1. Oyınshılardıń wazıypası

Joba

1. Oyınshılardıń wazıypası

a) Dárwazabon.

b) Qorǵaw qatarınıń oyınshıları.

v) Orta qatar oyınshıları.

g) Hújim qatarınıń oyınshıları.

2. Dárwazabonning oyın taktikasi

a) Dárwazabonning qorǵaw daǵı háreketleri.

b) Dárwazabonning atakadagi háreketleri.

v) Serikler iskerligin basqarıw.

3. Hújim taktikasi

a) Individual taktika.

b) Gruppa taktikasi.

v) Komanda taktikasi.

4. Qorǵaw taktikasi

a) Individual taktika.

b) Gruppa taktikasi.

v) Komanda taktikasi.

Futbol texnikasınıń klassifikatsiyasi texnikalıq priyomlardi ulıwma (yamasa uqsas ) spetsifik belgilerine qaray gruppalarǵa bolıwdan ibarat. Oyın iskerligi xarakterine qaray futbol texnikasında eki iri bólim ajratıladı : maydan oyınshısı texnikası hám dárwazabon texnikası. Hár qaysı bólim bolsa tómendegi: háreketleniw texnikası hám toptı basqarıw texnikası bólimlerine bólinedi. Kishi bólimler túrli usıllarda atqarıw etiletuǵın konkret texnikalıq priyomlardan: háreketleniw texnikası hám priyomlari hám usıllarınan ibarat. Bulardan maydan oyınshıları hám dárwazabon paydalanadı. Biraq ayırım priyom hám usıllar óziniń arnawlı bir túrlerine iye. Usıl hám túrlerde hárekettiń tiykarǵı mexanizmi bolıp, detallaridagina parq boladı. Hár túrlı priyom, usıl hám túrlerdi jırlaw shártleri futbol texnikasın jáne de hár túrli etedi.

Futbol texnikasınıń klassifikatsiyasi berilgen. Úyrenilip atırǵan materialdı sistemalastırıw, priyom, usıl, túrlerdi áneydeylew túsiniwge, olardı tuwrı analiz etiwge, tálim hám alınǵan bilimlerdi jetilistiriw wazıypaların tabıslı sheshiwge járdem beredi. Futbol texnikasınıń xarakteristikasi maydan oyınshısı hám dárwazabon ushın uluwma kishi bólim bolǵan háreketleniw texnikasınan baslanadı.

1. Háreketleniw texnikası .Háreketleniw texnikası tómendegi priyomlar toparın óz ishine aladı : juwırıw, sekrew, toqtap qalıw, búklem. Háreketleniw texnikasınıń klassifikatsiyasi kórsetilgen.

Oyın waqtında háreketleniw texnikası priyomlaridan túrme-túr tárzde qosıp paydalanıladı. Mine, mısalı, futbolshınıń háreketleniw tezligi asa túrme-túr, aste júriwden baslap startdagi tezleniwu maksimal tezlikke shekem ózgeredi, juwırıwdıń ırǵaqı hám baǵdarı birden ózgerip turadı. Ygurishning túrme-túr priyomlarini sekrew, toqtap qalıw, búklem menen birge ko'shib aparıw futbolshı háreketleniwine tán ózgeshelik esaplanadı.

Háreketleniw texnikasınıń priyomlari maydan oyınshıları hám dárwazabonnin toptı basqarıw kórkem óneri menen bekkem baylanıslı. Háreketleniw texnikası priyomlarini keregishe hám de kompleks tárzde qollanıw kóp taktik wazıypalardı (top alıw ushın ashılıw hám raxibin shalǵıtish, pozitsiya tańlaw, oyınshın to'sib alıw hám t.b ) nátiyjeli sheshiw imkaniyatın beredi.

Juwırıw. Futbol daǵı tiykarǵı háreketleniw quralı juwırıw bolıp tabıladı. Toptı basqarıp atırǵan futbolshılar juwırıw járdeminde maydanda túrlishe jaylasıp aladılar. Bunnan tısqarı juwırıw strukturalıq bólim retinde toptı basqarıw texnikasına da kiredi. Futbolda juwırıwdıń tómendegi priyomlari qollanıladı : ápiwayı juwırıw, tisarilib juwırıw, shertiwtirma qádem tastap juwırıw, juftlama qádem tastap juwırıw.

Ápiwayı juwırıwdan tiykarınan tuwrı baratırǵan oyınshılar bos jayǵa shıǵıw, raxipti quvish hám taǵı basqalarda paydalanadı. Háreket sisteması da (bir ayoqqa tayanish hám hawada ushıw fazalarına bóliniwi) dúzilisi de jeńil atletika juwırıwdan parq etpegeni ushın onı ápiwayı juwırıw dep ataladı. Qádem uzınlıǵı, chastotası hám ritmidagina ayırmashılıǵı bar, tek.

Juwırıw qádeminiń uzınlıǵı sprinterlarda 2-2, 2 m ga teń bolsa, úlken jaslı futbolchilarda ortasha 1, 3-1, 5 m ga teń. Qádemler chastotası sprinterlarda sekundına 4-4, 5 qádemge teń. Futbolchilarda chastota sal artıqlaw, sekundına 5, 1-5, 5 qádem boladı. Bul bolsa, hawada ushıw fazası qısqalaw bolǵanı sebepli tez toqtap qalıwǵa yamasa tez burılıp alıwǵa járdem beredi.T i s a r i l i b yu g ol r i sh d a n tiykarınan toptı alıp qoyıwda hám to'sib alıwda qatnasıp atırǵan qorǵaw daǵı oyınshılar paydalanadı. Juwırıwdıń bul túri de siklik (qos qádemli) boladı. Qısqa -qısqa, lekin tez-tez qádem taslaw, hawada ushıw fazasininig derlik yuqligi oǵan tán ózgeshelik bolıp tabıladı. Óytkeni silteniw ayaǵı keyin basıp uzatılǵanda sannıń jazılıwı sheklengen ekeninde bolıp tabıladı.Oyın sharayatı kóbinese maksimal tezlikte tisarilib juwırıwdı talap etip qaladı. Bunda tezlik qádem chastotasın asırıw esabına artatuǵın bolıp, bul kóbirek ayaqninig keyin basıp aktiv háreket etiwine baylanıslı.

