1 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti

II. Xil usullarni kushib tasvirlash.
Tabiiy va sotsial-iktisodiy kartalarda bir nercha xil, analitik kartalarda esa deryarli bir
xil usullar ishlatiladi. Usullarni birga kushib ishlatish kartaning maksadi, mazmuniga
boglikdir. Karta tuzishda kupincha ikki, uch usul birga kushib ishlatilsa yaxshi natija
berradi. M: Berlgilar, chizikli berlgilar va sifatli rang usullari kushib kullansa yaxshi
natija berradi. Umum-iktisodiy kartalarda berlgilar usuli bilan sanoat, kazilma boylik;
sifatli rang usuli bilan esa kishlok xujalik rayonlari; chizikli berlgilar bilan termir

---

143
yullar, daryolar va ularda tashiladigan yuklar berriladi. Bu kursatkichlar karta
mazmuni va ukuvchanligini oshiradi. Agar kartada sanoat korxonalari kup bulib,
ularning mikdor kursatkichlari kattarok kilib berrilsa, berlgilar boshka usullarda
tasvirlovchi kursatkichlarga bush joy koldirmasligi mumkin. Xatto berlgilar ba'zan
bir-biriga xalakit berrib koladi. Natijada ukuvchanlik kamayadi. Agar berlgilar va
chizikli berlgilar kichikrok va rangi xirarok kilib tasvirlansa sifatli rang usulidagi
kishlok xujalik rayonlari orasida kolib, ukilmay koladi. Shuning uchun sifatli rang
usulida ochrok ranglar tanlanadi. Xerch kachon berlgilar usuli kartodiogramma
bilan birga kushib tasvirlanmaydi, chunki ularning shakli uxshash, bir-biridan
ajratish kiyin. Kuprok berlgilar usuli, chizikli berlgilar, arerallar va sifatli rang
usullarini kushib ishlatilsa yaxshi natija berradi. Axoli kartalarini tuzishda berlgilar
bilan nuktalar usuli kushib kursatiladi. Lerkin bu usuldagi geromertrik berlgining
shakli tukrok rangda berrilib ichi buyalmaydi. M: Shaxar axolisi punson, kishlok
axolisi esa nukta bilan berriladi. Terng chiziklar usuli berlgilar, chizikli berlgilar va
arerallar bilan kushib tasvirlansa, ularni nuktalar, kartodiogramma va kartogramma
bilan ma'muriy chergaralar asosida kushib tasvirlab bulmaydi. Nuktalar usuli ba'zi
kartogramma va kartodiogramma bilan kushib tasvirlanadi. Jumladan:
Uzberkistonda xar xil rangli nuktalar bilan paxta ekiladigan maydonlar kursatilsa
(oddiy va ingichka tolali paxta ekiladigan rayonlar) kartogramma bilan xosildorlikni
kursatish mumkin. Sotsial-iktisodiy kartalarda kartogramma bilan kartodiogramma
birga kushib tasvirlansa karta mazmunini boyitadi.

---

144