1 Oqıw ámeliyatı

. Lokal tarmaq (LAN-Local Arean Network).
. Regionallıq tarmaq (LAN-Metropolitan Area Network);
. Global tarmaq (WAN-Wide Area Network);
. Lokal kompter tarmag’ı onsha u’lken bolmag’an terretoriya shegarasında jaylasqan abonentlerdi birlestirdi.
Regionalıq kompyuter tarmag’ı bir-birinen uzaq aralıqta jaylasqan kompyuterlerdi h’a’m lokal kampyuter tarmaqların o’z-ara baylanıstıradı.
Glabol kompyuter tarmaqları tu’rli ma’mleketler yaki du’nya bo’leklerinde jaylasqan abnentlerdi birlestirdi. Global tarmaq abnenetler ortasındag’ı baylanıs telefonı radio baylanısı h’a’m kosmos baylanısı sistiması tiykarında a’melge asırıladı.
Glabol, regional h’a’m lakol kompyuter tarmaqlarının’ birlesiwi ko’p tarmaqlı perarxiyanı du’zip, pu’tkil du’nya ju’zi informatsiya resursların birlestiriw h’a’m olardan kolliktiv tu’rde mu’mkinshiligin jaratadı.

İ N T E R N E T

İnternet, kompyuterdey ku’ndelikli o’mirde obektiv h’aqıyqat bolıp qaladı. Waqtı kelip xızmet ornınan basqa, h’a’r bir u’y, kvartirag’a bul h’a’diyse kirip keliwi h’esh ga’p emes.
Sonday aq jer ju’zi boylap 60 millon adamlar İnternet,penen islemekte. İnternet, provayder, e-mail, URL qashshan aq ko’pshiliktin’ awzınan tu’spey qaldı. İnternet du’nyası ko’p qırlı, og’an paydalı-mashqalasız kiriw h’a’m islew ushın onın’ terminlerin biliw h’a’m tu’siniw za’ru’r boladı. Olar ju’da’ ko’p, biraq aldın olardan ayrımların u’yreniw ba’ribir kerek, qalg’anların jumıs waqtında u’yrenip alasız. To’mendegi terminler mazmunına a’h’miyet berin’. Browser (brouzer) -ko’riw quralı bolıp. Tarmaqtag’ı mag’lıwmatlardı interaktiv qıdırıw, tabıw h’a’m du’zetiw ushın grafikalıq interfeysinin’ programmalıq ta’miyminlew URL -marshrutlar forması (Unform Resourse Lokator). Server atı ko’rsetilgen fayl,fayl katalog jolı h’a’mfayl saqlanatug’ın jay-marshrutlar foması.
W W W (World Wide Wed)- bul tariyxta basqa qa’legen bunday qurallar ishinde ju’da’ tez tarqalıp atırg’an jan’a global informatsiyalıq qural.
e-mail- elektronlı pochta.
W W W Servers -elektronlı server.
W W W padger-elektronlı bet.
-Kompyuterlerdin’ tarmaqqa jalg’anıw h’a’m informatsiya almasıwın sho’lkemlestiretug’ın ma’keme.
Server-tarmaq jumısın ta’miyinlewshi ayırıqsha kompyuter.
İnternetke kirgen h’a’r bir kompyuter to’rt bo’lekten turatug’ın o’z adresine iye. Mısalı: 142.26.137.07. Usı marshrut IR (internet Protocol) -marshrut dep ataladı. İnternetke barqulla jalg’ang’an kompyuterler o’zgermes IP adreske iye.
File server-fayıl server. Uzaq aralıqta jaylasqan paydalanıwshılar ushın fayllardan paydalana alıwdı ta’miyinlewshi kompyuter.
Site- sayt. İnternetde serverdin’ jaylasqan ornı.
Bu’gin ku’nde İnternet tu’rli ma’mleketler h’a’m tu’rli du’nya bo’leklerinde jaylasqan kompyuterlerdin’ global tarmag’ınan itibar h’a’zirge shekem bar telefon tarmaqlarının’ du’zilisinde h’a’r bir qala h’a’m rayonda ATSlar (Avtomat telefon stantsiyalar) bar bolıp, barlıq ATSlar magistral kanallar (optikvolokon kabeler, mıs kabeleri, mıs sımları, jasalma joldas kanallar) menen baylanısqan.
Ha’r bir qala rayon qalalar aralıq baylanıslar, xalıq aralıq baylanıslar kanalına baylanısqan.
Kompyuter tarmaqları, yag’nıy İnternetde ATS larornına kompyuter- serverler xızmet etedi. Kompterler ortasındag’ı mag’lıwmatlardı o’tkiziw ushın telefon tarmaqlarına uqsag’an magistral kanallardan paydalanadı.
Tarmaq jumısın basqarıp turıwshı jeke oraylıq kompyuter joq, onın’ resursları mın’lap ayrım kompyuterler arasında bo’lingen. Tarmaqtın’ ku’shi h’a’m a’zziligi de sonda.
İnternet serverleri ko’plep paydalanıwshılar ushın olarda saqlanatug’ın mag’lıwmatlarg’a bir jola paydalanıw mu’mkinshiligi beredi. Biraq h’a’mme serverlerde ten’ mu’mkinshilikke iye emes. mısalı, ayrımlarg’a ko’riw qurallarsız mag’lıwmat alıw ushın ko’p waqıt kerek delinedi. Eger, serverge kiriw waqıtında bunın’ mu’mkinshiligi bolmasa yaki server ba’nd degen xabar berilse, bunı telefon liniyasıda «ba’nd» degendey tu’sinin’ h’a’m operatsiyanı keyinrek qaytarın’.