1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 

---

29 
2.Avtomatik boshkarish, avtomatik rostlash, avtomatik nazorat
(ABT,ART, AKT) tizimlari xakida tushuncha.
2.1.Avtomatlashtirilgan tizimlarning kurinishlari 30 
Ishlab chikarish jarayonlarini avtomatlashtirish xozirgi davrdagi texnika 
tarakkiyotining asosiy yunalishlaridan biri bulib, ishlab chikarish samaradorligini 
tinimsiz oshirish va maxsulot sifatini yukoriga kutaradigan asosiy omil 
xisoblanadi. 
Avtomatlashtirish- texnologik jarayonlarni odamning bevosita ishtirokisiz 
boshkarishda kontrol ulchov asboblari, rostlagichlar va boshka texnikaviy 
kurilmalrni kullash demakdir. 
Odamning 
texnologik 
jarayonda 
ishtirok 
etish 
darajasiga 
kura 
avtomatlashtirilgan tizimlar kuyidagi turlarga bulinadi:-
avtomatik kontrol;- 
avtomatik rostlash;-avtomatik boshkarish. 
Avtomatik nazorat
texnologik jarayonning xoxirgi xolati xakida aperativ 
ma’lumot olish va uni kayta ishlash uchun xizmat kiladi. Avtomatik nazorat o‘z 
navbatida avtomatik signalizatsiya, avtomatik o‘lchash, avtomatik saralash va 
avtomatik axborotni yig‘ishga ajratiladi. 
Avtomatik signalizatsiya xizmatchilarni, texnologik jarayon ko‘rsatkichlari 
chegaraviy ma’ruzako‘rsatkichlarga yaqinlashganlik haqida axborot beradi. 
Avtomatik o‘lchash texnologik jarayonni asosiy ko‘rsatkichlarini maxsus 
asboblarga uzatib berishga xizmat qiladi. Avtomatik saralash maxsulotni og‘irlik 
o‘lchamlari, rangi va boshqa fiziko-mexanikaviy xususiyatlariga qarab ajratishga 
xizmat qiladi. Avtomatik axborotni yig‘ish texnologik jarayon o‘tishi, maxsulotni 
sifati, soni va boshqa ko‘rsatkichlari xaqida ma’lumot yig‘ishda xizmat qiladi. 
Avtomatik ximoya nonormal va xalokat xolatlarida qo‘llaniladi. Bu holda himoya 
vositalari jarayonni to‘xtatib yoki avtomatik ravishda ushbu xolatlarni 
chetlashtirishga xizmat qiladi.

---

30 
Avtomatik rostlashda
texnologik jarayonning berilgan parametrlarini 
avtomatik ravishda rostlagichlar yordamida saklanadi. Bunda odam avtomatik 
rostlash tizimining ishini kuzatib turadi. 
Texnologik operatsiyalarni berilgan ketma-ketlikda avtomatik ravishda 
amalga oshirish va boshkarish ob’ektiga ma’lum ketma-ketlikda ta’sir kursatish 
avtomatik boshkarish
deb yuritiladi. 
Ishlab chikarishdagi texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishning xolati 
uch davr bilan boglik. 
Birinchi davrda
ayrim texnologik jarayonlar avtomatlashtiriladi. Bu xolda 
shkalalari yaxshi kurinadigan yirik asboblar ishlatiladi. Bu asboblarning korpusida 
ulchov asbobi, rostlagich va zadatchik joylashadi. 
Ikkinchi davr
-ishlab chikarishdagi ayrim texnologik jarayonlarning 
kompleks avtomatlashtirish davri. Bunda boshkarish aloxida shitga urnatilgan 
asboblar buyicha olib boriladi. Kichik xajmdagi ikkilamchi asboblar barpo etiladi. 
Uchinchi davr
- batamom tulik avtomatlashtirish davri. Bunda agregat va 
sexlar tula avtomatlashtiriladi. Bu boskichda boshkarish yagona dispetcherlik 
punktida markazlashtiriladi. Korxonaning tulik avtomatlashtirilishi uning avtomat- 
zavodga aylanishi demakdir. 

ABS lari asosan ikki xil kurinishda ega: b
irinchi turga boshkaruvchi va 
boshkariluvchi kismlar uzaro ketma-ket boglangan va bir-biriga ochik zanjir 
buyicha uzaro ta’sir kursatadigan avtomatik boshkarish tizimlari kiradi.
 
Ochik zanjirli ABS larida
ob’ektlarning ishga tushishi, ishlashi va tuxtashi 
ma’lum vakt (davr) oraligida oldindan berilgan programmasi asosan o‘tadi, 
ob’ektdagi texnologik protsesslar undagi mikdor va sifat uzgarishlariga boglik 
bo‘lmaydi. 
Bunday tizimlarga misol sifatida asinxron elektr yuritmaning ishga tushishi, 
ma’lum vakt oraligida boshkarilmaydigan rejimda ishlashi (uz xolicha) va ish davri 
tamom bulgach tutashdan iborat programmaga muvofik ishlashini kursatish 
mumkin. Avtomatik manipulyatorlar va texnologik potok liniyalar xam oldindan 
belgilangan programmaga muvofik ishlaydi. 

---

31 
.
a 
\ 
B