1. Pul tizimi. Pul muomalasi va uning amal qilish qonuniyatlari Pul bozori. Pulga bo‘lgan talab va pul taklifi

Pulning Mohiyati

AQShda tor ma’noda pul massai bu M- ni bildiradi. U quyidagilardan iborat:

• 
  Naqt pul mablag‘lari, jumladan, aholi qo‘lidagi mavjud bo‘lgan tanga va qog‘oz pullar.
  
• 
  Barcha chek depozitlari, jumladan, tijorat banklardagi omonatlar va barcha
  

turdagi cheklarni beruvchi pul saqlash institutlari.






² Campbell R. McConnell “Economics” Principles, Problems, and Policies 2008 196 p

3-rasm

AQSH pul massai tarkibi

Tanga va qog‘oz pullar Hukumat va hukumat tuzilmalari tomonidan muomalaga

chiqariladi. Tijoriy banklar va jamg‘arish muassalari chek depozitlarini taklif etadi. 12.1 a rasm Ml pul massasining xar bir kategoriyadagi pul miqdorlarini ko‘rsatadi.

Naqd Pul Mablag‘lari: Tanga va Qog‘oz Pullar Mis chaqalardan tilla suvi yuritilgan dollarlargacha tangalar xozirgacha kam o‘zgargan. AQShda foydalaniluvchi barcha tangalar ramziydir. Bu degani ularning qiymatiga nisbatan tanganing metal qiymati kamroq. Bu odamlarni tangalarni eritib maxsulot sifatida sotishlarini oldini olish uchun. Agar 50 sentlik tanga ichidagi metali 75 sent narxga ega bo‘lsa unda uni eritib metal sifatida sotish Afzal bo‘ladi. Bunda 50 sentlik tangalar muomiladan chiqib ketadi.

Ko‘pgina davlatlarning pul birliklari qog‘oz pullarga ega. Bu saqlanuvchi pullar federal zahira pul birliklaridan iborat kongres ruxsati bilan federal zahira tizimi tomonidan berilgan. Xar bir pul birligining yuz qismida federal zahira birligi deb yozilgan.³

Yuqori inflyasiya sharoitida pulning mutloq likvidligi ustvorlikka ega bo‘lishdan to‘xtaydi. Bunday sharoitda yuqori likvidli aktiv barqaror chet el valyutalari va ko‘chmas mulklar bo‘lib qoladi.

Pul muomalasi o‘ziga xos qonunlarga asoslangan holda amalga oshiriladi. Uning





³ Campbell R. McConnell “Economics” Principles, Problems, and Policies 2008 197 p

eng muhimi muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdorini aniqlash va shunga muvofiq muomalaga pul chiqarishdir.

Muomalani ta’minlash uchun zarur bo‘lgan pul miqdori quyidagilarga bog‘liq.

1. 
   Muayyan davrda, aytaylik bir yil davomida sotilishi lozim bo‘lgan tovarlar narxi summasiga (T_b). Tovarlar qancha ko‘p va narxi baland bo‘lsa, ularni sotish va sotib olish uchun shuncha ko‘p pul birligi talab qilinadi.
   
2. 
   Pul birligining aylanish tezligiga (A_t).
   

Pul bir xil bo‘lmagan tezlik bilan aylanadi. Bu ko‘p omillarga, jumladan ular xizmat qilayotgan tovarlar turiga bog‘liq.

3. 
   Muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdori puldan to‘lov vositasi sifatida foydalanishga ham bog‘liq. Ko‘pincha tovarlar qarzga sotiladi va ularning haqi kelishuvga muvofiq keyingi davrlarda to‘lanadi. Demak, zarur pul miqdori shunga muvofiq miqdorda kamayadi. Ikkinchi tomondan, bu davrda ilgari kreditga sotilgan tovarlar haqini to‘lash vaqti boshlanadi. Bu pulga ehtiyojni ko‘paytiradi.
   

Mazkur holatlarni hisobga olganda, muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdori (P_m) quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi.
_{P } Т_b  К_s  Х_{t ,}


А
m

t

K_s – qarzga sotilgan tovarlar narxi summasi;

X_t - haqini to‘lash muddati kelgan tovarlar narxi summasi;

M2 Pulning Mohiyati

Ikkinchi va kengroq pul ta’rifi bu M1 va bir qancha pulga yaqin vositalar. Bu vositalar katta likvidlikga ega moliyaviy qiymatlardir, ular to‘g‘ridan to‘g‘ri yoki to‘liq ayriboshlash vositasi sifatida xizmat qilmaydi lekin osonlik bilan pul birliklari yoki chek depozitlariga aylantirilishi mumkin. M2 pul tushunchasiga kiruvchi pulga yaqin vositalarning uch kategoriyasi mavjud:

• 
  Omonat jamg‘armalari, shuningdek, pul bozoridagi depozitlar hisobi. Pul
  

bozori deposit xisoblari ham deposit egasi osongina moliyalarini olishi, saqlab qo‘yishi yoki yoki oddiygina chek xisobiga o‘tkazilishini so‘rashi mumkin. Odamlar moliyalarini pul bozori depozitlaridan xisobidan ham olishi mumkin bo‘lib ular foiz yig‘uvchi xisoblar va turli xil qisqa muddatli omonatlardan iborat. Pul bozori depozitlari minimal talab va foydlanuvchining moliyaning olishiga cheklanishlarga ega.

