan Laper shunday xulosaga keldi:demak, xitoy millatiga mansub shaxslarga nisbatan ustanovka bilan mexmonxona egalarining real xulq-atvorlari o’rtasida fark bo`lib, aslida ustanovka salbiy ekanligi, vaziyatga qarab esa, u boshqacha-ijobiy namoyon bo`lganligi aniqlandi.
Ijtimoiy ustanovkalarga xos bo`lgan umumiy qonuniyatlardan yana biri uning uzoq muddatli xotira bilan bog’liqligidir. Ayni vaziyatga shakllangan obrazlar uzoq muddatli xotirada saklanib, u yoki bu vaziyatda aktuallashadi, ya’ni "jonlanadi". Masalan, ba’zi bir etnik steriotiplar ana shunday xotira obrazlaridandir. Demak, ijtimoiy ustanovka ob’ektga hamda konkret vaziyatga bog’liqdir.
Shaxsning o’zini-o’zi rivojlantirib borishi
Shakllangan ijtimoiy ustanovkaning hayot mobaynida o’zgarishi mumkinligi muhim ijtimoiy psixologik ahamiyatga egadir. Amerikalik olim Xovlant fikricha, ijtimoiy ustanovka urgatish Yo’li bilan o’zgarishi mumkin. Ya’ni o`quvchilardagi turli ustanovkalarni o’zgartirish uchun ragbatlantirish yoki ja’zolash sistemasini o’zgartirish lozimdir. Ikki shaxs yoki shaxs bilan guruhning ustanovkalari mos kelmay qolgan sharoitda esa tomonlardan biri ongli ravishda o`z ustanovkalarini o’zgartirishi shartdir. Aks holda nomutanosiblik prinsipiga ko’ra shaxslararo nizo yoki kelishmovchilik paydo bo`lishi mukarrardir.
Shaxsni shakllantirishda o'z-o'zini takomillashtirishning ahamiyati ko'plab zamonaviy pedagogik va psixologik fan rahbarlari tomonidan tan olingan. A.G.Kovalevning tadqiqotlarida o'zini o'zi boshqarish va o'zini takomillashtirish jarayonlarining mohiyatini asoslash berilgan. V. G. Kutsenko, A. A. Bodalev va boshqa olimlarning asarlarida bolalarni tarbiyalash va o'z-o'zini tarbiyalashning o'zaro bog'liqligi, o'z-o'zini tarbiyalash jarayonini tashkil etish usuli ko'rib chiqilgan. P. M. Yakobson asarlarida hissiyotlarni o'z-o'zini tarbiyalash muammosi, hissiyotlar sohasidagi o'zini o'zi boshqarishning psixologik xususiyatlari tahlil qilingan. Nazariyalar, shu jumladan asosiy tushunchalar, motivlarning tavsifi, maqsadlari, vazifalari, vositalari, o'z-o'zini tarbiyalash va takomillashtirish usullari, ushbu jarayonlarning rivojlanishiga ta'sir qiluvchi omillar P. Ya. Aret, A. G. Kovalev, L. I. Ruvinskiy, I. I. Chesnokova, SM. Kovalev.
"O'z-o'zini tarbiyalash" tushunchasida pedagogika insonning ichki ma'naviy dunyosini, uning mustaqil ravishda rivojlanish qobiliyatini tavsiflaydi. Tashqi omillar - tarbiya - bu faqat shartlar, ularni uyg'otish, ularni amalda qo'llash vositalaridir. Shuning uchun faylasuflar, o'qituvchilar, psixologlar aynan uning qalbida uning rivojlanishining harakatlantiruvchi kuchlari yotadi deb ta'kidlaydilar. Tarbiya jarayonida o'spirinni o'z-o'zini tarbiyalashga undash zarur.