Tisarilib juwirgende oyınshı geyde teń salmaqlılıqtı joǵatıp yiqilib túsedi. Tayansh ayaq vertikal turǵan waqıtta gewdediń ogirliq orayı o'qi tayansh maydanınıń tepasida turıwı oyınshınıń jaǵdayı turaqlı bolıwı shártlerinen biri bolıp tabıladı. Salistirma qadem taslab jugiriwden háreket baǵdarın ózgertiw ushın, turǵan orından ońǵa yamasa shepke siltenip juwırıw waqtında, burılıp alǵannan keyin paydalanıladı. Ol háreketleniwdiń spetsifik quralı bolıp, tiykarınan basqa juwırıw túrleri menen birge qosıp qollanıladı. Shertiwtirma qádem tastap juwırıw qaptal tárepke atqarıw etiletuǵın juwırıw qádemleri menen xarakterlenedi. Qádem taslaw siklining birinde (qos qádemde) silteniwshi ayaqtı aldına shertiwtirib ótkeriledi. Juwırıw waqıtta hawada ushıw fazası júdá qısqa. Ol daslep háreketleniw fazası retinde paydalanıladı, keyin oyın daǵı jaǵdayǵa qaray, háreketleniw texnikasınıń túrli priyomlari retinde atqarıw etiledi.Juftlama qádem tastap juwırıw oyoklarni sal bukib atqarıladı. Birinshi qádemdi háreket baǵdarına jaqın ayaqtan baslap, qaptal tárepke taslanadı. Ekinshi qádemde ayaqlar juftlanadi. Depsinish hám silteniw háreketlerinde zor beriw joqarı tárepke emes, bálki qaptal tárepke jóneltiriledi.

Sekrew. Toqtap qalıw hám búklem priyomlarining geyparaların jırlawda sekrewden paydalanıladı. Sekrew zarba beriwdiń ayırım usılları, toptı ayaqta, tósda, gelle menen toqtatıp qalıw hám birpara fintlar texnikasınıń strukturalıq bólegine kiredi. Oyında aldınǵa, qaptal táreplerge, joqarıǵa hám de usılarǵa jaqın jónelislerde sakraladi. Oyın daǵı jaǵday kóbinese maksimal uzın sekrewdi talap etpeydi. Bunda sekrewdiń natiyjeliligi futbolshınıń koordinatsion qábileti menen belgilenip, futbolshı túrli dáslepki jaǵdaylardan keńislik, waqıt hám kúsh xarakteristkalari optimal bolǵan háreketler qılıw kerek boladı. Barlıq qıylı sekrewlerde depsinish, hawada ushıw hám jerge túsiw fazaları boladı.

Sekrewdiń eki qıylı priyomi bar: bir ayoqda depsinib sekrew hám eki ayoqda depsinib sekrew.Bir yamasa aldınǵa, qaptal táreplerge, joqarıǵa atqarıladı. Bunday sekrewde aktiv depsinib, ekinshi ayaqtı silkitib, gewde salmaqlıq orayınıń o'qi sekrew tárepke ótkeriledi. Sekrewdiń trayektoriyasi hám kúshi oyın daǵı jaǵdayǵa baylanıslı. Bir ayoqda yamasa eki ayoqda jerge tushiladi. Qısqa aralıqlı, qattı amortizatsiya keyingi háreketlerge tezirek hám natiyjelilew ótiw imkaniyatın beredi. Salmaqlıq orayı o'qining proyeksiyası tayansh maydanınıń shegarasında yamasa odan sırtda bolıwı da soǵan járdem beredi.Sekrep topǵa gelle urayotganda kóbinese maksimal bálent kóteriliw kerek boladı. Bunda yugurib kelip depsinadigan ayaqtı taqqa toqtaytuǵın etip (tayanshga salıstırǵanda múyesh payda etip) qoyıw járdem beredi. Sal cho'nqaygandan keyin joqarıǵa yamasa joqarılap -aldınǵa tárep aktiv depsinish kerek boladı, bunda qoldı tós teńdey silkitib kóteriw depsinishning nátiyjesin asıradı. Bunday usıl menen aldınǵa, ilgerilep-qaptal tárepke hám aralıq baǵdarlarında sakraladi. Turǵan orından sakraganda oyınshı depsinish aldından demde salgina cho'nqayadi. Ayaqların aktiv tuwrılaw menen birge gewde salmaqlıq orayınıń o'qi sekrew tárepine ótkeriledi hám qol silkitiladi. Yugurib kelip sakrayotganda sońǵı qádemde bir ayoqni taqqa toqtaytuǵın etip qóyıladı. Cho'nqayish waqtında ekinshi ayaq birinshisi janına tezlik menen juftlanadi. Depsinish hawada ushıw hám jerge túsiw fazaları turǵan orından sakragandagi sıyaqlı boladı. Toqtap qalıw. Háreketleniw texnikasında toqtap qalıwǵa háreket baǵdarın ózgertiwdiń nátiyjeli quralı dep qaraladı. Kútpegende toqtap qalǵanda, raxiplerdiń qay jerde, jaylasqanına qaray turıp top menen de, topsız da sol ketip atırǵan táreptiń ózine yamasa qarsı tárepke otilib ketiledi, ońǵa yamasa shepke qashıp qalınadı. Toqtap qalıwda eki qıylı priyom qollanıladı : sekrep toqtap qalıw hám taslanıp toqtap qalıw. S a k r a b t o' x t a sh ushın sal joqarıǵa qısqalaw sekrep, siltengen ayaqta jerge tushiladi - bunda turaqlılıq bolsın ushın sol ayaq sal iyiledi. Biraq kóbinese jerge eki ayoqlab tushiladi.Taslanip toxtzw sońǵı juwırıw qádemi esabına atqarıladı. Bunda siltengen ayaqtı aldınǵa uzatıp, tabanǵa tiralinadi-de, keyin ayaqtı rostmana jerge qóyıladı. Taslanıp toqtap qalıw ayaqlardı ádewir bukib, eki ayoqqa súyene otirip qalıw menen xarakterlenedi.Barlıq qıylı toqtap qalıwlardan keyin, ádetde, túrli jónelislerde háreket dawam ettiriledi. Sol sebepli toqtap qalıw daǵı sońǵı jaǵday keyingi hárekettiń start jaǵdayı bolıwı kerek.Búklem. Búklem járdeminde futbolshılar tezlikti minimal kemeytirip, juwırıw baǵdarın ózgertirediler. Ádetde turǵan orında búrilgandan keyin start háreketleri baslanadı. Búklem, sonıń menen birge, zarba beriw, toptı toqtatıw, toptı alıp júriw hám fintlarning ayırım usılların orınlaw texnikası quramına kiredi.

