1. O‘quv materiallar

2.8 Detallarning o`z qarshiligi. Payvandlash joyidagi umumiy qarshilik

O‘zining qarshiligi deganda, detalning hajmida muayyan tarzda taqsimlangan qarshilik tushuniladi. Ushbu qarshilik orqali tok o‘tganda unda issiqlikning asosiy miqdori ajralib chiqadi.

Payvandlash sikli oxiridagi elektr qarshilikni (R_EE =2R_D) hisoblash sxemasi.

Tok ulanguga qadar (tegish joyining sovuq holati) S_H, d_K va mos ravishda R_D anik bo‘lmaydi, chunki S_H, d_K ning F_pay ga va yuzining holatiga umumiy boglikligi mavjud bo‘lmaydi. Issiqlik jarayonlarini hisoblashda detallarning qarshiligini detallarni qizdirishning oxirida (tegish joyining issik holati) qarab chiqish qulayrokdir. Hisoblashni soddalashtirish uchun, elektrod-detal tegish joyida d_K=d_E, detal-detal tegish joyida esa d_K=d_b ekanini va d_E ning d_b dan kam farq qilishini hisobiga olib shartli ravishda d_E=d_b deb qabul qilinadi. R_DD va R_ED nolga teng hamda S_F=S_K deb ham qabul qilinadi.

Ko‘rib chiqilayotgan qarshilik har biri qandaydir T₁ va T₂ haroratgacha qizdirilgan bir xil qalinlikdagi ikkita shartli plastina 1 va 2 ning qarshiliklari yig‘indisidan iborat deb tasavvur qilinadi.
U holda izlanayotgan qarshilik ushbu formuladan aniqlanadi:
.
Detallarnint solishtirma elektr qarshiliklari ρ₁ va ρ₂ metallning turiga, unga termomexanik ishlov berish turi hamda haroratga bog‘lik. ρ₁ va ρ₂ ning qiymatlari ishlov ravishda T₁ va T₂ haroratlar uchun aniqlanadi. Kam uglerodli po‘latdan tayyorlangan detallarni payvandlashda T₁=1200°C va T₂=1500°C, qilib aluminiy qotishmalari uchun esa T₁=450°C hamda T₂=630°C qilib olinadi.
k_p koeffitsient detallarning notekis qizishini hisobga oladi. Po‘latlar uchun k_p=0,85, aluminiy va magniy qotishmalari uchun esa k_p=0,9. A_D koeffitsient R_D/R_S nisbatga teng (R_S– metallning uzunligi va diametri d_E bo‘lgan silindrsimon ustunchasi elektr qarshiligi). Bundan tashkari, A_D koeffitsient d_E/S nisbatga ham boglik. Bu nisbata qancha kichik bo‘lsa, A_D shuncha kichik, R_D bilan R_S orasidagi farq, shuncha katta bo‘ladi. 0,8–3 mm qalinlikdagi detallarni payvandlashda A_D=0,8 bo‘ladi.
Uchma-uch payvandlashda har qaysi uchastkada elektr qarshilik quyidagi umumiy formula yordamida taxminan aniqlanadi:
,
bunda: m– sirtqi effekt koeffitsienti bo‘lib, u ferromagnit o‘zgarish haroratigacha (po‘lat uchun 768°C) uglerodli po‘latdan ishlangan 20 mm dan qalin detallar uchun ortib boradi;
ρ_i– qizish haroratidagi solishtirma elektr qarshilik;
l– harorati teng uchastkaning uzunligi.
Qizdirish mobaynida payvandlash joyida issiqlik ajralib chiqishi elektrodlar orasidagi qism R_EE qarshiligida yuz beradi. Nuqtali payvandlash uchun bu qarshilik birinchi davrda tegish qarshiliklari kamayishi oqibatida tez pasayadi. Pasayish darajasi siqish kuchiga bog‘lik bo‘lib, u kattalashishi bilan ozayadi.

Nuqtali payvandlash jarayonida elektr qarshiliklarning o‘zgarishi.

Qarshilik bilan uchma-uch payvandlashda qizdirish mobaynida R_EE ning o‘zgarish sxemasi ana shy qarshilikning nuqtali payvandlashdagi o‘zgarish sxemasiga ana shu qarshilikning nuqtali payvandlashdagi o‘zgarish sxemasiga o‘xshaydi.

Eritib uchma-uch payvandlashda jami R_EE qarshilik boshqa qonunga muvofiq o‘zgaradi. Tegish qarshiligi R_erish butun erish jarayoni mobaynida mavjud buladi, ammo davrning oxirlariga kelib biroz kamayadi, bunga ulagichlarning soni va ularning kesimi oritishi oqibatida erish tezligi oshingi sabab bo‘ladi. Cho‘ktirish vaqtida bu qarshilik yo‘qoladi va R_EE endi 2R_D ga yakin bo‘lib qoladi.
Uchma-uch payvandlashda tegish qarshiligi yo‘qolgandan so‘ng umumiy qarshilik detallarning qisuvchi jag‘lardan chiqib turuvchi uzunligi bilan aniqlanadi, bunda ularning notekis qizishi inobatga olinadi. Eritib payvandlashda ushbu notekislik eritishdan oldin biroz qizdirib olishga ham bog‘liq bo‘ladi.



Uchma-uch payvandlash jarayonida elektr qarshiliklarning o‘zgarishi (quyuq chiziq – qarshilik bilan payvandlash; uzlukli chizik – eritib payvadlashda).