1. Reproduktiv salomatlik haqida tushuncha bering. Reproduktiv salomatlik


  Organizm funksional faoliyati, o’sishi va rivojlanishining umumiy qonunlari



Download 0,97 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/205
Sana02.08.2021
Hajmi0,97 Mb.
#136198
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   205
Bog'liq
Final tibbbiy

7.  Organizm funksional faoliyati, o’sishi va rivojlanishining umumiy qonunlari.  

 Bolalarni to'g'ri tarbiyalash uchun ular organizmining o'sishi va rivojlanishi kabi asosiy xususiyatlarini bilish zarur. O'sish va rivojlanish 

barcha tirik organizmlar kabi odam organizmiga xos xususiyatdir. Organizmning har tomonlama o'sishi va rivojlanishi uning paydo 

bo'lgan vaqtidan boshlanadi. Bu ikki jarayon murakkab hisoblanib, bir butun va bir-biriga bog'langandir. 

O 'sish deganda tana hujayralarining ko'payishi natijasida tirik organizm oichamlarining ortishi, ya’ni bo'yning cho'zilishi, og'irlikning ortishi 

tushuniladi. 

Bola  ma’lum yoshgacha to'xtovsiz, ammo o'sish davrida  ayrim tana qismlarining nomunosib o'sishi (bosh, oyoq, qo'l suyaklari, ko'krak 

qafasi va qorin bo'shlig'i ichki organlari) turli yoshda har xil jadallikda bo’lishi mumkin, shunga qaramasdan barcha to'qima va hujaylarda 

ya’ni organlarda o'sish bir vaqtda, ayollarda o'rtacha 18-19 yoshgacha, yigitlarda 19-20 yoshgacha tugallanadi. 

O'sish  qatorida  hujayrada  ularning  bajaradigan  vazifasining  ortishi  jarayoni  kuzatiladi.  Bu  rivojlanish  jarayonidir.  Rivojlanish  deganda 

o'sayotgan organizm to'qima, hujayra va organlarining shakllanishi, ya’ni bola organizmi hujayralarining takomillashib, o'smirlik va yetuk 

yoshdagi odamlarga xos bo’lgan bir muncha murakkab tizimlarga  ega bo'lishiga  aytiladi.  Bunga, voyaga yetgan davrdan boshlanadigan 

qarish jarayonlari ham kiradi va qoidaga binoan, organizmni qayta rivojlanishi boshlanadi. 

Rivojlanish jarayoni a’zolar va ularning tizimlari faoliyatini funksional differensiyalanishi va takomillan ishida namoyon bo'ladi. Masalan, 

markaziy asab tizimining reflektor faoliyatini ichki kortikal aloqalarni, yurak-to m ir, ovqat hazm qilish, tayanch-harak atlan ishi va boshqa 

tizmlarning murakkablashuvi va rivojlanishi hisobiga takomillashuvida bilinadi. 

O'sish va rivojlanish tirik materiyaning umumiy biologik xususiyatlari hisoblanadi, uzluksizilgarilovchi jarayon ko'rinishida bo'ladi. U yoki 

bu fiziologik tizimlarning tuzilishida yoki f ao liyatida yoshga oid xususiyatlarning mavjudligi, bola organizmini alohida yoshga oid davrida 

to'laqonli rivojlanganligini ko'rsatm aydi. Aynan shunday o'ziga xos xususiyatlar majmui u yoki bu yosh davrini tavsiflaydi. 

Organizm o'sishi va rivojlanishida barcha etaplarni bolalik, o'smirlik, yoshlik, yetuklik davrlarini bosib o'tadi. O'sish bu organizmning m 

iqdor  ko'rsatk  ichi  rivojlanish  esa  sifat  ko'rsatkichi  bo'lib,  bu  ikki  jarayon  notekislik  y  a’ni  geteroxroniya,  uzluksizlik  va  akseleratsiya 

jarayonlari asosida yuzaga chiqadi. 

Notekis rivojlanish yoki geteroxroniya. Organizmning normal holatida o'sish va rivojlanish bir-biri bilan juda yaqin aloqada va hamkorlikda 

bo'lsa ham, ular bir vaqtda va bir xil jadallikda sodir bo'lmaydi, chunki biron-bir a’zo massasining kattalashishi uni bir vaqtda funksional 

jihatdan takomillashuvini bildirm aydi. Ontogenezda birinchi navbatda , ontogenezning ushbu bosqichida yoki yaqin kelajagida organizmni 

yashashi uchun zarur bo’lgan a’zo va tizimlarning rivojlanish tezligi o'zgaradi. Ushbu bosqichda zarur bo'lmagan funksional tizimlarning 

rivojlanishi esa, aksincha orqada qoladi. 




 

 



Geteroxroniyaga  misollardan  ayrimlarini  k  o'rib  chiqamiz.  Go‘dakni  tug’ilgan  momentda  yashashini  ta’minlash  uchun,  ontogenezning 

birinchi bosqichida  hayot uchun muhim aham iyatga  ega  bo’lgan funksional  tizimlari  uning embriogenez jar ayonida oldindan yetiladi. 

Bunga, go‘dakning sut emish, yo’nalish, ko‘zini ochib-yumish va shu kabi uni ovqatlanishi, muhitning zararli ta’sirlaridan himoyalanish 

funksiyalarini ta’minlovchi reflekslari kiradi. Ushbu reflekslarning biologik faolligi muhimdir. Agar chaqaloq tug'ilgan vaqtda, uning so’rish 

funksional tizimi yetilmagan bo’Isa (bola muddatidan ancha ilgari tug'ilgan holatda yuzaga keladi) unda so’rish refleksini chiqarish uchun 

choralar ko'rish zarurati kelib chiqadi. Aksirish, yo’talish va ko’zni ochib-yumish reflekslari yordamida go’dakning nafas yo’lari hamda ko’z 

soqqasidagi uning hayoti uchun xavfli holatni yuzaga keltirishi mumkin bo'lgan zarrachalar va changlar chiqarib yuboriladi. 

Tug’ilish vaqtida yetilmagan yoki to’liq yetilmagan funksional tizimlar mavjud. Go'dak kallasi terisida asab oxirlariga ega bo'lgan uchlamchi 

asab,  tug'ilish  vaqtida  o'ziga  xos  bo'lgan  funksiyalarni  bajarishga  tuzilmaviy  va  funksional  jihatdan  tayyor  bo'lmas  ekan.  Buyrak 

innervatsiyasida  geteroxroniya,  simpatik  innervatsiyaning  yetilishini,  ilgarilab  ketishi  ko'rinishida  namoyon  bo'ladi,  parasimpatik 

innervatsiya (adashgan asab) esa, faqatgina 15-16 yoshga kelib yurak faoliyatini boshqarishda to'liq qatnasha boshlaydi. 


Download 0,97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   205




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish