Leksik ma’no - leksemaning nimanidir nomlashi, atashi, anglatishi.
Fonetik so‘z — leksemaning fonetik qiyofasi, nomi.
Denotat - leksema tomonidan nomlangan narsa-predmet, voqelik.
‘Referent — til birligi ifodalaydigan tushuncha, fikr predmeti.
Signifikat — til birligi ifodalaydigan ma'no.
Tushuncha — obyektiv borliqdagi predmet yoki hodisalarning inson
miyasida aks etgan umumiy tasavvuri
6. Leksik ma’no (semema) va semalar o‘rtasidagi umumiylik va xususiylik, butun va
bo‘lak munosabatlarini qanday tushunasiz?
Leksik ma’no leksemaning mazmun planidagi yaxlit bir semantik
butunlik bo'lsa-da, keyingi vaqtlarda bu butunlik tarkibida ma’lum ma’no
qismlari — semalar borligi aniqlanmoqda. Masalan, daraxt leksemasining
leksik ma’nosida quyidagi semalar borligini ko'ramiz: 1) «predmet»;
2) «o'simlik»; 3) «ko'p yillik o'simlik»; 4) «yerda o'suvchi»; 5) «yog'ochlash-
gan tanali»; 6) «ildizli»; 7) «shox-shabbali»; 8) «bargli». Bu semalar birlashib,
daraxt leksemasining leksik ma’nosini shakllantiradi. Leksik ma’noning
semasiologiyada semema deyilishi ham shundan.
7. Semalar ma’no xususiyatlariga ko‘ra qanday turlarga bo‘linadi?
Semalar ma'no xususiyatiga ko'ra quyidagi turlarga bo'linadi:
1. Atash semalari (denotativ semalar).
2. Ifoda, tasvir, qo'shimcha ma'no semalari (konnotativ semalar)
3. Vazifa semalari (funksional semalar)
8. Atash (denotativ) va baho (konnotativ, ifoda) semalari qanday farqlanadi?
Atash semalari — semema tarkibidagi nomlash, atash semalariga oid.
Ular ot, sifat, son, fe’l turkumidagi barcha leksemalarning leksik ma’nolarida
Ifoda semalari semema tarkibidagi uslubiy ma'no qirralaridir. Ular
leksemalarning atashdan, nomlashdan tashqari, shaxsiy munosabatlarni
ifodalashiga yoxud shu leksemalarning qo'llanishi doirasini belgilashiga
xizmat qiladi
bor.
9. Ideografik semalarning integral va differensial semalarga bo‘linishini tushuntiring.
Bir mazmuniv guruhga mansub leksemalarning sememalari
qiyoslanganda, ularning semantik tarkiblarida integral (birlashtiruvchi) va
differensial (farqlovchi) semalar borligi ham ma’lum bo'ladi. Bunday
semalar leksemalarni o'zaro birlashtirish va farqlash uchun xizmat qiladi.
Masalan, o'zbek tilidagi amaki, amma, tog'a, xolajiyan leksemalarining
barchasida «qarindosh», «yaqin qarindosh» semalari bor, shu semalar ularni
bitta mazmuniv guruhga birlashtiradi, shunga ko'ra integral (birlashtiruvchi)
semalar sanaladi; ayni paytda keltirilgan leksemalarning ma’no tarkibida
farqlanish belgilari - differensial semalar ham mavjud: amaki sememasidagi
«otaning akasi yoki ukasi» semasi tog'a sememasida yo'q, tog'a sememasi-
dagi «onaning akasi voki ukasi» semasi esa amaki sememasida uchramaydi,
demak, bu ikki sema yuqoridagi ikki so'zning ma’nolarini farqlash imkonini
beradi; amaki va amma, tog'a va xola sememalari ham «qarindosh», «yaqin
qarindosh» semalari bilan birlashadi, ammo «erkak» va «ayol» semalari
bilan o'zaro farqlanadi; jivan lekscmasida esa «yoshi kichik», «akaning yoki
ukaning farzandi» semalari farqlash vazifasini bajaradi.
2-topshiriq. Tavsiya etilgan ilmiy adabiyotlardan quyidagi masalalarga oid
ma’lumotlarni topib o‘qing. Masalaga o‘z munosabatingizni bildiring. Berilgan
Do'stlaringiz bilan baham: |