• 
  Kichik (100 000$ dan kam) muddatli omonatlar. Muddatli omonatlar nomidan ma’lumki, muddati etib kelganda echiladi. Masalan, foydalanuvchi olti oylik vaqt depozitini olti oylik vaqt to‘lmagani ustamalarisiz yoki vaqti o‘tganidan keyin ham olishi mumkin. pul miqdorlari qismini olishda moliyaviy tashkilotlar pul bozori beradigan foizga nisbatan kattaroq foizlar chiqarib beradi. Bundan tashqari foydalanuvchi chek depozitlarini naxd qilishi mumkin lekin bunda ustama to‘lovini amalga oshiradi.
  
• 
  Pul bozoridagi o‘zaro fondlar. Pul depositlarini saqlovchi telefon qo‘ng‘irog‘i, internet yoki 500$ yoki undan ko‘proq miqdorga chek yozish orqali o‘zaro moliyalashtirish tashkilotlari taklif etayotgan pul bozori o‘zaro mol’yalaridagi xissalarini qoplashi mumkin. Bunday korxonalar shaxslarning qo‘shma moliyalaridan foydalanib foiz ko‘paytiruvchi qisqa muddatli deposit sertifikatlari va AQSH hukumat qimmatli qog‘ozlarini olishadi. Keyin ular o‘zaro moliyalashtirilgan pul bozori aksiadorlariga foizlar taklif etishi mumkin. M2 dagi o‘zaro moliyalashtirilgan pul bozorlari o‘z ichiga faqat shaxslar xisoblarini oladi tadbirkorlik va boshqa tashkilotlarni olmaydi.
  

Pulga yaqin vositalarning uch kategoriyalarining bari mustaxkam likvidlikka ega. Buning tenglama ko‘rinishi.

Ml + omonat hisoblari + pul bozoridagi deposit hisoblari Pullar, M2 = + kichik (100 000$ dan kam) muddatli omonatlar + pul bozoridagi o‘zaro fondlar hisobi.

Xulosa o‘rnida M2 o‘z ichiga M1ni tashkil etuvchi to‘g‘ridan to‘g‘ri ayriboshlash vositalari (pul birliklari, chek depozitlari) va bunga osongina pul birliklari yoki chek depozitlariga aylantirilishi mumkin bo‘lgan pulga yaqin vositalarni oladi.⁴

Pul muomalasini aniqlashning xozirgi zamon yondashuvi «Fisherning ayriboshlash tenglamasiga» asoslanadi, ya’ni

Q -ayriboshlanadigan tovarlar miqdori P -tovarlar narxi

M-muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdori V -pulning aylanish tezligi

Nol Muddatdagi Pul Terminining Mohiyati

Pulga yaqin vositalar kategoriyalarini o‘ziga oluvchi va olmaydigan moliyalarning turli xil ta’riflari mavjud. O‘sib borayotgan muhimlikka egalaridan biri bu sent Luis federal banki tomonidan xisobotlangan 0 vaqt va ustamali moliyalar. 0-vaqt va ustamali moliyalar tog‘ridan to‘g‘ri foydalaniluvchi xo‘jaliklar va tadbirkorliklar uchun 0 to‘lovli pul kredit moliyalariga e’tibor qaratadi. 0 vaqt va ustamali moliyalarga ega bo‘lish uchun iqtisodchilar M2 uchun ikki xil tartibga solishlarni amalga oshirishadi. Ular:

• 
  Kichik muddatli depozitlarni chiqarib tashlashadi chunki ularning omonat muddatlari 6 oy, 1 yil yoki zaruriy 0 saqlash muddatidan sal ko‘proq. Omonat muddatlariga bog‘liq pul echishlar qo‘shimcha moliyaviy jarima pulini tao‘lashni
  

⁴ Campbell R. McConnell “Economics” Principles, Problems, and Policies 2008 198 p

talab etadi.

• 
  Tadbirkorlik egaligidagi o‘zaro moliyalashtirish pul bozorlarini qo‘shadi. Tadbirkorlik tashkilotlari bu o‘zaro moliyalashtirish pul bozorlariga cheklar yozib moliyalarini chek depozitlari orqali qo‘shimcha xaqlarsiz ko‘chirishlari mumkin. shaxslar o‘zaro moliyalashtirish pul bozorlari kabi tadbirkorlik o‘zaro moliyalashtirish bozorlari to‘g‘ridan to‘g‘ri to‘lovlar amalga oshirish uchun tayyor. Tenglama ko‘rinishida,
  

M2 - kichik (100 000$ dan kam) muddatli Pullar, MZM= omonatlar + biznesga tegishli bo‘gan pul bozoridagi o‘zaro fondlar hisobi.

0 vaqt va ustamali moliyalar afzalligi ularda kundalik asosda maxsulot xizmat va manbalar olish uchun foydalaniluvchi pul birliklari, chek depozitlari, pul bozori depozitlari va o‘zaro moliyalashtirish pul bozorlarini o‘zining ichiga olishidir⁵.