Búklemdiń tómendegi priyomlaridan paydalanıladı : hatlab ótip búklem, sekrep búklem, tayansh ayaqta búklem. Oyın sharayatına qaray qaptal táreplerge hám keyin basıp búklem múmkin. Búklem turǵan orında da, háreket waqtında da atqarıw etilaveradi. H a t l a b o' t i b b ol r i l g a n d a qısqa -qısqa 2-3 qádem taslaw esabına kerekli jóneliske qaray alınadı.Háreket baǵdarın kútpegende hám tez ózgertiwde sekrep búklem natiyjelilew bolıp tabıladı. Bul jumıs búklem tárepke aktiv depsinib atqarıladı. Silkinch ayaqtıń kafti da sol tárepke aylantırıladı. Sekrew onsha bálent bolmasa da tolıq -to'kis atqarıladı. Birinshisinde búklem baǵdarınan uzaqtaǵı ayaqqa súyene otirip búrilinadi. Bunda futbolshı gewde salmaqlıq orayı o'qining proyeksiyasın tayansh satx shegarasınan shıǵarıp, tayansh ayaq uchida búklem tárepke aylanadı. Ekinshisinde háreket baǵdarına jaqın ayaqqa súyene otirip búrilinadi, gewde salmaqlıq orayınıń o'qi búklem tárepke kóshedi. Ótkeriletuǵın ayaqtı da sol jóneliste tayansh ayaqtıń old tárepine shertiwtirib qóyıladı. Búklem sal iymeygen tayansh ayaq uchida atqarıladı.

2. Maydan oyınshısınıń texnikası .Maydan oyınshısınıń texnikası eki kishi bólimden ibarat. Bulardan biri háreketleniw texnikası bolsa, ekinshisi toptı basqarıw texnikası bolıp tabıladı. Maydan oyınshıları háreketleniw texnikasınıń joqarıda analiz etilgen túrme-túr priyomlari, usıl hám túrleriniń barlıǵınan paydalanadılar.Toptı basqarıw texnikasına tómendegi priyomlar toparı kiredi: zarba beriw, toptı toqtatıw, toptı alıp júriw, aldaw háreketleri (fintlar), toptı alıp qoyıw. Bunnan tısqarı, qolda atqarılatuǵın spetsifik priyom-qaptal sızıqtıń nariyog'idan toptı tastap beriw de toptı basqarıw texnikasına kiredi.Oyın waqtında qaysı priyom qansha muǵdarda atqarıw etiliwi futbolchilarning oyın daǵı funksiyalarına baylanıslı. Priyomlarning jırlaw sapası bolsa maydan oyınshılarınıń hámmesinde joqarı dárejede bolıwı kerek.

Topǵa zarba beriw.Topǵa zarba beriw futbol oynawdıń tiykarǵı quralı esaplanadı. Topǵa ayaq menen hám gelle menen túrli usıllarda zarba beriledi. Zarba beriwdiń klassifikatsiyasi berilgen. Zarba beriwdiń barlıq usılları arnawlı bir maqsetke qaratılǵan bolıp, bul toptıń kereklishe trayektoriya boylap háreketleniwi hám optimal (kóbinese bolsa maksimal ) tezligi menen xarakterlenedi. Toptıń ushıw tezligi zarba beretuǵın buwın (ayaq yamasa gelle) menen toptıń óz-ara dúgisken waqıttaǵı baslanǵısh tezligine, sonıń menen birge olar massasınıń bir-birine salıstırǵanda baylanıslı. Óz-ara tásir etiwshi buwınlardıń massası salıstırǵanda zárúrli bolǵanı sebepli toptıń ushıw tezligin asırıw ushın, zarba beretuǵın buwın tezligin asırıw kerek boladı.

Topǵa ayaq menen zarba beriw. Topǵa ayaq menen zarba beriw ayaq kaftining ishinde bolǵanı menen, ayaq júziniń ishki, ishki hám sırtqı bólimleri menen, ayaq uchi menen, taban menen atqarıladı. Zarbalar háreketsiz turǵan topǵa, sonıń menen birge túrli jónelislerde dumalab hám ushıp kiyatırǵan topǵa turǵan orından, háreket waqtında sekrep turıp, burılıp, yiqila turıp beriledi.

Ayaq menen top júdá túrme-túr bolıwına qaramay, olar texnikasın sistema -struktura tárepinen analiz qılıw kóp usıllar ushın ulıwma bolǵan tiykarǵı háreket fazalarına ajıratıp kórsetiw imkaniyatın beredi.Dáslepki faza -yugurib keliw. Yugurib keliwdiń uzın-qısqalıǵı, onıń tezligi futbolshınıń individual qásiyetleri hám taktik wazıypalarına qaray belgilenedi. Biraq hár gezek yugurib kiyatırǵanda, top aldınan oylap qoyılǵan ayaq menen tepiladigan etip móljel alınıwı kerek. Buǵan eń sońǵınan bir aldınǵı qádemdi qısqartirib yamasa uzaytırıp eriwse boladı. Juwırıw qádemleriniń ortasha uzınlıǵı úlken jaslı futbolchilarda 130 -150 sm ga teń boladı. Yugurib keliw zarba beretuǵın buwınlar tezligin aldınan asırıp alıwǵa járdem beredi.

Topǵa zarba beriw.Topǵa zarba beriw futbol oynawdıń tiykarǵı quralı esaplanadı. Topǵa ayaq menen hám gelle menen túrli usıllarda zarba beriledi. Zarba beriwdiń klassifikatsiyasi berilgen. Zarba beriwdiń barlıq usılları arnawlı bir maqsetke qaratılǵan bolıp, bul toptıń kereklishe trayektoriya boylap háreketleniwi hám optimal (kóbinese bolsa maksimal ) tezligi menen xarakterlenedi. Toptıń ushıw tezligi zarba beretuǵın buwın (ayaq yamasa gelle) menen toptıń óz-ara dúgisken waqıttaǵı baslanǵısh tezligine, sonıń menen birge olar massasınıń bir-birine salıstırǵanda baylanıslı. Óz-ara tásir etiwshi buwınlardıń massası salıstırǵanda zárúrli bolǵanı sebepli toptıń ushıw tezligin asırıw ushın, zarba beretuǵın buwın tezligin asırıw kerek boladı.

