Markazlashtirilgan tizimda portlovchi materiallarni sarflov- chi (tarqatuvchi) kameraga, saqlash punktiga va zaryad butkasi- ga tashib keltirish. Sarflovchi (tarqatuvchi) omborda portlovchi ma- teriallarni vagonetkaga, konteynerlarga yuklash ishini portlovchi moddalar tarqatuvchi ishchisi amalga oshiradi. Portlovchi material- lar yuklangan vagonetka, konteynerlarni uchastkalardagi vaqtincha saqlanadigan tarqatuvchi kamera va shkaflarga qadar kamida ikki kishidan iborat tarqatuvchi ishchilar tashib keladi. Portlovchi materi- allarni yuklashda vagonetka yoki konteynerlar portlovchi materiallar omboriga yaqin lahimlarda yoki bevosita sarflovchi omborning o‘zi- da amalga oshiriladi. Portlovchi materiallarni uchastkalardagi port- lovchi materiallar saqlash punktiga portlatish ishlarida yagona xavf- sizlik qoidasi talablariga javob beradigan shaxta ichidagi transportda tashib keltiriladi.
Qiya va tik lahimlarning qabul qiluvchi maydonchalarida port- lovchi materiallar bilan manevr ishlarini bajarish shu maydonchaga xizmat qiluvchi ishchi, portlovchi materiallar omborining tarqatuvchi ishchisi kuzatuvida amalga oshiriladi. Bu ishchilardan biri portlovchi materiallarning yer ostida harakatlanishini nazorat qilsa, ikkinchisi ularni qabul qilishga javobgardir. Qabul qilinadigan maydonchalar- da portlovchi materiallar yuklangan vagonetkalarning manevr ish- lari bajarilayotgan vaqtida shu ishga aloqasi bo‘lmagan shaxslarning ishtirok etishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Portlovchi moddalar sarflovchi ombordan ularni tarqatuvchi kameralarga va uchastkada saqlovchi punktlarga zavod tarasida yoki qattiq kassetalarda, yoki sumkalarda tashib keltiriladi. Bunda port- lovchi modda polietilen qopchaga joylashtirgan bo‘lishi kerak.
Elektr detonatorlar tarqatuvchi kameraga zavod tarasida yoki qat- tiq kassetada olib kelinadi. Ish joyiga (ya’ni kavjoyda) tashib kelti- rilgan portlovchi materiallar usta-portlatuvchi yoki xavfsizlik qoida- larini biladigan ishchi nazoratida bo‘lishi kerak. Tashib keltirilgan
portlovchi moddalar lahimning xavfsiz joyida sumka yoki kassetalar- da bo‘lishi kerak. Shaxta stvollarini o‘tishda portlovchi materiallar- ni tashib keltirishni tartibga solish va talab etiladigan mehnat sarfini qisqartirish maqsadida portlovchi moddalar shaxta yaqinidagi zaryad budkaga markazlashtirilgan holda tashib keltiriladi.
Zaryad budkasi portlovchi materiallarni qisqa muddatga (1 sut- kaga qadar) saqlash, jangovar patronlarni tayyorlash, elektr detona- torlarni markirovkalash uchun mo‘ljallangan qurilma-moslama bo‘lib, loyihaga asosan shaxta yaqinidagi binolar, inshootlar, kommunika- tsiyalardan uzoqroq, xavfsizlik qoidasiga muvofiq shaxta stvolidan kamida 50 m uzoqlikda quriladi.
Zaryad budkasi yonmaydigan materialdan quriladi. Uning, odat- dagidek, ishchi va avariya holatida yoritadigan yoritgichlari, telefon aloqasi, yorug‘lik va ovoz chiqaruvchi signalizatsiyalari bo‘lishi kerak. Bino aylanasiga balandligi 2 m dan kam bo‘lmagan tikonli sim tortil- gan devor bilan o‘ralishi va qulflanadigan darvozasi bo‘lishi kerak.
Zaryad budkasi yer yuzasida yoki yarim chuqurlashtirilib qurila- di, uning ishchi xonalari bo‘lib, u yerda qisqa muddat portlovchi mate- riallar saqlanadi, elektr detonatorlar markirovka qilinadi va jangovar patronlar tayyorlanadi. Zaryad budkani isitish uchun uning o‘t yoqi- ladigan xonasi bo‘lishi kerak. U xonadagi pechka yuzasida harorat 70° dan yuqori bo‘lmasligi kerak.
Ishchi xonaga kirishda ikki qavatli eshik bo‘ladi, birinchisi – tash- qi eshik yog‘ochdan yasalib, har ikkala tomoniga metall listi qoplana- di. Ikkinchi eshik ichkarisida joylashgan bo‘lib, u temir panjaradan iborat.
Zaryad budkasida portlovchi materialning bir smenaga yetar- li miqdori saqlanadi, lekin u 500 kg dan ko‘p bo‘lmasligi kerak va elektr detonatorlar ham shunga yarasha bo‘lishi kerak. Portlovchi materiallarni qisqa vaqt saqlash uchun, portlovchi materiallar om- boridagidek, stellajlar quriladi yoki portlovchi moddalar joylangan yashiklarni qo‘yish uchun metall shkaf (konteyner)lar o‘rnatiladi. Kassetalar yoki elektr detonatorlar joylangan yashiklar qulflanadigan metall seyflarda saqlanadi.
Sarflovchi omborda portlovchi materiallarni tayyorlash, avtoma- shinaga yuklash va uni kuzatib borish tarqatuvchi-tashuvchi va max- sus ajratilgan usta-portlatuvchi zimmasiga yuklanadi. Portlovchi mate- riallarni markazlashtirilgan usulda tashib keltiruvchi usta-portlatuvchi
bevosita portlatish ishlarini amalga oshirishga qo‘yilmaydi. Sarflovchi ombordagi zaryad budkaga portlovchi materiallar zavodi tarasi yoki qattiq kassetada olib kelinadi. Barcha elektr detonatorlar sarflovchi om- borda ularni yetkazib berishdan oldin etiketkasida ko‘rsatilgan qarshi- lik miqdorining to‘g‘riligi elektr de-tonatorlari simlarining izolatsiyasi tekshiriladi. Elektr detonatorlar qutichaga etiketkasi bilan birga solina- di va uni tekshirgan tarqatuvchi shaxsning familiyasi yozib qo‘yiladi. Elektr detonator qutichasi kassetaga yoki yashikka solinadi.
Dam olish va bayram kunlari hamda shaxta bir kundan ortiq ish- lamagan vaqtda zaryad butkasidagi barcha portlovchi materiallar sarflovchi omborga qaytariladi.
