1. Respublika innovatsion ekanomikasi

2 - basqısh (2016 - 2020 jıllar). Bul basqıshda Ózbekstan milliy innovasiyalıq sistemasınıń basqa sistemalarǵa kelisiwi hám nátiyjeli Конец формы
Начало формы
islewi nátiyjesinde ol global innovasiyalıq sistemanıń ajıralmaytuǵın strukturalıq bólegi bolıp qaladı. Endi tiykarǵı itibardı sistemalı innovasiyalıq proektleri ámelge asırıwǵa, innovasiyalarda mámle-ketlik úlesin kemeytiwge, básekige shıdamlı texnologiyalar jaratıwda qatnasıwǵa, rezervlerin eń zárúrli proektlerge jóneltiriwge hám innovasiyalıq tarawdaǵı xalıqara kooperasiyanı múmkinshilik barınsha keńlew rawajlandırıwǵa qaratıw kerek boladı. Nátiyjede mámlekette innovasiyalıq ónimler óndiris úlesi házirgi 2, 9% ten 20 -30% ge shekem kóbeyiwi múmkin. Biraq bunday kórsetkishlerge erisiw ushın kútá úlken ishki investision rezervlar zárúr boladı, yaǵnıy, ilimiy - texnikalıq jumıslar ushın sarp etiw etiletuǵın aqshalar jalpı ishki ónimniń 3-4% ge shekemjetiwi múmkin. Bul qáre-jetlerdiń tiykarǵı bólegin ekonomikanıń mámleketlikemes sektorı ámelge asırıwı kútiledi. Kárxana hám shólkemler tárepinen innovasiyalar ushın sarp etiw etiletuǵın qárejetler úlesi házirgi 0,4% den 2015-jılda 2,8% ge shekem hám 2020 - jılǵa kelip 5% ge shekem kóbeyiwi boljaw etilgen.
Ózbekstandaǵı innovasiyalıq biznestiń básekige shıdamlılıǵın támiyinlew ushın mámleketlik úlken {bazı jaǵdaylarda kishi) innovasiyalıq kárxanalar (korporasiyalar) ǵa olardıń brendi siyasatını juritiwge kómek beriwi maqsetke múwapıq boladı. Sebebi bul ámel dúnya hámjámiyati aldında Ózbekstannıń “imidj” in kórsetip, onıń ekonomikası básekige shıdamlılıǵın asıradı. Milliy innovasiyalıq sistemanı isbiler-menlik sektorına ilimiy negizdegi texnologiyaları nátiyjeni ámelde qollanıw etiw, óndiristi qayta dúziw hám olardıń básekige shıdamlılıǵın asırıw, innovasiyalıq islenbeleri mámleketlik programmaları menen muwapıqlastırıw tiykarında ekono-mikanı modernizasiyalawǵa jóneltiriw ushın tómendegi tiykarǵı hám zárurli ilájlardı ámelge asırıw názerde tútıladı:
Конец формы
Начало формы
• Shet el investorlar menen birge ekonomikanıń jańa, joqarı texnologiyalı básekige shıdamlı innovasiyalıq tovarlar islep shıǵaratuǵın tarmaqların shólkemlestiriw;
•Jańa innovasiyalıq texnologiyaları mámleketlik sektorınan az - azdanlıq penen mámleketlik emes sektorına beriwdiń natiyjelili sistemasın islep shıǵıw hám joqarı texnologiyalı tovarlar eksport etetuǵın kárxanalarǵa mámleketlik tárepinen hár tárepleme kómek beriw;
•Perspektiv (keleshekti kózleytuǵın) innovasiyalıq texnologiyaların islep shıǵaratu-ǵın, tekseretuǵın hám ekonomikaǵa nátiyjeni ámelde qollanıw etetuǵın texnologiyalıq ilimiy parqlar shólkemlestirip, olarǵa kerekli resurslar ajıratıw;
•Pán hám texnikanıń tiyisli jónelislerinde aldınǵı orınlardı iyelep alatuǵın ilimiy hám joqarı texnologiyalar orayları shólkemlestiriw;
•Tarmaq ilimiy - tekseriw hám proekt institutlarınıń bir bólegin restrukturizasiya etip (qayta duzip), olardı rawajlanǵan finans - tejew, marketing hám sawda firmalarına aylandırıw;