Topǵa ayaq menen zarba beriw. Topǵa ayaq menen zarba beriw ayaq kaftining ishinde bolǵanı menen, ayaq júziniń ishki, ishki hám sırtqı bólimleri menen, ayaq uchi menen, taban menen atqarıladı. Zarbalar háreketsiz turǵan topǵa, sonıń menen birge túrli jónelislerde dumalab hám ushıp kiyatırǵan topǵa turǵan orından, háreket waqtında sekrep turıp, burılıp, yiqila turıp beriledi. Ayaq menen top júdá túrme-túr bolıwına qaramay, olar texnikasın sistema -struktura tárepinen analiz qılıw kóp usıllar ushın ulıwma bolǵan tiykarǵı háreket fazalarına ajıratıp kórsetiw imkaniyatın beredi. Dáslepki faza -yugurib keliw. Yugurib keliwdiń uzın-qısqalıǵı, onıń tezligi futbolshınıń individual qásiyetleri hám taktik wazıypalarına qaray belgilenedi. Biraq hár gezek yugurib kiyatırǵanda, top aldınan oylap qoyılǵan ayaq menen tepiladigan etip móljel alınıwı kerek.

Buǵan eń sońǵınan bir aldınǵı qádemdi qısqartirib yamasa uzaytırıp eriwse boladı. Juwırıw qádemleriniń ortasha uzınlıǵı úlken jaslı futbolchilarda 130 -150 sm ga teń boladı.Yugurib keliw zarba beretuǵın buwınlar tezligin aldınan asırıp alıwǵa járdem beredi.Zarba waqtı daǵı óz-ara tásir baslanıwında ayaqtıń topǵa tekkan jayı toptıń formasın ózgertiredi - deformatsiyalaydi. Ayaq menen toptıń birgelikte jılısıw tezligi nolǵa teńlesgenge shekem top qisila baradı. Keyin elastik kúshler top formasın tiklaydi-de, toptıń tezligi arnawlı bir muǵdarǵa shekem keskin artadı. Bul tezlik zarba berip atırǵan ayaqtıń zarba bası daǵı tezliginen sal kemrek boladı. Energiyanıń bir bólegi sarplangandan qalǵan deformatsiyaga hám qızitishga ketedi.

Futbol topınıń elastik deformatsiyasi ádewir. Deformatsiya fazaları menen formanıń tikleniwi 0, 008-0, 013 sekundqa jaqın dawam etedi. Ayaq topǵa tiyip turǵan waqtın múmkin shekem uzaǵıraq dawam ettiriw kerek, sebebi toptıń ushıw tezligi berilgen kúsh (F) menen sol kúsh tásiri qansha waqıt (t) dawam etkenine baylanıslı. Sonday etip jumısshı fazası jıljıtıp barıw degen iskerlik menen tawsıladı. Bunda zarba beretuǵın ayaq top menen birge háreket etip baradı. Jıljıtıp barıw úlkenlew kúsh impulsi (Ft) payda etiw imkaniyatın beredi hám óz gezeginde bul toptıń ushıw tezligin asıradı. Bunnan tısqarı toptıń háreket baǵdarı da kóp tárepten jıljıtıp barıw baǵdarı menen belgilenedi. Juwmaqlawshı faza -keyingi háreketti baslaw dáslepki jaǵdayǵa ótiw. Zarba berilgennen keyin ayaq joqarılap alǵa tárep háreketde dawam etedi. Zarba waqtında tayansh beti ústinde bolǵan gewde salmaqlıq orayı o'qi ayaq háreketi tárepke kóshedi. Nátiyjede keyingi háreketler ushın eń jaqsı sharayat payda boladı. Ayaq menen top tebiwdiń kóp usıllarına bul sıyaqlı háreket strukturası xos bolıp tabıladı. Joqarıda aytılǵan talaplarǵa qatań ámel qılıw túrli usıllarda ádewir kúsh menen top tebiw imkaniyatın beredi. Biraq taktik oy-pikirler kóbinese háreket fazaların orınlaw waqtın kemeytiw, amplituda hám muskullar kusheytiwin kemeytiwin talap etedi. Bunnan tısqarı, top tebiwdiń bir qansha usılları texnikasında birpara spetsifik ayrıqshalıqlar da bar.

TO'P TRAYEKTORIYASI XUSUSIYATLARI.Topǵa ayaq menen zarba beriwdiń tiykarǵı usılları eki qıylı atqarıladı : tuwrı zarba beriw, burama zarba beriw. Tuwrı zarba bergende zarba impulsining baǵdarı toptıń salmaqlıq orayı oǵınan yamasa tikkeley onıń qasından ótedi. Burama zarba beriw ushın bolsa zarbaning baǵdarı top salmaqlıq orayı o'qida ádewir shetten ótiwi kerek. Ámelde joqarıda kórsetilgen hámme usıllar tuwrı zarba beriw múmkin. Tek ayaq júziniń sırtqı bólegi menen sonday zarba beriw sal qolaysızlaw. Burama zarba beriw ayaq kaftining ishinde bolǵanı menen, ayaq júziniń ishki bólegi hám ásirese sırtqı bólegi menen eń nátiyjeli atqarıladı. Tuwrı zarba berilgende toptıń ushıw trayektoriyasi kúshdıń qóyılıw jayına baylanıslı. Zarbaning qóyılıw jayı gorizontal tegislik boylap toptıń orta bólegine tuwrı kelse, top tuwrına pastlab ushıp baradı.Qattı sheńberip atırǵan top jerden sapchib qaytqanda onıń keyingi ushıw baǵdarı ózgeredi. Trayektoriya top sheńberip atırǵan tárepke qiyshayadi.Toptıń ushıw qásiyetlerin biliw futbolshı háreketiniń isenimliligin asıradı. Ayaq kaftining ishinde bolǵanı menen tebiw tiykarınan qısqa hám orta aralıqqa top uzatıwda, sonıń menen birge móljelǵa jaqın aralıqtan tepilayotganda qollanıladı. Sonday zarba beriw texnikasınıń birpara qásiyetlerin kórip shıǵamız. Juwırıw baslanatuǵın jay, top hám móljel (nıshan ) shama menen bir sızıqta boladı. Zarba beretuǵın ayaqtı keyin basıp tartıw sońǵı juwırıw qádemindegi ortki depsinish esabına atqarıladı. Tebiw háreketi sannı aldınǵa ıyıw menen bir waqıtta zarba beretuǵın ayaqtı tısqarı tárep burıwdan (supinatsiyadan) baslanadı. Zarba beriw waqtında nıqlanǵan ayaqtıń uchi tısqarı tárep búrilgan, onıń kafti bolsa top uchadigan jóneliske salıstırǵanda anıq tuwrı múyesh payda etgen bolıwı kerek. Ayaq uchi sal kóterilgen boladı. Zarba beriw ayaq kafti ishki júzesiniń ortası menen atqarıw etiledi. Ayaqtıń zarba beriw waqtındaǵı jaǵdayı jıljıtıp barıw waqtında da saqlanıp qaladı.Ayaq kaftining ishinde bolǵanı menen tepilganda topǵa ayaqtıń úlkenlew júzesi tekkani ushın bunday tebiw ádewir anıq boladı. Biraq zarba beretuǵın ayaqtıń keyin basıp tartılıwı maksimal dárejege jetpegeni sebepli, bul uslda berilgen zarbaning kúshi basqa usıllardagiga salıstırǵanda kemrek boladı. Bul bolsa tos san súyeki basın buwın tereńchasiga siqib, sannıń zarba beriw háreketi ushın zárúr bulgan supinatsiyasini yuq etip qoyıwı menen baylanıslı.Ayaq júziniń ishki bólegi menen tebiw «o'rtacha» hám «uzun» uzatıwlarda, dárwazanıń uzınına «o'qdek» beriwler hám hámme aralıqlardan nıshanǵa tebiw payıtlarında qollanıladı.

