1. Oliy moliyaviy hisoblashlarni va taqribiy hisoblashlar

Diskont 
- bu boshlang’ich summani hisoblash, aniqlash uchun oshgan 
qiymatdan ayriladigan chegirma summasidir. 
Diskontlash 
(ustama yozish) - bu 
ustamalar yozish, aniqrog’i foizlarni hisoblash. 
Oddiy foizlarda boshlang’ich summani quyidagi formula bilan aniqlaymiz: 
(13) 
bu erdan diskont summasi 
D = S - R
(14) 
Murakkab foizlar bo’yicha diskontlash quyidagi formula orqali bajariladi: 

---

 
(15) 
bu erda 
(16) 
Agarda foizlar bir yilda m marta ustamalansa, quyidagi formulaga ega 
bo’lamiz: 
(17) 
Diskontni ko’paytiruvchisi teng: 
Hisobusulibo’yichaboshlang’ichsummavadiskontqo’yidagichaaniqlaniladi: 
Р
S
nd
=
−
(
),
1
(18) 
bu erda n - ssuda muddati; d - hisob stavkasi. 
Ekvivalentlik tenglamasini qo’yidagicha yozish mumkin: 
bu erda, R
k
- K to’lovni qandaydir bir paytga bo’lgan hozirgi (keltirilgan) 
miqdori; P
q
-Q to’lovni o’sha paytga bo’lgan hozirgi miqdori. 
Faqatgina moliyaviy to’lovlarni ekvivalentligini emas, balki foiz stavkalarini 
ekvivalentligini ham aniqlash mumkin. Masalan, 1 va 4 formulalarni olaylik: 
2. Moliyaviy renta (annuitet) 
 
Moliyaviy hisob-kitoblarda eng asosiy tushunchalardan biri bu moliyaviy renta 
tushunchasidir. Hamma to’lov a’zolari ijobiy miqdorlardan tashkil topgan, ikki 
to’lov orasidagi vaqt intervali teng bo’lgan to’lovlar qatori (potogi) 
moliyaviy renta
yoki annuitet deyiladi. 
Renta tarkibiga kiruvchi har bir to’langan to’lov (pul) renta a’zosi, to’lovlar 
orasidagi vaqt - renta davri, to’lovlarni umumiy vaqti - 
renta muddati
deb ataladi. 
Rentalar bir qancha belgilar bo’yicha bir-biridan farq qiladi: renta a’zolari soni 
bo’yicha chegaralangan va chegaralanmagan rentalarga, a’zolarini miqdori - doimiy 

---

va o’zgaruvchan; muddati - yillik, yarim yillik, kvartallik, oylik va h.k. rentalarga 
bo’linadi. 
Moliyaviy rentalarning umumlashtiruvchi ko’rsatkichlari bo’lib rentani oshgan 
summasi va hozirgi (keltirilgan) miqdori hisoblanadi. 
Rentani oshgan summasi deganda biz renta a’zolarini (foizlar qo’shilgan holda) 
renta muddati oxiriga bo’lgan yig’indisini tushunamiz. Bu ko’rsatkich yillik doimiy 
rentalar uchun qo’yidagi formula bilan aniqlanadi: 
bu erda: R-badal (vznos) miqdori. 
Agarda rentalar bir necha marta (R-marta) to’lansa, ular foiz ustamalari m 
marta yozilsa, rentani oshgan summasi qo’yidagi formula bilan hisoblanadi: 
Rentalarni hozirgi (keltirilgan) miqdori deb renta a’zolarining davr boshiga 
diskontlangan summalarini yiG’indisiga aytiladi va bu ko’rsatkich qo’yidagi 
formula bilan hisoblanadi: 
Ayrimpaytlardarentalarnito’lashto’g’risidagimoliyaviybitmlarnishartinio’zgart
irishgato’g’rikeladi. 
Bitmlarshartio’zgarganholatrentalarkonversiyasidebataladi. 
Masalan, 
rentanito’lashdavriniuzunliginio’zgartirishkerak, 
ya’nin, 
muddatliyillikrentani, m
2
muddatligaalmashtirishzarur. Bu paytda R
2
aniqlash kerak: 
bu erda 
Muddatli to’lovlar (sodda foizlarda) qo’yidagi formula bilan hisoblanadi: 
bu erda: D - qarz miqdori; R -yillik to’lovlar (badallar); i - stavka. 
Murakkab foizlarda muddatli to’lovlar qo’yidagi formula bilan hisoblanadi: 
bu erda I
t
- foizli to’lov. 
Foizli to’lov summasi quyidagi formula bilan hisoblanadi: 
(28)
,
)
1
(
1
q
q
D
I
t
t

+
=
−
bu erda: t = 1, 2, 3. . . n; q - asosiy qarzga yoziladigan foiz stavkasi. 

---

NAZORAT SAVOLLARI 
1.
Moliya bozorini statistik o’rganishning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va 
ahamiyati nimalardan iborat? 
2.
Davlat moliyasi statistikasi deganda nimani tushunasiz? 
3.
Davlat byudjeti daromadlari va xarajatlari ko’rsatkichlari, byudjet defitsiti 
deganda nimani tushunasiz?