1. O’zbekiston metallurgiya korxonalarining paydo bo’lish tarixi, ish tuzilishi va bo’limlari

Sink zavodi.

Zavod 1970 yilda ishga tushirilgan. Metall rux ishlab chiqaruvchi zavodning ishlab chiqarish quvvati yiliga 120 ming tonnagacha.

•Hozirda zavodda MDH va boshqa xorijiy davlatlardan olib kelingan rux konsentratlari tolling asosida qayta ishlanmoqda.
• Yarim tayyor mahsulotlarda metall rux, metall kadmiy, sulfat kislota, qoʻrgʻoshin va misdan tashqari sink vitriol ishlab chiqariladi.
•Zavod quyidagilardan iborat:
• - to'rtta suyuqlikli pechlar bilan jihozlangan qovurish sexi;
• - 22 ta reaktor va 18 ta quyuqlashtiruvchi qurilma bilan jihozlangan yuvish sexi;
• - rux elektroliz sexi va rux quymalarini ishlab chiqarish eritish bo'limi;
• - ruxli tortlarni vaelzlash va sublimatlar olish bo'yicha Vaelz-seminar;
• - yiliga 140 ming tonna sulfat kislota ishlab chiqarish quvvatiga ega sulfat kislota sexi;
• - yiliga 560 tonna kadmiy va besh ming tonna rux sulfat ishlab chiqarish quvvatiga ega kadmiy sexi.
Navoiy kon-metallurgiya kombinati
Navoiy kon-metallurgiya kombinati 1958 yilda tashkil topgan. Ushbu yirik ko'p tarmoqli korxona noyob rudali viloyat bo'lgan Markaziy Qizilqumda joylashgan. Bu yerda uran, oltin, kumush, volfram, fosforitlar, osh tuzi, marmar, marganets va firuza, qoplama tosh, shisha, fayans, keramika ishlab chiqarish uchun kvars qumi konlari topilgan.
Zavod uran, oltin, kumush va boshqa mahsulotlarni ishlab chiqarishning tugallangan tsiklini o'z ichiga oladi. Asosiy metallar bilan bir qatorda palladiy va reniy ajratib olinadi va ishlab chiqariladi.
Zavod tarkibiga beshta tog'-kon bo'limi kiradi:
1. Shimoliy kon boshqarmasi. 1958 yilda Uchquduq shahrida joylashgan Uchquduq uran koni negizida uran rudasini ochiq va er osti usullari bilan qazib olish uchun yaratilgan. Hozirgi vaqtda tog'-kon boshqarmasining asosiy faoliyati quyidagilardan iborat:
- uranni yer osti yuvish yo'li bilan qazib olish va qayta ishlash;
- Ko‘kpatas va Daugiztau konlaridan oltin saqlovchi rudalarni qazib olish va qayta ishlash;
- sulfat kislotaning ajralib chiqishi;
- Novy koni negizida marmar mahsulotlarini o'z ishlab chiqarish.
Togʻ-kon boshqarmasi tuzilmasida asosiy faoliyat yoʻnalishi boʻyicha 24 ta boʻlim va noishlab chiqarish guruhining 8 ta boʻlinmasi mavjud. Mustaqil O‘zbekiston Respublikasining yetakchisi 3-son Gidrometallurgiya zavodi (GMZ) shular jumlasidandir.