Usı tebiwdi orınlawda top hám nıshanǵa salıstırǵanda 450 payda etip yugurib kelinedi. Jol qoyıw múmkin bolǵan jeke chetlanishlar 300 den 600 ge shekem bolıwı múmkin. Bunda zarba beretuǵın ayaǵınıń keyin basıp tartılıwı maksimal dárejege jaqın boladı. Dizesi sal iymeygen tayansh ayaq kaftining sırtqı bólegi (ayaq tagining sırtqı sheti) jerge qóyıladı. Gewde tayansh ayaq tárepke sal engashadi. Tebiw háreketi sannı ıyıwdan baslanıp, baltırdı keskin jazıp jiberiw menen tawsıladı. Ayaq uchi tómenge shozılǵan, ayaq kerip boladı. Zarba waqtında top menen dize bo'g'imini birlestirib turıwshı shártli kósher frontal tegislikte og'ibroq turadı. Áne sol shárt, sonıń menen birge zarbani toptıń orta bólegine beriw nátiyjesinde top tómen trayektoriya boylap uchadi. Ayaq júziniń orta bólegi menen tebiwdi orınlaw texnikası kóp tárepten ayaq júziniń ishki bólegi menen tewiwge uqsaydı, lekin onı orınlaw detallari bir az parıq etedi.Yugurib keliw sızıǵı, top hám nıshan shama menen bir sızıqta boladı. Ayaqtı keyin basıp tartıw da, zarba beriw háreketi de úzil-kesil túrde sagittal tegislikte (aldınǵa -keyin basıp baǵdarında ) atqarıladı. Tayansh ayaqtıń tabanı toptıń qaptal tárepine qóyıladı - bunda ayaq menen top teńdeylesedi. Tebiw háreketi dawamında top tayansh ayaq kafti tabanınan qatarlasıp uchiga kóteriledi.

Top menen dize bug'imini birlestirib turıwshı shártli kósher zarba waqtında úzil-kesil túrde vertikal boladı. Bul jaǵday jıljıtıp barıw waqtında saqlanıp qaladı.Top menen ayaqtıń to'qnashish júzesi úlkengine ekeni zarba beriwdi ádewir anıq orınlaw imkaniyatın beredi. Yugurib keliw, ayaqtı keyin basıp tartıw hám tebiw bir tegislikte orınlanǵanı ushın háreket sisteması biomixanika tárepinen kerekligicha isletiledi hám de taǵı basqa usıllarına salıstırǵanda úlkenlew kúsh menen tepiladi. Biraq oyok júziniń kafti jerge tiyip ketib, ayaq awırıwı hám zaqım jewi múmkin. Bul bolsa ıqtıyat tormozlanıw áqibetinde kóbinese háreket amplitudasi ózgeriwine, zarba kúshi azayıwına, onıń natiyjeliligi tómenlep ketiwine alıp keliwi múmkin.Ayaq júziniń sırtqı bólegi menen tebiw burama zarba beriw waqtında eń kóp qollanıladı. Ayaq júziniń orta hám sırtqı bólimleri menen tebiw degi háreketlerdiń struktarisi uqsas bolıp, ayırmashılıǵı bunda tebiw háreketi waqtında baltır menen ayaq kafti ishkeri tárep búriladi. Ayaq uchida tebiw qápelimdede, tayarlıq kórmey turıp, nıshanǵa tewip qalıw zárúr bolıp qalǵanda atqarıladı. Bunnan tısqarı bul tebiw raxip degi toptı taslanıp yamasa shpagat etip tewip jiberiwde talay nátiyjeli bolıp tabıladı.Taban menen tebiw oyında kemrek qollanıladı. Óytkeni orınlawdıń quramalılıǵında, zarba kúshi hám anıqlıǵı júdá kamligida bolıp tabıladı. Bunday tebiwdiń abzallıǵı bolsa onıń raxip ushın qápelimdeliginde.

Tayarlaw fazası tayansh ayaqtı top janına qoyıwdan baslanadı. Ayaqtı tartıw ushın onı top ústinen aldınǵa uzatıladı. Jumısshı faza -tebiw ayaqtı keyin basıp keskin háreketlentiriw menen atqarıladı. Zarba beriw waqtında ayaq nıqlasqan bolıp, ayaq kafti jerge parallel turadı. Taban menen shertiwtirma zarba beriw sonday tebiw variantlarınan biri esaplanadı. Oń ayaq menen sonday beriletuǵın bolsa, tayansh ayaq toptıń oń janına qóyıladı. Zarba beretuǵın ayaq aldınǵa ótkerip tartıladı -de, tayansh ayaqqa salıstırǵanda shertiwtirib, keskin keyin basıp háreketlantirib zarba beriledi. Azraqqina jıljıtıp barılǵannan keyin ayaq háreketi tormozlanadı. Toptı tayansh ayaq tabanı menen tepsa da boladı. Bunda tayansh ayaq toptan ótkerip, 10 -15 sm nariga qóyıladı. SHundan keyingi qádemde ayaqtı bálentlatib keyin basıp háreketlantirib beriledi. SHu dúmpish beriwdiń ózi tebiw háreketi esaplanadı.