O'z-o'zini tarbiyalash shaxsiyat rivojlanishining ma'lum bir darajasini, uning o'zini anglashini, o'z harakatlarini boshqa odamlarning harakatlari bilan ongli ravishda taqqoslash bilan birga uni tahlil qilish qobiliyatini nazarda tutadi. Shaxsning potentsial imkoniyatlariga munosabati, o'zini o'zi qadrlashning to'g'riligi, kamchiliklarini ko'rish qobiliyati insonning etukligini tavsiflaydi va o'z-o'zini tarbiyalashni tashkil etish uchun zarur shartdir.
O'z-o'zini tarbiyalash - bu sub'ektning o'zini shaxs sifatida iloji boricha ro'yobga chiqarishga qaratilgan, uning shaxsiyatini aniq qabul qilingan maqsadlar, ideallar, shaxsiy ma'nolarga muvofiq ravishda o'zgartirishga qaratilgan ongli faoliyati. O'z-o'zini tarbiyalash insonning haqiqiy qobiliyatlariga, ularning individual xususiyatlarini va potentsialini tanqidiy baholash qobiliyatiga mos keladigan o'zini o'zi qadrlashga asoslangan. Xabardorlik darajasi oshgani sayin o'z-o'zini tarbiyalash shaxsning o'zini rivojlantirish uchun tobora muhim kuchga aylanib bormoqda. O'z-o'zini tarbiyalashning zaruriy tarkibiy qismlari shaxsiy rivojlanishni o'z-o'zini tahlil qilish, o'zini o'zi hisobot qilish va o'zini o'zi boshqarishdir.
O'z-o'zini tarbiyalash ma'lum bir rivojlanish yo'lidan o'tadi.
O'z-o'zini tarbiyalashning boshlang'ich bosqichi - tashqi talab bosqichi yosh o'spirinlik davriga xos bo'lib, qisman kichik maktab yoshiga to'g'ri keladi. O'z-o'zini tarbiyalash tarbiya natijasida vujudga keladi, bolaning bu jarayonga faol munosabatini rag'batlantirish kattalar talabidir. Bola kattalar talablarini bajaradi, dastlab e'tiborni harakatlarning naqshlariga (taqlid qilish) yoki tarbiyachilarning "ko'rsatmalariga" qaratadi; u holda harakatning variantini tanlash qobiliyati paydo bo'ladi; keyinchalik, ushbu ijtimoiy talablar o'zini tutishning tashqi regulyatori va o'zini o'zi boshqarish vositasi sifatida ishlay boshlaydi.
Keyingi bosqich - majburlash bosqichi - odamning u yoki bu holatga bo'ysunib, o'zgarishga majbur bo'lishi bilan tavsiflanadi. Ushbu bosqichda shaxsiyat o'zgarishi ularning xabardorligidan boshlanadi va allaqachon o'zboshimchalik bilan tartibga solinadi. Bunday holda, taqlid va ko'rsatmalarga bo'ysunish butunlay yo'qolmaydi.
Shu nuqtai nazardan shaxsiyat rivojlanishining uchinchi bosqichi ongli o'z-o'zini tarbiyalashdir. Bu shaxsning ichki ehtiyojlari tomonidan boshqariladi. Motivatsiya o'z-o'zini tarbiyalashning etakchi tarkibiy qismiga aylanadi. Ushbu turtki interiorizatsiya deb nomlangan jarayon natijasida paydo bo'ladi: tashqi sharoitlar ta'siri ostida o'z-o'zini tarbiyalash harakatlarining tuzilmalari shakllanadi - o'z-o'ziga ishonish, o'ziga motivatsiya, o'z-o'zini tartibga solish va boshqalar, keyinchalik ichki, idealga aylanadi.
O'z-o'zini tarbiyalash, o'z-o'zini majburiyat qilish kabi usullardan foydalanishni o'z ichiga oladi; o'z-o'zidan hisobot berish; o'z faoliyati va xatti-harakatlarini tushunish; o'zligini boshqara olish. O'z-o'zini tarbiyalash inson tomonidan shakllangan maqsadlar, harakatlar dasturi, dasturning bajarilishini nazorat qilish, olingan natijalarni baholash va o'z-o'zini tuzatish asosida qurilgan o'zini o'zi boshqarish jarayonida amalga oshiriladi.