•Ilimiy shólkemler hám joqarı tálim mákemeleri menen birge milliy hám shet el investisiyaların jalb etken halda óndiriske jóneltirilgen innovasiyalıq - texnologiyalıq oraylar, ilimiy hám texnologiyalıq parkler shólkemlestiriw. Bul islerdi ámelge asırıwda, innovasiyalıq ekonomikaǵa ótiw, milliy ekonomikanıń jáhán ekonomikası menen integrallasıwın ámelge asırılıwı ushın eń tiykarǵı shártlerden biri ekenligin yadtan shıǵarmaslıq kerek. Rawajlanǵan mámleketlerden aldıńǵı texnologiyalardı alıp keliw hám olardı milliy ekonomikaǵa qollaw eksport ornın Конец формы
basıwshı ónimler óndiristi kobeytiredi hámde milliy ekonomikanıń básekilesligin asıradı. Innovasiyalıq rawajlanıw ushın ekonomikanıń mámleketlikke tiyisli hám xúsusiy sektorları rawaj-lanǵan batıs hám shıǵıs mámleketleri menen jaqınnan xızmetleslik etip, óz ónimlerin jáhán bazarlarına shıǵarıwǵa olardan hár tárepleme járdem alıwǵa úmtılıwları kerek. Onıń ushın bolsa innovasiyalıq xızmetlesliktiń jáhán ulgilerine uyqas bolǵan infra-strukturasın jaratıw talap etiledi. Bunday júmıs akkreditasiya etilgen shet el firmalar menen jaqınnan ushırasıw nátiyjesinde qospa kárxanalar, konsorsiumlar hám alya-nislar shólkemlestiriw nátiyjesinde ámelge asırıladı. Jáhán mámleketleri menen inno-vasiyalıq iskerlikte xızmetleslik etiwdiń tiykarǵı shártleri - investision ortalıqtı jaqsı-law, ilimiy sektorǵa investorlardı tartıw ushın sharayatlar jaratıw hám innovasiyalıq texnologiyalardı Respublikaǵa alıp keliw bolıp tabıladı. Tiykarǵı ilájlardan taǵı biri - bólek húqıqıy rejimde iskerlik kórsetetuǵın Innovasiyalıq Fond shólkemlestiriw bolıp tabıladı. Onıń tiykarǵı funksiyalarına innovasiyalıq proekt hám programmaları tómen prosentli yamasa prosentsiz (paydaǵa seriklik tiykarında) kreditlew hámde olardı qamsızlandırıw kiriwi kerek. Innovasiyalıq iskerlikti kreditlengen bankler paydasınıń bir bólegin bolsa salıqtan azat etiw de jaqsı nátiyje bergen bolar edi. Shet el innova-siyalıq texnologiyaların ózlestiriw ushın Texnologiyalar trensferi hám Injiniring Orayı shólkemlestiriw maqsetke múwapıq boladı. Sol jáne bul menen baylanıslı bir qansha máseleler Birlesken Milletler Shólkemi rawajlanıw programması tárepinen usınıs etilgen “Ózbekstan Respubli-kasınıń 2012 - 2020 jıllarǵa molsherlengen innovasiyalıq rawajlanıw konsepsiyası” dep atalǵan hújjette te xarakteristika etilip, Начало формы
batafsil keltirilgen. Usı innovasiyalıq rawajlanıwǵa tiyisli mashqala hám máseleler tabıslı hám ashılmay sheshilgen táǵdirde Ózbekstan óz ilimiy - texnikalıq potensialı menen zamanagóy aldıńǵı texnologiyalardan ekonomikanıń barlıq tarmaqlarında paydalanıw hámde olardı jaratıwda aktiv qatnas etip, qısqa múddetlerde rawajlanǵan mámleketler dárejesine kóterile alar edi. Tap son-day maqsetlerdi názerde tútqan halda házirgi waqıtta Ózbekstanda investisiyaların jedellestiriw hám innovasiyalıq prosesslerdi qollap - qúwatlaw maqsetinde birqansha ilájlar kompleksi ámelge asırılıp atır. Mısalı, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2006 - jıl 11 - maydaǵı №UP-3751 sanlı Sheshimi tiykarında mámlekette nátiyjeli strukturalıq hám investision siyasattı támiyinlew, ekonomikanıń tiykarǵı tarmaqların qayta texnikalıq úskenelew hámde mámlekettiń operativ dinamikalıq rawajlanıwın ámelge asırıw maqsetinde Ózbekstan Respublikası rawajlanıw hám rekonstruksiya Fondı shólkemlestirilgen. Usı fondtıń ustav kapitalı 15 milliard AQSh dolların shólkemlestirip, bul kapital 2012 - 2016 jıllar dawamında payda etiliwi jóybarlastırılǵan. Fondtıń shólkemlestiriwshisi (Uchreditel) bolıp, Ózbekstan Respublikası Ministrler Mákemesi qasındaǵı Finans Ministrligi esaplanadı. Bul Fondtıń tiykarǵı wazıypaları sıpatında tómendegiler belgilengen:
