1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

1. Reklama tadbirlari o‘tkazilgandan keyingi turistik murojatlari sonining 
o‘zgarishi: 

---

81 
Мp =
M
s
N
s
ΔМ = Мs − Мр
Bu yerda: M
s
, - turistik murojaatlar soni; N
s
– o‘tkazilgan reklama tadbirlari soni. 
ΔM– reklama tadbirlari o‘tkazilishi natijasida turistik murojaatlar sonining o‘zgarishi. 
2. Reklama tadbirlaridan so‘ng o‘rtacha turmahsulot harid summasining 
o‘zgarishi
 
𝚫𝐇
𝐬
=
S
h0
− S
h1
H
s0
− H
s1
 
bu yerda: S
h0
-S
h1
– turmahsulot sotuv xajmining reklama tadbirlaridan so‘ng 
o‘zgarishi; H
s1
- H
s0
- reklama tadbirlaridan so‘ng haridlar sonining o‘zgarishi.
 
3.
Reklama tadbirlaridan so‘ng har bir mijoz o‘rtacha haridi 
summasining o‘zgarishi: 
𝜟𝐌
𝐡𝐬
=
B
s1
− B
s0
M
s1
− M
s0
Bu yerda V
s1
- V
s0
- amalga oshirilgan haridlarning o‘zgarishi; M
s1
- M
s0
–mijozlar 
sonining o‘zgarishi.
Turistik reklama tadbirlarining moliyaviy samaradorligi.
Moliyaviy yoki 
iqtisodiy samaradorlik reklama tadbirlari o‘tkazilishi natijasida olingan qo‘shimcha 
foydadan kelib chiqqan xolda ushbu foydaning reklama harajatlariga, umumiy 
harajatlarga, asosiy fondlarga nisbati orqali aniqlanadi.
 
Turistik reklama tadbirlarining
 
iqtisodiy samaradorligi tovar aylanmasi, 
reklama harajatlari, reklama tadbirlarining sotishga ta’siri, reklama o‘tkazilmagan 
taqdirda sotish xajmining o‘zgarishi bilan bog‘liqdir. Shu bois ushbu ko‘rsatkichlarni 
umumiy model orqali ifodalash va samaradorlikni aniqlash mumkin. Bunday model 
M.Vidal va X.Volf tomonidan taklif qilingan bo‘lib “Vidal-Volf” modeli deb ham 
ataladi. Buning uchun reklama harajatlarining boshqa raqib korxonalari reklama 
harajatlariga nisbatan samaradorlik ko‘rsatkichi CEI (cost-efficiency index) ni 
aniqlab olish muhim hisoblanadi. Bu quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
𝐂𝐄𝐈
𝐢𝐣
=
𝐕
𝐢
𝐄
𝐣
÷
𝐕
𝐣
𝐄
𝐢
 
Bunda V
i 
va V
j
- mos ravishda i va j turfirmalarning muayyan davrdagi sotish 
hajmi, E
i
va E
j
ushbu firmalarning shu davr mobaynidagi reklama tadbirlariga 
ajratgan harajatlari hajmi. 
Amaliyotda asosan samaradorlikning bazaviy usullaridan keng foydalaniladi. 
Bunda asosiy e’tibor turfirma tomonidan reklama tadbirlari o‘tkazilishi natijasida 
olingan qo‘shimcha foydaga asoslanadi. Ya’ni: 
Т
қ
= (Т
ўр
× ∆Т × К) ÷ 100%
; 
bunda Dq – reklama tadbirlari o‘tkazilishi natijasida olingan qo‘shimcha 
daromad; To‘r— reklama tadbirlari o‘tkazilgunga qadar o‘rtacha daromad miqdori; 
ΔD — reklama tadbirlaridan so‘ng daromadning o‘sish sur’ati, %; K– daromad 
olingan yoki daromad hisoblangan kunlar soni. 
Endi reklama samaradorligini aniqlaymiz: 
Sr = (Dq + Us) ÷ 100- (U
p
+ U
q
) 

---

82 
bunda, Sr– reklamaning iqtisodiy samaradorligi, so‘m.; Dq– reklama tadbirlari 
o‘tkazilishi natijasida olingan qo‘shimcha daromad, so‘m.; Us – tovarga qo‘yilgan 
savdo ustamasi, %; U
r
– reklama harajatlari, so‘m.; U
q 
– qo‘shimcha daromad bilan 
bog‘liq bevosita harajatlar. 
Olingan samaradorlik ko‘rsatkichini tahlil qilish natijasida reklama 
tadbirlarining samaradorligi uni o‘tkazish bilan bog‘liq harajatlarga tenglashtiriladi. 
Agarda samara harajatlarni qoplasa tadbirlar foydali, aksincha tadbirlar samarasiz 
hisoblanadi degan xulosaga kelishimiz mumkin. 
Shuni ham alohida ta’kidlash joizki, turistik reklama turmahsulot sotishni 
jadallashtirishi mumkin bo‘lgan yagona vosita emas, shuningdek sotishning 
jadallashuvi va foyda darajasining ortishida reklamaning hissasini ham alohida 
hisoblab chiqarish murakkab jarayon. Shu sababli reklama samaradorligi bilan 
bog‘liq ko‘rsatkichlar nisbiy va mavhum tushunchalar hisoblanadi.