1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
42 
artilmay quritilgan barmoqlar yordamida ohistalik bilan surtiladi. Surtishdagi 
kuch kattaligi bir qancha omillarga bog‘liq bo‘ladi: o‘simlikning turi, yoshi, 
bargning holati, abrazivni sifati va h. Abraziv ishlatilgandan so‘ng barg so‘lib 
qolishga moyilroq bo‘lgani uchun ular qurib qolishining oldini olish maqsadida 
bir necha soat nam atmosferada saqlash yaxshi natijalar beradi. 
Virus yuqumliligini oshirish uchun quyida bir qancha omillar muhimligini 
e’tiborga olishni maslahat beriladi(15), ya’ni: 
a)
Inokulumda ionlarning bo‘lishi. 
Inokulumning yuqumliligi undagi 
ionlar va ularning miqdoriga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, fosfatni konsentratsiyasi 
0,02 - 0,1M va pH 7,0 - 8,5 bo‘lishi virus yuqumliligini oshiradi. Yana 
yuqumlilik virus va xo‘jayin o‘simlik va ularni kombinatsiyasiga bog‘liq bo‘ladi. 
Ko‘pgina viruslar pH ning quyi darajalarida yoki o‘ta yuqori darajalarida ( pH 11 
va yuqori) faolligini yo‘qotadi. 
b)
Yuqumlilik ingibitorlari. 
Ba’zan viruslarni sezgir o‘simlikga mexanik 
usulda o‘tkazish o‘ta qiyin bo‘ladi. Bunday hodisa ko‘pgina o‘simlik 
hujayrasidagi "yuqumlilikni ingibitori" bo‘lib xizmat qiladigan ba’zi oqsil va 
polisaxaridlarga bog‘liq bo‘ladi. Bular virus faolligini yo‘qotmaydi, ammo 
qandaydir yo‘l bilan virus yuqishiga ta’sir qiladi. Bunday ingibitorlar qand 
lavlagi, 
Chenopodium
spp. , 
Phytolacca
spp. va 
Dianthus
spp. o‘simliklaridan 
ajratilgan shiralarda bo‘ladi. Ingibitor ta’sirini yo‘qotish uchun virus 
konsentratsiyasi kattaroq bo‘lsa virusli o‘simlik shirasini suyultirilganda, ingibitor 
ham suyuladi va ta’siri yo‘qoladi. YOki ingibitor ta’sirini yo‘qotish uchun virusni 
ingibitordan tozalash kerak bo‘ladi, yoki virus yuqumliligini baholash uchun 
ingibitor ta’sir etmaydigan o‘simlik turlari ishlatiladi. Shuning uchun, bodring, 
Chenopodium amaranticolor
, 
Gomphrena globosa
kabi o‘simliklarga ingibitorlar 
ta’sir etmaydi. Shuningdek beda mozaikasi virusini 
Ch. amaranticolor
dan 
Nicotiana
spp. ga mexanik inokulyasiya yordamida o‘tkazish qiyin, chunki 
Ch. 
amaranticolor
ingibitorga ega. Lekin uni avval 
Gomphrena globosa
ga va 
so‘ngra 
G. globosa
dan 
Nicotiana spp
. ga o‘tkazish yaxshi natija beradi.