O'z-o'zini tarbiyalash, axloqiy, jismoniy, estetik fazilatlarni, xulq-atvor odatlarini ma'lum ijtimoiy aniqlangan idealga muvofiq ravishda rivojlantirish yoki takomillashtirishga qaratilgan insonning tizimli faoliyati. O'z-o'zini tarbiyalashning mazmuni har doim shaxs yashaydigan va rivojlanadigan ijtimoiy-tarixiy sharoitlarga bog'liq. Uning o'ziga qo'yadigan talablari va u shakllantirmoqchi bo'lgan fazilatlari hayot sharoitlari bilan belgilanadi, g'oyaviy asoslarni, o'z-o'zini tarbiyalash ideallarini, shuningdek, ularga erishish vositalarini belgilaydi. «... Mening borligim, - deb yozgan K.Marks, - bu ijtimoiy faoliyat; va shuning uchun men o'zimdan nima qilsam, o'zimni ijtimoiy borliq sifatida anglab, jamiyat uchun o'zimdan qilaman. "
A.I. Kochetov o'z-o'zini tarbiyalash kontseptsiyasiga quyidagi ta'rifni beradi - bu ongli va shaxsga asoslangan o'z-o'zini rivojlantirish, bunda jamiyat talablariga muvofiq shaxsning o'zi maqsadlari va manfaatlari, u tomonidan rejalashtirilgan kuchlar va qobiliyatlar shakllanadi. "
Shunday qilib, o'z-o'zini tarbiyalash - bu o'z-o'zini rivojlantirish va o'zining asosiy madaniyatini shakllantirishga qaratilgan insonning tizimli va ongli faoliyati. O'z-o'zini tarbiyalash muammosi ko'plab o'qituvchilar va psixologlar tomonidan hal qilingan va hal qilinmoqda. O'z-o'zini tarbiyalash majburiyatlarni ixtiyoriy ravishda, ham shaxsiy, ham kollektiv talablari asosida bajarish qobiliyatini mustahkamlash va rivojlantirish, axloqiy his-tuyg'ular, zarur xulq-atvor odatlari, irodaviy fazilatlarni shakllantirish uchun mo'ljallangan. O'z-o'zini tarbiyalash - bu ta'limning ajralmas qismi va natijasi va shaxsni rivojlantirishning butun jarayoni. Bu inson yashaydigan o'ziga xos sharoitlarga bog'liq
Abraham Maslow - o'tgan asrning mashhur amerikalik psixolog, o'rta-elliginchi yilda u jahon urushi tugaganidan keyin his qildim va rivojlanayotgan post-industrial jamiyatda insonning o'rnini doir savollarga javob olmadi, ijtimoiy fan jiddiy inqiroz, davri, uning nazariyasi asoslarini qo'ydi. olim asosiy ish - "turtki va shaxsiyati» - qayta ko'rib chiqish harakat bir xil bo'ldi , ijtimoiy tizimini avvalo, rivojlanayotgan yangi doirasida munosabatlarni iqtisodiy, haqiqatga. Shuning uchun, Maslow nazariyasi ilmiy bilim, iqtisodchilar, sotsiologlar, psixologlar qancha filiallari mashhur vakillari bo'ldi. Juda mustahkam, ayniqsa bir olim qattiq kurumsallaştırmayı ehtiyojga xulosalar durang qismi, qurilish ba'zi siyosiy fan kirgan siyosiy munosabatlarni davlatlarning barqaror iqtisodiy rivojlanish yo'lida.
oddiy shaklda, tushunchasi Maslow ikki to'g'ri muxtor ta'limotlar iborat o'qitish sifatida taqdim.Ularning birinchi - ehtiyojlarini ierarxik nazariyasi - post-industrial rivojlantirish modeli ishlab chiqish mashhurlik sazovor bo'ldi, eng to'liq Bundan tashqari, u makroiqtisodiy tahlil bir qismi sifatida zamonaviy iqtisodiy ta'lim ajralmas qismiga aylangan, farovonlik davlati deb atalmish nazariyasi aks, va bo'ladi.