Háreketsiz toptı tebiw. Baslanǵısh, járiyma hám erkin top tebiw, múyeshdan top tebiwde, sonıń menen birge dárwazadan top tebiwde oyınshı háreketsiz jatqan toptı tepadi. Zarba beriwdiń barlıq usıllarındaǵı atqarıw texnikasınıń joqarıda atap ótilgen struktura qásiyetleri háreketsiz jatqan toptı tewiwge de to'lig'icha tiyisli bolıp, tek taktik wazıypalar qandaylıǵına qaray tayarlaw fazasında yugurib keliwdiń uzaq-qısqalıǵı hám tezligi hár túrlı boladı.Dumalab kiyatırǵan toptı tebiwde de zarba beriw tiykarǵı usılları hám túrleriniń hámmesi qollanıladı. Bunday zarba beriw degi texnikalıq háreketler jerde háreketsiz jatqan toptı tebiw degi háreketlerden parq etpeydi. Tiykarǵı wazıypa óz háreketi tezligin top háreketiniń baǵdarı hám tezligi menen muwapıqlashtirib alıwdan ibarat. Toptıń tómendegi tiykarǵı háreket baǵdarları bar: oyınshınan ol jaqqa ketiw, oyınshı qarsısındasınan, qaptal (oń hám shep) tárepden, sonıń menen birge sol jónelisler aralıǵindan keliw.Tayansh ayaqtı jerge qoyıw, yaǵnıy kishi fazanı qanday orınlawdıń qásiyetleri áne sol jónelislerge qaray belgilenedi. Oyınshınan nariga dumalab ketip atırǵan toptı tebiwde tayansh ayaq toptan nariroq ótkerilip onıń qaptal tárepine qóyıladı. Qarsısındadan dumalab kiyatırǵan toptı tebiwde tayansh ayaq topǵa jetip barmaydı. Eger top qaptal (oń yamasa shep) shep tárepden dumalab kiyatırǵan bolsa, onı topǵa jaqınlaw ayaq menen tepgan maqul.

Hámme jaǵdaylarda da tayansh ayaqtı toptan qansha aralıqta qoyıw toptıń háreket tezligine baylanıslı bolıp, bunı zarba beriw háreketi waqtında top tayansh ayaq menen teńlesip qalatuǵın etip qaratsh kerek. Áne sol jaǵday zarba beriw ushın eń qolay esaplanadı.Ushıp kiyatırǵan toptı tebiw. Ushıp kiyatırǵan toptı tebiw degi atqarıw texnikasınıń qásiyetleri toptıń háreket trayektoriyasiga qaray belgilenedi.Túsip kiyatırǵan yamasa tómenden ushıp kiyatırǵan toptı tebiwde háreket strukturası dumalab kiyatırǵan toptı tebiwde qanday bolsa, sonday bolıp tabıladı. Toptıń háreket baǵdarı dumalab kiyatırǵan toptı tebiw degi sıyaqlı bunda da tayansh ayaqtı anıq qaratb jerge ko'yishga arnawlı bir itibar beriwdi talap etedi. Ushıp kiyatırǵan toptıń tezligi ádetde qatarlasıp ketip atırǵan toptan kóre artıqlaw bolǵanı ushın, tiykarǵı qıyınshılıq ushıp kiyatırǵan top menen ayaq ushrasatuǵın jaydı móljel qılıw hám tabıwdan ibarat boladı. Toptı burılıp tebiw, endigina sapchiganda tebiw hám basdan asırıp turıp tebiw texnikasın analiz etkende, struktura tárepten birpara qásiyetleri bar ekenligin kóriw múmkin. B ol r i l i b t ye p i sh toptıń ushıw baǵdarın ózgertiw ushın qollanıladı. Bunda túsip kiyatırǵan yamasa pastlab ushıp kiyatırǵan toptı ayaq júziniń orta bólegi menen tepiladi.Tayarlaw fazasında top tárepke juwırıwda qoyılǵan sońǵı qádem degi depsinish zarba beretuǵın ayaqtıń tartılıwı bolıp xızmet etedi. Tayansh ayaq dize sal bukilib, toptıń ushıp shıǵıwı móljel etilgen tárepke burılıp kaftning sırtqı janına qóyıladı. Gewde tayansh ayaq tárepke og'dirilad.

Gewdeni burıw menen birge ayaqtıń gorizontal tegisliktegi tebiw háreketi baslanadı. Jıljıtıp barıw tawsılǵannan keyin zarba beretuǵın ayaq alǵa tárep háreketde dawam etip, jerge tayansh ayaq menen shertiwib túsedi. B o sh d a n o sh i r i b t ye p i sh qápelimdede nıshanǵa tewip qalıw yamasa basdan asırıp keyin basıp top uzatıp beriw zárúr bolıp qalǵanda, ushıp kiyatırǵan hám sekrep shıqqan topǵa zarba beriwde ayaq júziniń orta bólegi menen atqarıladı.Ayaqtı tartıw top tárepke juwırıwda qoyılǵan sońǵı qádem degi depsinish esabına atqarıladı. Tayansh ayaq tabanınan baslap aldınǵa qóyıladı. Gewdediń alǵa háreketi tormozlanıp, joqarıǵa hám keyin basıp tárzde atqarıladı. Bul waqıtta tayansh ayaqta tabannan ayaq uchiga ótiledi. Azraqqina jıljıtıp barılǵannan keyin zarba beretuǵın ayaq tómenge túsip, gewde tuwrılanadı. Ayaq menen top qansha tómenlewde uchrashsa, toptıń ushıw trayektoriyasi sonsha bálent boladı. Toptı tómenlew trayektoriya boylap jóneltiriw ushın top tayansh jay tepasida, oyınshınıń bası menen teńdey bolǵanında tebiw kerek. Yiqila turıp basınan asırıp tebiw de soǵan járdem beredi. Gewde keyin basıp og'ganda oyınshı eki qolı menen jerge túsip, chalqancha yotib qaladı. Keyin basıp zarba beriw háreketi yiqilayotganda kórimliroq atqarıladı. Afinada kúshlilew tebiw ushın «qaychi» etip sekrep, basdan asırıp tebiwden paydalanıladı. Bunda bir ayoqda depsinib, túsip kiyatırǵan top tárep sakraladi. Depsinuvchi ayaq joqarıǵa háreketlenedi. Gewde keyin basıp aǵa baslaydı. Keyin depsinish ayaǵı zarba beretuǵın bolıp, joqarıǵa keskin kóteriledi. Depsinuvchi ayaq bolsa tómen túsedi. Gewde gorizontal jaǵdayda ekeninde top keyin basıp tepiladi. Aldın eki qol, keyin tós jerge tegadi. Bunday tebiwdi ayaq júziniń orta hám sırtqı bólegi menen atqarǵan maqul. Bunda top jerge túsetuǵın jaydı tuwrı qaratb, tayansh ayaqtı múmkin shekem sol jayǵa jaqınlaw qoyıw júdá zárúrli. Zarba beriw háreketi top jerge tekkungacha bolǵan waqıttan baslanadı. Zarbaning ózi bolsa tikkeley top jerden sapchib qaytqan zamati beriledi. Zarba waqtında baltır úzil-kesil túrde vertikal, ayaq kafti maksimal iymeygen (ayaq uchi tómenge qaray shozılǵan ) boladı. Jıljıtıp barıw waqtında da ayaqtıń sol jaǵdayın saqlaw kerek, bul tómen trayektoriyali etip tebiw imkaniyatın beredi. Eger tayansh ayaq top sızıǵınan ádewir aralıqta qoyılǵan bolıp, «qiyin» top tepiladigan bolǵanda áne sol shártga ámel qılıw ásirese zárúrli.Topǵa gelle menen zarba beriw. Bul texnikalıq priyom oyın daǵı zárúrli qural esaplanadı. Topǵa gelle qoyıw oyın processinde juwmaqlawshı zarba beriwde de, seriklerge top asırıwda da qollanıladı. Mańlay menen zarba beriw hám sonıń variantları bul priyomdagi eń kóp paydalaniletuǵın usıllar bolıp tabıladı. Biraq oyın jaǵdayları sonshalıq kóp, toptıń baǵdarı, trayektoriyasi hám tezligi oǵada túrme-túrki, oyın processinde gelle menen zarba beriwdiń tiykarǵı usılın jáne onıń variantların isletiw múmkinshiligi bolmaytuǵın payıtlar da ushırasıp turadı. Bunday payıtlarda shet menen, jelke menen, bastıń tóbe bólegi menen zarba beriwleri talay nátiyje beredi. Biraq bunday zarbalar kemnen-kem qollanıladı, sol sebepli olardı arnawlı qaray shıqpaymız. Gelle menen topǵa zarba beriw tayarlaw, jumısshı hám juwmaqlawshı fazalardı óz ishine aladı. Tayarlaw fazası -gelleni keyin basıp tartıw. Bunı orınlaw ushın gewde menen gelle keyin basıp tartıladı. Bunda gewdeni retleytuǵın antagonist-bulshıq etler cho'ziladi. Top oyınshınıń názerinde tómende qalmawı, bastı bolsa keyin basıp júdá tastap jibermaslik kerek.Jumısshı faza -zarba beretuǵın háreket hám jıljıtıp barıw. Zarba beretuǵın háreketti orınlaw gewdeni keskin retlewden baslanadı. Tikkeley zarba beriw gewde menen gelle frontal tegislikten ótip atırǵan waqıtta bolǵanı maqul. Áne sol jaǵdayda gelle háreketi eń úlken tezlikke erisken bolıp, bul kúshli gelle urıw imkaniyatın beredi.

