1. Sarkodalilar kenja tipi Ildizoyoqlilar (Rhizopoda) sinfi Xivchinlilar (Mastigophora) kenja tipiga

PIROPLAZMIDALAR (PIROPLASMIDA) kenja turkumi vakillari sut-emizuvchilarning qonida parazitlik qiladi. Bu kenja turkum vakillarining rivojlanishi ham 2 ta xo'jayinda, ya'ni asosiy xo'jayinlari qon so'ruvchi yaylov kanalari va oraliq xo'jayiniari - turli uy va yovvoyi sutemizuvchilarda o'tadi. Bu kenja turkumga 170 dan ortiq tur kiradi. 3 ta oilasi bor: 1. Babezidlar (Babesidae) oilasi. 2. Teyleridlar (Theileridae) oilasi. 3. Pirоplаzmidаlаr (Piroplasmidae) oilasi.

Qoramol babeziyasi babeziidlar(Babesiidae) oilasiga kiradi. Shakli yakka va juft noksimon, tuxumsimon, halqasimon va amyobasimon. Noksimon shakllari asosan hayvonlarning eritrositlarida juft-juft bo‘lib joylashib parazitlik qiladi. Kattaligi 1,5 – 2,4 mkm (12-rasm).

B abeziyaning asosiy xo‘jayini yaylov kanalari va oraliq xo‘jayinlari turli uy hayvonlari hisoblanadi. Babezioz qo‘zg‘atuvchisini Ixodes ricinus, Boophilus bovis, Rhipicephalus avlodi turlari va boshqa tur yaylov kanalari tarqatadi.


12-rasm. Babezidlar (Babesiidae)oilasi vakillarining eritrositar shakllari:
A-Babesia bigemina, B-Babesia bovis,
V-Babesia divergens, G-Babesia sp.

Bu kanalarning urg‘ochilari kasallangan mollardan qon so‘rganda, kasallik qo‘zg‘atuvchilarini o‘zlariga yuqtiradi. Kasallik qo‘zg‘atuvchilari voyaga etgan kanalardan ularning keyingi avlodiga, ya’ni tuxumlariga ham o‘tadi. Kanalar barcha rivojlanish davrlarida, ya’ni lichinkalik, nimfa va imago davrlarida ham kasallik qo‘zg‘atuvchilarini mollarga o‘tkazishi mumkin. Lekin asosiy kasallik qo‘zg‘atuvchisini yuqtiradigani – voyaga etgan kanalar hisoblanadi. Kanalar bir yilda bir marta generasiya beradi. Qoramollar eritrositi babeziya bilan 7-15 % zararlanadi.

Qoramollar babezioz bilan asosan bahor va yoz oylarida, ya’ni may-iyul oylarida kasallanadi. Kasallangan hayvonlarning harorati 40-42⁰C gacha ko‘tariladi, ular holsizlanadi, birinchi 2 kunda suti 40-60 % ga kamayadi, keyinchalik esa 80 % gacha kamayadi. Qoramollarning siydigi qizg‘ish va to‘q qizil rangda bo‘ladi. Hayvonlarning ishtahasi pasayadi, kavsh qaytarmay qo‘yadi, ichi ketadi, eritrositlari soni 1 mm kubda 2 mln gacha va gemoglobini 30 % gacha kamayadi. Natijada, qoramollar kasallangandan 4-8 kun o‘tgandan keyin o‘ladi. Ba’zan esa kasallangan mollar to‘satdan talog‘i yorilib ketib, 3-4 kunda o‘lib qoladi.
Babeziyalar eritrositlarda oddiy ikkiga bo‘linib yoki kurtaklanib ko‘payadi. Babezioz bilan qoramollardan tashqari qo‘y, ot, tuya, cho‘chqa va itlar ham kasallanadi. Mayda shoxli mollarda, jumladan, qo‘ylarda - Babesia ovis turi parazitlik qiladi. Bu parazitning tarqatuvchisi Rhipicephalus avlodiga kiruvchi kanalar hisoblanadi.