1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

3.1.7.
Viruslarni hujayra (to‘qima) lar kulturalariga (ekmalariga) 
yuqtirish 
Ko‘pgina viruslar faqat o‘simliklarnigina emas, ulardan ajratib olingan 
probirkalarda o‘stiriladigan hujayralarni ham kasallantiradi. Kallus to‘qimalari 
yoki kallus hujayralari suyuq yoki qattiq oziqa muhitlarida o‘stiriladi. 
Maxsus muhitlarda o‘simlik meristemalari kulturalarini olingan bo‘lib, 
ularni hozir virussiz o‘stirish ishlarida qo‘llaniladi. Ba’zi kallus hujayralari 
g‘ovak to‘plamlar hosil qiladi. Tamakining kallus hujayralarini TMV bilan 
kasallantirish uchun virusni ular bilan gomogenizatorda aralashtirib amalga 
oshirish mumkin. Bu usulda 50 dan 90% gacha hujayra suspenziyasiga virus 
yuqtirish mumkin 100 soatdan so‘ng bir hujayraga 10
7
cha virus zarrasi to‘g‘ri 
keladi. O‘simlik viruslarini yuqtirish uchun bargni fermentlar yordamida 

---

 
 
49 
matseratsiya qilingan hujayra po‘sti saqlangan hujayralar ishlatiladi (Ilova, 2-
rasm).
 
Keyingi vaqtlarda hujayra po‘stisiz protoplastlar virus yuqtirishda 
ishlatilmoqda. Protoplastlarni olish uchun tamaki barg hujayralarini pektinaza va 
sellyulaza fermentlari yordamida ishlov berib olish mumkin. Ular o‘z hayot 
faoliyatlarini, bir necha kungacha saqlaydilar. Protoplastlarni poli L-ornitin 
ishtirokida TMV ni RNK si bilan yoki nativ virus bilan ham kasallantirish 
mumkin, 20 minutdan so‘ng bir hujayraga 10
6
virus zarrasi to‘g‘ri keladi. 
Protoplastlarga kartoshkani virusi, bodring mozaikasi virusini va shunga o‘xshash 
bir qancha viruslarni yuqtirilgan. 
Demak, fitoviruslarni biologik tozalash va eksperimental yuqtirishni 
birqancha usullari borligini ko‘rib o‘tdik. Endi virus namunasi bilan kasallangan
mazkur o‘simlikda virus bor-yo‘qligi, bo‘lsa uning miqdorini (oz-ko‘pligini) 
aytaoladigan indikator o‘simliklar mavjud bo‘lib ular virus to‘plovchi 
o‘simliklardagi virus titrini, guruhini identifikatsiya qila oladilar. Quyida shular 
haqida so‘z boradi.