YAkunlovchi faza -keyingi háreketler ushın dáslepki jaǵdayǵa ótiw. Jıljıtıp barıw tawsılǵannan keyin gewde háreketi tormozlanadı. Aldınǵa tárep júdá enkeyip ketiw jaramaydı, sebebi gelle urǵannan keyin basqa háreket hám jaǵdaylarǵa tayın turıwı kerek boladı.Mańlay menen zarba beriwde gelleni aldı -arqa gelle urıw imkaniyatın beredi. SHunda ushıp kiyatırǵan toptı hám móljel etiletuǵın nıshandı kórip turıw múmkin, bul bolsa arnawlı bir dárejede (basqa zárúrli shártlerge ámel etilgen táǵdirde) zarba anıq shıǵıwına sebep boladı. Oyın daǵı jaǵdayǵa qaray mańlay menen zarba beriwdiń eki qıylı variantı qollanıladı : sekirmey zarba beriw hám sekrep zarba beriw.S k r a m a y p e sh o n a b i l a n z a r b a b e r i sh d a g i dáslepki jaǵday kishilew odimlab tik turıw bolıp tabıladı. Gelleni keyin basıp tartıwda oyınshı gewdesin keyin basıp engashtiradi, artqı ayaǵın bukib, gewde salmaǵın sol ayaqqa ótkeredi. Qol tirsekten sal iymeygen boladı. Zarba beriw háreketi orqada turǵan ayaqtı tuwırlaw hám gewdeni retlewden baslanıp, gellediń alǵa tárep keskin háreketi menen tamamlanadı. Gewdediń salmaǵı aldaǵı ayaqqa ótkeriledi.S a k r a b p e sh o n a b i l a n z a r b a b e r i sh bir ayoqda yamasa eki ayoqda depsinib, joqarıǵa qaray atqarıladı. Sekrew zarbaning tayarlaw fazası boladı. Tirsagi sal bukiladi hám qol tóskacha dúbeleydey kóteriledi, bul bolsa sońıında sekrew bálentligin asırıwǵa járdem beredi.

Depsingan zamati gelle keyin basıp tartıladı -gewde keyin basıp engashtiriladi. Zarba beriw háreketi sekrew eń joqarı noqatqa jetkende yamasa sal aldınlaw baslanadı.Toptıń ushıp kiyatırǵanı trayektoriyasi menen sekrewin anıq móljel qılıw kerek, Topǵa zarba beriwdi sekrewdiń eń joqarı noqatı hám gewde menen gelle frontal tegislikten ótip atırǵan waqıtta atqarılıw kerek. Erga ayaq uchida tushiladi, amortizatsiya bolsın ushın ayaqlar sal bukiladi. Bul usıl menen sekirmey zarba bergende keyin basıp engashiladi hám áyne waqıtta gewdeni zarbani móljel etilgen tárepke (kóbinese 900 ge shekem ) búriladi. 30 -50 sm aralıqta bir-birine parallel turǵan ayaqlar da gewde menen birge búriladi. Ayaqlar uchida búklem qolaylaw. SHunda sekirmey mańlay menen zarba bergen degi sıyaqlı jaǵday júzege keledi. SHuning ushın bul zarbaning fazaları da, olarǵa bolǵan studentler de joqarıda kórgen usılımızda qanday bolsa sonday. Sekrep turıp burılıp zarba beriwde depsingan zaxoti pútkil gewde zarba beriletuǵın tárepke burılıp, áyne waqıtta gewdediń joqarı bólegi keyin basıp engashadi. SHundan keyingi háreketler sekrep mańlay menen zarba bergen degi sıyaqlı boladı. Ch a k k a b i l a n z a r b a b e r i sh top oyınshınıń qaptal (oń yamasa shep) tárepinen ushıp kiyatırǵan bolıp, burılıp mańlay menen zarba beriwdiń ılajı bolmaǵanda isletiledi. Bul usıl menen sekirmey zarba beriwde dáslepki jaǵday ayaqlardı kerib tik turıw bolıp tabıladı. Eger top shep tárepden kiyatırǵan bolsa, zarba beriwge shaqlanıw ushın gewde ońǵa engashtiriladi. Bunda oń ayaqtıń tobıq hám dize bo'g'imlari bukiladi. Gewde salmaǵı sol ayaqqa ótkeriledi. Bastı top tárepke búriladi. Zarba beriw háreketi ayaqtı shep ayaqqa ótkeriledi. Zarba beriw mańlaydıń do'ng jayına tuwrı keledi. Sekrep zarba beriwde tayarlaw fazasında depsingandan keyin zarba beriwge shaqlanıw ushın gewde frontal tegisliktegi nıshanǵa qarsı tárepke engashtiriladi. Zarba beriw háreketi aldın shozılǵan bulshıq etlerdi keskin kemeytiw esabına atqarıladı. Zarba sekrewdiń eń joqarı noqatında beriledi.Y i q i l a t ol r i b t o' p g a k a l l a b i l a n z a r b a beriw degi háreketler gelle menen zarba beriw degi joqarıda suwretlengen háreketlangandan pútkilley parıq etedi. Depsinish-ol ushıwdıń kishi fazası tayarlaw fazası esaplanadı. YUgurib keliwdiń sońǵı 3-4 qádeminde gewde bir shekem aldınǵa engasha baradı. Depsinish top menen to'qnashish kutilgan tárepke bir ayoqda atqarıladı. Oyınshı jerge parallel ushıp baradı. Qol tirsekten iymeygen. Toptıń háreketi názerde tutıladı. Zarba berilgende futbolshınıń massası hám ushıw tezligi topǵa ótedi.

