1. Rejalash asboblaridan foydalanish

O‘lchash vositalarini tanlash va o‘lchash xatoliklari

O‘lchash vositalari ishchilar foydalanadigan texnologik xujjatlarda ko‘rsatiladi. Ularni to‘g‘ri tanlashga o‘lchash vositalarini tamg‘alash (markirovkalash) bilan erishiladi.

O‘lchash vositalarini tanlashda buyumning tayѐrlanish aniqligi, o‘lchash usulining samaradorligi va tejamliligi, hisobga olinishi kerak. Buyumni tayѐrlash (yig‘ish, ta’mirlash) uchun qo‘yim qancha kam va talab etiladigan aniqlik qancha yuqori bo‘lsa, o‘lchash asbobi shuncha aniq bo‘lishi lozim.
O‘lchashning yuqori aniqligini ta’minlaydigan o‘lchov asboblarini tanlashda buyumning zarur sifatiga erishish uchun talab etilganidan aniqrog‘ini tanlamaslik kerak. Masalan, quyishdan, qizdirib qoliplash va bolg‘alashdan keyin o‘lchamlarni tekshirish uchun kronsirkul, nutromer, chizg‘ich yetarlidir, chunki ularni tayѐrlash uchun belgilangan o‘lchamlar va joizliklar butun millimetrlar hisobida beriladi. Xomaki ishlov berishda (egovlash, qirqib tushirishda) bo‘linmasining qiymati 0,1 mm bo‘lgan shtangensirkulning aniqligi yetarlidir.
Buyumlarning o‘lchamlariga va qo‘yimlariga qarab, universal o‘lchash vositalarini tanlashga oid taxminiy ma’lumotlar tashqi va ichki yuzalar uchun keltiriladi. O‘lchashni buyumga bir qadar yaqinlashib bajarish mumkin, chunki bu jaraѐn qanchalik sinchiklab o‘tkazilmasin, ko‘pincha xatoliklar bilan bog‘liqdir (o‘lchanadigan kattalikning haqiqiy qiymati bilan o‘lchash natijasi orasidagi farq o‘lchash xatoligi deb ataladi).
O‘lchash natijasi haqiqiy o‘lchamdan katta ѐki kichik, ya’ni o‘lchash xatoligi musbat ѐki manfiy bo‘lishi mumkin. O‘lchash xatoligining qiymati bir qancha sabablarga bog‘liq bo‘lib, asosiylari quyidagilardir:
asbobniig nosoz ѐki ѐmon holatda (burchaklari shikastlangan, ifloslangan, nolinchi belgisining holati noto‘g‘ri) bo‘lishi;
asbobning detalga ѐki o‘lchanadigan detalning asbobga nisbatan noto‘g‘ri o‘rnatilishi;
asbobning qiziganligi;
o‘lchash asbobining noto‘g‘ri tanlanishi ѐki uni ishlata bilmaslik;
detal yuzasida notekislik ѐki boshqa nuqsonlar mavjudligi;
detalning o‘lchanadigan yuzasida mayda qipiqlar, iflosliklar ѐki moy borligi. Aynan bir asbob bilan bir joyda, bir xil haroratda, bir necha marta o‘lchash o‘tkazilsa, o‘lchash aniqligini oshirish mumkin. O‘lchashlardan keyin natijalarni qo‘shib, so‘ngra o‘lchashlar soniga bo‘lish yo‘li bilan o‘lchanadigan kattalikning o‘rtacha arifmetik qiymati topiladi. Bu qiymat bir marta o‘lchash natijasiga qaraganda, haqiqiy o‘lchamga ancha yaqin bo‘ladi.