• Mámlekettiń hám xojalıq subektleriniń finanslıq qárjıların Ózbekstan Respublikası ekonomikasın rawajlandırıwdıń hám rekonstruksiya etiw hámde innovasiyalıq ózgeriwlerin ámelge asırıw maqsetinde akkumulyasiya etiw, atap aytqanda, sawda bankleri, shet el fondlar, investorlar hám basqa strukturalarınıń qárjılarınan payda-lanıw;
Конец формы
• Ekonomika rawajlanıwı ushın sheshiwshi áhmiyetke iye bolǵan, janılǵı - energetika kompleksi, ximiya sanaatı, mashinasazlıq hám reńli metallurgiya tarmaqların moder-nizasiya etiw hám olardı innovasiyalıq sttukturalıq ózgertiw ushın finanslıq aqshalar ajıratıw;
• Strategik tárepten zárúrli bolǵan kárxanaları hám dáslep ekonomikanıń bazalıq tarmaqların texnikalıq qayta qurallandırıw hámde jańarıwdıń innovasiyalıq program-maların kreditlew;
• Sosiallıq áhmiyetke iye bolǵan milliy mámleketlik programmaların hám óndiris hámde noislep shıǵarıw infrastrukturaların rawajlandırıwdıń innovasiyalıq proektlerin finanslıq támiynlew (bul birinshi náwbette perspektiv hám jaqsı rawajlanbaǵan aymaqlarǵa tiyisli).
Joqarıda kórsetip ótilgen máselelerdi sheshiw ushın Fond xalıqara Finans insti-tutları menen, donor mámleketler menen hám mámleketimizdegi kredit shólkemler menen jaqın xızmetleslikte isleydi. Onan tısqarı, usı Fond barlıq salıqlardan, jıynaw-lardan, bajıxana tólewlerinen hám dawlar maqsetli fondlarında bolǵan barlıq májbú-riy tólewlerden azat etilgen. Fondtıń tiykarǵı investisiya baǵdarları bolsa tómendegi-ler esaplanadı:
• Neft - gaz sanaatı;
• Ximiya hám neft ximiyası tarmaǵı;
• Energetika tarmaǵı;
• Taw - kán sanaatı.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti 2012 - jıl 10 - apreldegi №UP- 4434 sanlı sheshimine innovasiyalıq ózgerisler kritiwdi názerde tutqan “Tikkeley shet el investisyaları janlandırıw boyınsha qosımsha ilájlar” atlı Sheshimge qol qoydı hám oǵan qaray 2013 - jıl 1- yanvarınan shet el investorlarǵa jańa jeńillikler kúshke kirdi. Bul sheshimge múwapıq shet el investisiyalar jalb etilgen jańa kárxanalardıń import bajıxana tólewin tólewden azat etiliwi názerde tutılǵan. Soǵan kóre, shólkemlestiriw fondına shet el investisiyalar muǵdarı 33% ten kóp bolǵan kárxanalardıń óz óndiris mútájlikleri ushın Ózbekstanǵa alıp eksport bolıp atırǵan múlki kárxana mámleketlik registra-siyasınnan ótken sáneden keyin eki jılǵa shekem bajıxana tólewlerinen azat etiledi.
PAYDALANILǴAN ÁDEBIYATLAR
1.Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2018 jıldıń 7 iyundag`ı “Hár bir shańaraq - uqıplı basqarıwshı” programmasın ámelge asırıw tuwrısındag`ı Sheshimi// " Xalıq sózi", 2018- jıl 8- iyun.
2. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Pármanı “Ózbekstan Respubli-kasını jáne de rawajlandırıwdıń boyınsha Xáreketler strategiyası tuwrısında” 2017- jıl 7 -fevral, PF-4947-san.
3. Ózbekstan Respublikasınıń 2015-2018 jıllarda sotsiallıq - ekonomikalıq rawajlanıwınıń tiykarg`ı kórsetkishleri. WWW/ stat. uz.
4. Malikov T.S., Aydarov N. H. Byudjet dáramatları hám qárejetleri. / Oqıw qóllanba.- T.: «iqtisod - finans», 2007 j.
5. Yuldoshev A. Salıq hám salıqqa tartıw. Oqıw qóllanba -T “Pán hám texnologiya” 2007 j.
6.www.ziyoNet.uz