Zarba mańlay menen yamasa sheke menen beriledi. Mańlay menen zarba beriwde gewdediń ushıw baǵdarı menen zarba beriw nıshanı bir sızıqta boladı. CHákke menen zarba beriwde top kóbinese sirpanib ketib, onıń trayektoriyasi pútkilley ózgerip qalıwı múmkin. Juwmaqlawshı faza jerge túsiw bolıp, bunda oyınshı sal iymeygen kerip qolına tiralib túsedi. Qol amortizatsiya etip bukiladi-de, keyin tósdan qarın, ayaqqa qatarlasıp ótiledi. 60 -100 sm biyiklikte ushıp kiyatırǵan topǵa yiqila turıp gelle menen zarba bersa boladı. Topǵa jetiw kiyin bolıp (oyınshınan ol 3-4 m ol jaqqa bolǵanında ), basqa texnikalıq priyom hám usıllardan paydalanıw qıyınshılıqlı bolıp qalǵanında áne sol usıl talay nátiyjeli boladı.

Toptı toqtatıw . Toptı toqtatıw toptı qabıllaw hám iyelew quralı bolıp xızmet etedi. Toqtatıwdan maqset keyingi kerekli háreketlerdi ámelge asırıw ushın dumalab yamasa ushıp kiyatırǵan toptıń tezligin sóndiriwden ibarat. «Toptı toqtatıw» termini geyde «to'pni maslaw», «to'pni qabıllaw» dep júritiletuǵın mániste túsiniw kerek boladı. Sol sebepli toptı toqtatıw usılların kórip shıǵıp atırǵanda futbolshı toptı pútkilley toqtatıp almay, bálki onı keyingi háreketlerdi orınlaw ushın iykemlestirip (ótkerip) alıwın názerde qamtımız. Toptı ayaq menen, gewde hám gelle menen toqtatıladı. Toqtatıwlardıń klassifikatsiyasi berilgen. Toptı ayaq menen toqtatıw -eń kóp qollanılatuǵın texnikalıq priyom. Onı túrli usıllarda atqarıladı. Hárekettiń tiykarǵı fazaları hámme usıllar ushın ulıwma. Tayarlaw fazası -dáslepki jaǵdayda turıp alıw. Bul faza bir ayoqqa tayanǵan jaǵday menen xarakterlenedi.Turaqlılıq bolsın ushın gewde salmaǵı sal iymeygen tayansh ayaqqa taslanadı. Toqtatuvchi ayaq top tárep uzatılıp, toqtatuvchi maydanı topǵa qaratıladı. Jumısshı faza -bir az bosanıwtirilgan toqtatuvchi ayaq menen so'ndiruvchi (amortizatsiyalovchi) háreket etiwden ibarat. Amortizatsiyalovchi joldıń uzın-qısqalıǵı top háreketiniń tezligine baylanıslı. Eger tezlik úlken bolmasa, toptı bosanıwtirilgan ayaq menen so'ndiruv háreketsiz toqtatıladı.

Toqtatuvchi maydan top menen dúgisken waqıttan (yamasa sal aldın ) keyin basıp háreket qılıw baslanıp háreket bir az astelatib barıladı -de, toptıń tezligi so'ndiriladi. Juwmaqlawshi faza -keyingi háreketler ushın kerekli dáslepki jaǵdayǵa ótiw. Salmaqlıq orayınıń o'qi toqtatuvchi ayaq menen top tárepke ótkeriledi. Toqtatgandan keyin kóbirek zarba beriw (uzatıw ) yamasa top menen birge háreketleniw (toptı alıp júriw) atqarıladı. O yamasa q k a f t i n i n g i ch k i t o m o n i b i l a n t o' x t a t i sh qatarlasıp hám ushıp kiyatırǵan toplardı qabıllawda qollanıladı. Toqtatuvchi maydan menen amortizatsiyalash jolı ádewir úlken bolǵan sebepli bul toqtatıw usılınıń dárejesi joqarı boladı. Dumalab kiyatırǵan toptı toqtatıw ushın dáslepki jaǵday -top tárepke qaray turıw. Gewdediń salmaǵı sal iymeygen tayansh ayaqta. Toqtatuvchi ayaq alǵa tárep (top aldınan ) uzatıladı. Ayaq kafti tısqarına 900 búriladi.Top menen ayaq kafti dúgisken waqıtta toqtatuvchi ayaq tayansh ayaq dárejesine shekem keyin basıp alınadı. Toqtatuvchi maydan ayaq kafti ishki maydanınıń ortasına tuwrı keledi. Pastlab, yaǵnıy dize teńdey ushıp kiyatırǵan toplardı toqtatıw daǵı háreketler dumalab kiyatırǵan toplardı toqtatıw daǵı háreketlerden onsha parq etpeydi. Biraq, tómen ushıp kiyatırǵan toptı toqtatadigan ayaq tayarlaw fazasında bukilib, top bálentligine shekem kóteriledi.Bálentlab ushıp kiyatırǵan toplar sekrep toqtatıladı. Bir yamasa iki ayaqta depsinib, joqarıǵa sakraladi. Toqtatuvchi ayaqtıń tos-san hám dize bo'g'imlari qattı bukiladi. Ayaq kafti tısqarı tárepke búriladi. Top toqtatilgandan keyin bir ayoqta jerge tusiriledi.