1. Reproduktiv salomatlik haqida tushuncha bering. Reproduktiv salomatlik

136. Erkak va ayollarning jinsiy a’zolari  

Jinsiy a’zolar erkak va ayollarda joylashishiga qarab ichki va tashqi jinsiy a’zolarga bo‘linadi. Erkaklarda ichki jinsiy a’zolarga moyaklar 

(urug‘don), urug‘ chiqarish yo‘llari, urug‘ pufakchalari,prostate bezi va Kuper bezlari kiradi. Tashqi jinsiy a’zolarga jinsiy olat va moyaklar 

joylashgan yorg‘oq (xaltasi) kiradi. Urug‘donlar erkaklarda bir juft bo‘lib, yorg‘oq xaltasi ichida joylashgan. Moyaklar 6–7 qavat pardaga 

(qorin devori qavatlarining davomi) o‘ralgan bo‘lib, bu qavatlarsiz u archilgan silliq tuxumni eslatadi. Moyaklar ichida urug‘ (spermatozoid) 

yetilar ekan, bu a’zo zurriyot masalasida muhim o‘rin tutadi (57-rasm).  Moyakning ichi urug‘ yetiladigan mayda birlamchi naychalardan 

iborat bo‘lib bu naychalarda urug‘ ishlab chiqariladi.  

Erkaklar jinsiy a’zolari qolgan hamma naychalar, urug‘ yo‘llari faqat spermatozoidlarni  o‘tkazish uchun xizmat qiladi. Shunday qilib, urug‘ 

dastlab buralma naychalardan, to‘g‘ri  naychalarga, undan moyak to‘riga, undan moyak ortig‘iga va  nihoyat 40 sm uzunlikdan urug‘ chiqaruv 

yo‘li, chov kanali  orqali yorg‘oqdan chiqib, siydik qopi asosidagi urug‘ pufakchasi  yo‘li bilan qo‘shilib urug‘ otuvchi yo‘l nomi bilan siydik 

chiqarish  kanalining  birinchi  qismi,  prostata  qismiga  ochiladi.  Demak,  siydik  chiqaruv  kanali  nafaqat  qovuqdagi  siydikni  tashqariga  

chiqarish uchun, balki urug‘ o‘tishi uchun ham xizmat qiladi. Urug‘ pufakchasi  mahsuloti – urug‘larning hajmini oshirishuchun  xizmat 

qilsa, prostata bezi mahsuloti esa spermatozoidlar  harakatini faollashtiradi. Siydik chiqarish kanali erkaklarda 15–18 sm bo‘lib, u ham  siydik 

chiqarish,ham urug‘ o‘tishga mo‘ljallangan.  Kuper bezi siydik chiqaruv kanalining tor qismi (siydik- tanosil diafragmasidan o‘tayotganda) 

ikki yonida joylashib (no‘xatdek), o‘z mahsuloti bilan siydik chiqaruv kanalini moylab turadi vasiydik kuydirishidan himoyaqiladi, ya’ni bu 

bez  mahsuloti kam ishlab chiqarilsa yoki ishlab chiqarilmasa, bola  siyayotgan paytda og‘riq sezishi mumkin.Erkaklar tashqijinsiy  a’zosiga 

jinsiy olat kiradi. U g‘ovaksimon 3 ta tanachadan tuzilgan  bo‘lib, ular qonga to‘lib (ereksiya) va bo‘shashib turishi  bilan xarakterlanadi.  

Uning boshi, bo‘yinchasi, tanasi va ko‘rinmaydigan ildizi tafovut qilinadi. 

Ayol    jinsiy    a’zolari-  ular  ham  ichki  va  tashqi  a’zolarga    bo‘linadi.Ichki  jinsiy  a’zolarga  bachadon,  bachadon  naylari  (Fallopiy  nayi), 

tuxumdon,  qin  kiradi.Tashqi  jinsiya’zolarga  kata    va  kichik  uyatli  lablar,  klitor  va  qizlik  pardasi  kiradi  (58-rasm).  Bachadon  homila 

rivojlanadigan a’zo bo‘lib, uning tanasi, qinga ochiladigan bo‘yinchasi tafovut qilinadi. Bachadon tashqi,ichki va ular o‘rtasidagi muskul 

qavatdan tuzilgan. Bachadon bo‘shlig‘iga ikki yon tomonidan bachadon naylari (Fallopiynaylari) va bo‘yinchasi orqali qinga ochiladigan 3 

ta teshik ochiladi.   Bachadon naylari bir juft bo‘lib, bachadon bo‘shlig‘ini  qorin bo‘shlig‘i bilan tutashtirib turadi. Uning bachadondan  

boshlangan qismi, tor qismi va kengaygan qismlari bor.  Tuxumdon bachadon naylari ostida, bachadon serbar bog‘lami  ichida  joylashib, 

bir juft bo‘ladi. Balog‘at yoshidan boshlab, har аyollar jinsiy a’zolari  28 kunda bitta yetilib chiqqan tuxum hujayrasi bachadon naylari orqali 

bachadonga o‘tkaziladi.  Shu davrda tuxum hujayrasi  erkak urug‘lari (spermatozoid) bilan qo‘shilsa, otalanish  ro‘y  berib, homila rivojlana 

boshlaydi, otalanish bo‘lmasa, menstrual sikl) hayz ko‘rish boshlanib, bachadon ichki devori shilinib  tushadi.  Yangi tug‘ilgan chaqaloq 

qizda 200 000 ta bo‘lg‘usi tuxum hujayralar  sanalgan, balog‘at yoshida esa 5 000 – 7 000 ta, ayol  umrining oxirigacha esa 500 ta qoladi, 

ya’ni ayol bamisoli 500  marta ona bo‘lishga umid qilgandek, lekin u bor-yo‘g‘i 10–15  marta ona bo‘lishgamusharraf  bo‘lishi mumkin