Ko‘kpatas va Do‘g‘iztau konlarining sulfid rudalarini o‘zlashtirish uchun Bioks texnologiyasidan foydalangan holda GMZ-3 ning ikkinchi bosqichini qurish rejalashtirilgan, bu esa oltin qazib olishni qariyb to‘rt baravar oshirishga olib keladi.
2. Markaziy kon boshqarmasi dunyodagi eng yirik oltin qazib olish majmualaridan biri boʻlib, oltinni ochiq usulda qazib olish koni va tsellyulozadan oltin ajratib olish uchun gravitatsion-sorbsion texnologiya qoʻllaniladigan gidrometallurgiya zavodi hisoblanadi. Zavod tomonidan ishlab chiqarilgan oltin va kumushning tozaligi to'rtta to'qqiz (99,99) bilan kafolatlanadi. London bozorining Arbitraj laboratoriyasi ushbu gidrometallurgiya zavodida ishlab chiqarilgan oltinga “optimal yetkazib berish” maqomini berdi, ya’ni O‘zbekiston Respublikasining tovar belgisini ro‘yxatdan o‘tkazdi. Oltin saqlovchi rudalar tahlillarini ishlab chiqarish uchun gamma-aktivatsiya laboratoriyasi ham mavjud.
Zarafshon shahrida “Zarafshon-Nyumont” Oʻzbekiston-Amerika qoʻshma oltin qazib olish korxonasi ishga tushirildi. Asosiy boʻlinmalari orasida: ochiq usulda qazib olish – Muruntov kareri, GMZ-2, Qizilqum fosforit majmuasi (KFK), avtotransport boshqarmasi (UAT), temir yoʻl transporti boshqarmasi (OʻZDT), Muruntov koni, geologiya-qidiruv partiyasi (GRP) – 3 ta, ishlab chiqarish zavodi emulsiya portlovchi moddalar.
3. 5-sonli kon boshqarmasi 1971-yilda tashkil etilgan boʻlib, Buxoro viloyati, Zafarobod shahrida joylashgan. Kon boshqarmasi uranni in-situ yuvish (IL) usulida qazib olishni ta'minlaydi. Konlardan qazib olish amalga oshiriladi: Shimoliy va Janubiy Bukinai, Besheak, Lyavlyakan, Tuxumbet. Uchta IW konlari to'liq tsiklni amalga oshiradi: uranni tozalash, tayyorlash, qazib olish va qayta ishlash. O'rganilgan konlar: Alendi, Aulbek, Shimoliy Kanimex, Teriquduq va Varanjan keyingi istiqbolni beradi.
Qayta ishlash majmuasi ion almashinadigan smolalar yordamida texnologik eritmalardan uran va reniy olishning texnologik jarayonini sifatli amalga oshirish imkonini beradi. Qayta ishlashning yakuniy mahsuloti uranil sulfat kimyoviy konsentrati bo'lib, u texnik shartlarga va tayyor mahsulotlar uchun standartga javob beradi.
4. Janubiy kon boshqarmasi 1964-yilda tashkil etilgan boʻlib, Samarqand viloyatining Nurobod shahrida joylashgan. Uranni yer osti yuvish va marmarlarni ochiq usulda qazib olish konlari, burgʻulash shaxtasi, polivinilxlorid quvurlari ishlab chiqarish zavodi, tosh kesish zavodini oʻz ichiga oladi. Konchilik bo'limining asosiy faoliyati quyidagilardan iborat:

• 
  uranni yer osti yuvish yo'li bilan qazib olish va qayta ishlash;
  
• 
  tarkibida oltin saqlovchi rudalarni qazib olish va qayta ishlash;
  
• 
  PVX va polietilen quvurlar ishlab chiqarish;
  
• 
  tosh kesish zavodi negizida marmar ishlab chiqarish.
  

2003 yil may oyida Zarmitan, Marjonbuloq va Qoraqutan oltin konlari va Marjonbuloq oltin qazib olish fabrikasi Janubiy kon boshqarmasi tarkibiga kirdi.
5. 2-kon kon boshqarmasi (Krasnogorsk aholi punkti) 1954 yilda tashkil etilgan bo'lib, u gabbro bloklarini qazib olish karerini va ilgari ftorit rudalarini boyitish uchun foydalanilgan, hozirda fosforit rudalarini boyitish uchun rekonstruksiya qilingan qayta ishlash zavodini o'z ichiga oladi.
NKMK tarkibiga tog‘-kon bo‘limlaridan tashqari 1-sonli GMZ, sanoat yo‘q bo‘lib ketgan Navoiy mashinasozlik zavodi (QMZ), tarmoq va podstantsiya sexi, markaziy razvedka partiyasi, eksperimental uslubiy geologik-texnologik partiya (OMGTP), markaziy ilmiy tadqiqot tashkiloti kiradi. laboratoriya (TsNIL).
1-sonli GMZ NKMK geotexnologik konlarining HP eritmalaridan uran oksidlarini ishlab chiqaradi va to'yingan smola va gravitatsion konsentrat olish uchun gravitatsion-sorbsiya texnologiyasidan foydalangan holda oltin tarkibidagi rudalarni qayta ishlaydi. Bundan tashqari, 1-sonli GMZ quyidagilarni oladi:
- NMZda quyma ishlab chiqarish uchun qoliplarni ishlab chiqarish uchun majburiy material sifatida ishlatiladigan natriy suyuq shisha;
- OES NKMKda suvni tozalashda koagulyantlar sifatida ishlatiladigan alyuminiy sulfat va kristall temir sulfatning (temir vitriol) suvli eritmasi;
- 1-sonli GMPning siyanid o'z ichiga olgan qoldiq pulpalarini zararsizlantirish uchun temir sulfat eritmasi;
- NKMK EESda suvni tozalash uchun filtrli qum;
- qum qoliplarini ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan quyma qumi quyma ishlab chiqarish NMZ.
PO NMZ ko'p qirrali zamonaviy korxona bo'lib, quyish va boshqa mahsulotlarning keng assortimentini taqdim etadi va ishlab chiqaradi:
- metall kesish, yog'ochga ishlov berish va asboblarni silliqlash dastgohlari;
- nostandart uskunalar;
- konchilik, transport va metall kesish uskunalarini ta'mirlash. KrAZ va BelAZ avtomashinalarining dvigatellari va agregatlarini kapital ta'mirlash;
- sig'imli va texnologik uskunalar ishlab chiqaradi;
- iste'mol tovarlari: kir yuvish mashinalari, dazmol taxtalari, plastmassa va polietilen buyumlar;
- rezina buyumlar, elektrodlar ishlab chiqaradi.
Zavodning muhandislik shtab-kvartirasi, uning boshqaruvi viloyat markazi – Navoiy shahrida joylashgan.
Tijorat takliflariga kelsak, Navoiy kon-metallurgiya kombinati sanoat miqyosida:
- tosh massasini karerdan tashishning tsiklik-oqim texnologiyasi, bu mavjud transport tizimlarining samaradorligini sezilarli darajada oshiradi;
- chuqur karerlarda ekologik normal mehnat sharoitlarini yaratish tizimlari va usullari majmui;
- pulpadan oltinni gravitatsion-sorbsion ajratib olishning jahondagi yagona ion almashinish texnologiyasi;
- yuqori oqimli chiziqli elektron tezlatgichlardan foydalangan holda gamma faollashtirish usuli bilan oltin konlarining jinslari va rudalari namunalarida oltin miqdorini tezkor aniqlash uchun dunyodagi yagona texnologiya (Umumrossiya texnik fizika va avtomatlashtirish ilmiy-tadqiqot instituti bilan birgalikda). ;
- MDH mamlakatlarida kambag'al rudalardan oltinni yig'ib yuvish bo'yicha yagona texnologiya (Amerikaning "Newmont Mining Corporation" kompaniyasi bilan birgalikda)
- uranni reagentsiz er osti er osti yuvish bo'yicha dunyodagi yagona texnologiya;
- uran, vanadiy, molibden, skandiy, ittriy-noyob tuproq konsentratlarini kompleks qazib olish bilan qora slanets hosil bo'lgan uran-noyob metall rudalari konlarini qidirish, razvedka qilish va sanoat o'zlashtirish metodologiyasi;
- kon qazish ishlarini geologik ta'minlash va qazib olinadigan xom ashyo sifatini nazorat qilish uchun zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanish imkonini beruvchi "Ruda" avtomatlashtirilgan tizimi (Rossiyaning "Integra" OAJ bilan birgalikda);
- kon ishlab chiqarishni texnologik tayyorlash uchun kompyuter yordamida loyihalash tizimi (Rossiyaning "Integra" OAJ bilan birgalikda).
Bundan tashqari, Navoiy kon-metallurgiya kombinati quyidagilarni taklif qilishi mumkin:
- yuqori sifatli zargarlik buyumlari, 585 ta namunalar (to'qish usuli, uzunligi, olmos qirrasi mavjudligi va og'irligi 1 dan 50 grammgacha bo'lgan 400 dona zanjirlar; zanjirlar bilan bir xil turdagi bilaguzuklar, og'irligi 0,9 dan 2,3 gacha). gramm);
- polietilen quvurlarni muvaffaqiyatli almashtiradigan turli diametrli PVX quvurlari;
- turli rangdagi marmardan yasalgan plitkalarni tugatish.