ilmiy merosini yana maydoni - shaxs nazariyasi Maslow ning, faraz asoslangan bo'lgan shaxsiy rivojlanish bir ierarxik asosida inson ehtiyojlari. Uning ahamiyati Maslow har bir shaxsning rivojlanishi va niyatlar rivojlantirish o'rganish bilan organik munosabati jamiyat genetik rivojlanishi juda muhim tarixiy va ijtimoiy tushuncha sarflash ega ekanligini aslida yotadi.
Ilmiy fikr Maslow inson ehtiyojlari aynan bir xil Ibtido ega ekanligini yuzasidan qurilgan, lekin, chunki tizimi o'rtasida o'zaro munosabatlarida ularning va o'zaro umumiy bir narsa bor edi - bir ierarxiyasi. Bu gipotezaga mohiyati turli ijtimoiy guruhlar va shaxslar turli ehtiyojlarini, o'z ichki iyerarxiya har doim ham bu tizimlar mavjud narsalar bir yo'l tasavvur qilish oson bo'lishi mumkin. Oda ancha murakkab va xilma-xil, shuning uchun Maslow ma'lum shartlarga ko'ra, ehtiyojlarini tasniflaydi va turli niyatlar vositachiligida besh yirik guruhlar, belgilaydi. Bundan tashqari, Maslow nazariyasi taklif, va ular defitsiti va ekzistensial sifatida qabul qilinadi niyatlar o'zlari, tasnifi.
oziq-ovqat, dam olish, uyqu, va hokazo - birinchi Turkum tushunchasi muallifi hayotiy ehtiyojlarini qondirish uchun mehnat qilish odamlarni maqsadi sabablarini oshiradi bo'ladi
Ekzistensial sabablari, zavq olish uchun shaxsni yo'naltirish, ularning orzularini amalga oshirish uchun, bir oliy maqomiga ega. Birinchi guruh niyatlar talablari tegishli bo'lmagan paytda, bu uzoqdan nazar aniq faqat ko'rinadi. Bu Maslow ehtiyojini ierarxik modeli birinchi tomoni.
O'zlari Maslow nazariyasi, ular faqat ba'zi asoslar bo'yicha yoyish emas, besh asosiy guruhga tasniflanadi va Maslow piramida shaklini berdi qat'iy ierarxik tartibda, barpo qilingan kerak.
Piramidaning bazasida mavjud fiziologik ehtiyojlar, ya'ni, oziq-ovqat va hayot qo'llab-quvvatlash, boshqa jismoniy sifatlari qazib olish bo'yicha faoliyatni boshlash uchun, maqsadi o'sha.
Maslow ikkinchi darajada xavfsizlik-tegishli ehtiyojlarini joylashtirilgan.
Piramidaning quyidagi "qavat" Maslow joylashtirilgan ijtimoiy va fiziologik ehtiyojlarini tartibi bilan bog'liq aloqa, jinsiy qoniqish, ko'payish.
insonning ijtimoiy o'zini yangilangan bo'lishi kerak, Maslow ning ierarxik to'rtinchi darajada bo'ladi.
Va nihoyat, insonning o'z-o'zini etishlari uchun ehtiyoj, uning ijodiy o'zini etishlari, Maslow nazariyasi Piramidaning yuqorisida joy soladi.
Ushbu tizim dinamik va o'zaro bog'liq bo'lgan: tabiiy yo'l ehtiyojlarini qondirish uchun ma'lum darajada muvaffaqiyat quyidagi talablarga javob uchun sabablar bajaradi.
Maslow ning reytingida ilmiy ishlari keyinchalik davrida ehtiyojlari va rivojlantirish ehtiyojlariga oddiy tasnifi, ularning ehtiyojlarini ko'chib.
.