1. Sanoat zaharlarining inson organizmiga ta’sir etish omillari. Toksik ta’sir turlari. Toksik ta’sirning omillarga bog’liqligi

_{10. Maruza.} SANOAT ZAHARLARINING INSON ORGANIZMIGA TA’SIR ETUVCHI OMILLARI.
Reja:
1. Sanoat zaharlarining inson organizmiga ta’sir etish omillari.
2. Toksik ta’sir turlari.
3. Toksik ta’sirning omillarga bog’liqligi.
4. Is gazining zaharlash mexanizmi; gemolitik zaharlar; metobolizm va biotransformatsiya; antidotlar.


Tayanch iboralar: Toksik ta’sir, shaxsiy sezgirlikka, zaharlarning fizik xususiyati, zaharlarning eruvchanligi, zaharlarning dispersligi.


Toksik ta’sir deganda, inson organizmi bilan turli xil moddalar, zaharlar ta’siri tushiniladi. Toksik ta’sir quyidagi omillarga bog‘liq.

1. 
   Xiliga qarab. Odam va hayvon organizmidagi ta’sirga qarab, modda almashuvi jarayonlari nerf sistemasining murakkabligi, inson hayotining davomiyligi, inson tanasining og‘irligi, fiziologik funksiyalarni boshqarish kiradi. Bu xilma – xillikning muhimligi barcha tajribadagi hayvonlarda olib boriladi va tajriba natijalari inson organizmiga o‘tkazib hisoblanadi. Bu hisoblar inson organizmiga zaharlar ta’siri deb olinadi va inson hayotining davomiyligi hamda boshqa omillar bilan xulosa qilinadi.
   
2. 
   Jinsiga qarab. Toksik ta’sirlarda inson jinsi katta ahamiyatga ega. Aromatik uglevodorodlarning ayollarga ta’siri quyidagicha: benzol ayollarning ichki organlariga tez sur’atlarda ta’sir ko‘rsatadi. Xomilador ayol benzol bilan tez zaharanadi. Bu esa yomon oqibatlarga olib keladi. Ba’zida juda og‘ir hollarda kasalxonaga keltiriladi. Yana bir misol, erkak organizmiga bor birikmasi zaharlari ayol organizmiga nisbatan tez ta’sir o‘tkazadi.
   
3. 
   Yoshiga qarab. Inson yoshiga qarab toksik moddalar ta’siri bir xil bo‘lmaydi. Bir zaharlar yoshi katta bo‘lmagan insonlarga kuchli ta’sir o‘tkazsa, shu turdagi zaharlar yoshi keksa insonlarga umuman ta’sir qilmasligi mumkin. O‘smirlar organizmi keksalar organizmiga nisbatan neyra zaharlarga ta’sirchanligi 2-3 barobar yuqori. Misol uchun qo‘rg‘oshin bilan o‘smir shu darajada zaharlanadiki, xattoki qon tarkibi ham o‘zgarib ketadi, nerv sistemasining buzilishi kuzatiladi. Yosh o‘smirlar organizmiga benzol, benzin va uning gomologlari azot oksidlari ta’siri yaxshi o‘rganilgan. Bu moddalarning naslga ham ta’siri bor.
   
4.