|
Ijtimoiy o'zaro ta'sirda nutq.Nutq aloqasi odamlarning muayyan guruhlarning vakillari (millati, yoshi, mavqei, kasbiy va boshqalar) rolini hisobga olgan holda muloqotini o'z ichiga oladi; ma'lumotni ko'p odamlarga etkazish (ommaviy nutq yoki ommaviy axborot vositalari).
Ijtimoiy hamkorlikda nutq faoliyatining xizmat ko'rsatuvchi xususiyati quyidagicha ifodalanadi: bu erda nutq odamlarning birgalikdagi faoliyatini tashkil etishga qaratilgan. Bu nutq xatti-harakatlarini yanada qat'iy tartibga solishni belgilaydi.
Ijtimoiy o'zaro aloqada nutqning asosiy qoidalari:
1) bayonot hozirgi aloqa maqsadlarini amalga oshirish uchun zarur bo'ladigan darajada ma'lumotlarni o'z ichiga olishi kerak; haddan tashqari ma'lumot ba'zan chalg'itadi;
2) gap to'g'ri bo'lishi kerak; Buning uchun etarli asoslar yo'q deb ayta olmaymiz;
3) bayonot tegishli bo'lishi kerak, ya'ni. suhbat mavzusiga mos kelishi;
4) bayon aniq bo'lishi kerak: noaniq iboralardan, noaniqlikdan qochish kerak.
Bolalarni o'qitish va tarbiyalash jarayonida nutq juda muhimdir. Bolaning nutqi deyarli o'z-o'ziga qaratilgan (ma'no soyalari yo'q, suhbatdoshning nutq mavzusiga bo'lgan nuqtai nazari e'tiborga olinmaydi); kattalar ham gapirishadi va hatto ijtimoiy fikrlaydilar (ma'lumotni nutq vaziyatiga, suhbatdosh darajasiga "moslashtirish").
Nutq faoliyati aloqa ishtirokchilarining ijtimoiy mavqeini tasdiqlash vositalaridan biridir. Ijtimoiy maqomni namoyish qilishning ijtimoiy-ramziy vositalari davolash usullari hisoblanadi. Keling, murojaatlarni taqqoslaymiz: "xonimlar va janoblar", "o'rtoqlar", "do'stlar", "salom, sevgilim". Rus tilida xuddi shunday funktsiyani salomlashish va xayrlashish shakllari bajaradi.
Shaxsning fuqarolik holati "jentmen", "o'rtoq", "fuqaro" murojaatida aniq ko'rsatilgan.
O'zingizning maqomingizni yaxshilash uchun nutqdan foydalanish turli xil nomlarni o'zgartirish orqali amalga oshirilishi mumkin, masalan kasblar ("axlatchi" o'rniga "sanitariya xodimi").
Og'zaki ijtimoiy va ramziy vositalar, shuningdek, talaffuzni ataylab taqlid qilishni o'z ichiga oladi (biz o'z tilimizni, talaffuzni sherikning tiliga moslashtiramiz, agar xohlasak).
O'zingizning maqomingizni tasdiqlash yoki oshirishda talaffuz uslubini tanlash muhimdir. Ajratib turing (so'zlarni to'g'ri ishlatishga va jumlalarni tuzishga katta ahamiyat bering; ko'proq rasmiy, uzoq uslub sifatida qabul qilinadi) va past (so'zlashuv, norasmiy, do'stona deb qabul qilinadi); ta'sirchan va nufuzli bo'lmagan uslublar.
Download 37.41 Kb.
Tong payti. Navoiy shiyponda o`tirib, she`r yozish bilan mashg‘ul. Navoiy (o`qiydi). e, nasimiy subh, ahvolim diloromimga ayt! Zulfi sunbul, yuzi gul, sarvi gulandonimga ayt! Kom talxu, boda zaxru, ashk gulgun bo`lg‘onin... Guli (paydo bo`ladi. Navoiyni tinglaydi. So`ng ilova qiladi.) La`li rangin, labzi shirin, sho`x xud komimga ayt. Navoiy: Ko`zimning nuri kel, toza gulim kel! Ko`ngil bog‘ida sayroq bulbulim kel! Guli: Ko`rib gulzor ichida sizni yolg‘iz So`roqsiz, indamay, men behayo qiz, Kechirgaysiz, kelishga jur`at etdim. Navoiy: Ko`ngil armoni kel! Maqsadga etdim. Nechuk bezovtasan! Barvaqt turibsan? Malak yanglig‘ o`zing tanho yuribsan? Guli: Sahar chog‘i turib, shirin g‘azaldin eshitmak odatim bo`lgan azaldin. Navoiy: Quloq soldingmi? Guli: Yolg‘iz men emas, gul, Samo, er, koinot, aftoda bulbul — Butun jonlik va jonsiz tingladi jam. G‘azaldin bu kabi zavq olmagan kim? G‘azalkim, so`zlagay mehru vafodin. G‘azalkim, so`zlagay ishqdin, safodin, G‘azaldin, bu kabi zavq olmagan kim? Navoiy: Ko`ngil ilhomchisi sensan, azizim. Bularning barchasi senga atalg‘on. Guli: Xudo bilsin, so`zingiz, balki yolg‘on. Navoiy: Nechuk? Xo`sh! Guli: So`nggi chog‘da kamnamosiz. G‘arib, bechora men - er, siz — samosiz. Navoiy: Yoningda bo`lmoq orzum ertayu-kech, Faqat, naylay, ilojin topmadim hech. Ariq qazmoqdamiz, cho`llarda ish ko`p, Rabotu, madrasa, yo`llarda ish ko`p. Yumush der, erdagi har zarra tuproq, Yumush der, bog‘dagi har toza yaproq. Guli: Kimiki bo`lsa inson, bo`lsa odam Xaloyiqning g‘amin eydur damodam. Navoiy: Vafodorim, shuning-chun kamnamoman, Olur vaqtimni bu ishlar tamoman. Guli: Alisher! Chindanam shersiz, Buyuk sher! Ulur ishlarni qilmoq istagan er Bo`lur sherday jasur qaytmas izidin, Qilich kelganda ham qaytmas so`zidin, Faqat ko`pdur, esiz ko`p dushmaningiz. Navoiy: Engur zulmatni nur, albatta, shaksiz. Guli: Biroq, hozircha zulmatning kuchi ko`p, Xaqiqat nurini so`ndirguchi ko`p. Kecha ko`rgan edim, men bir yomon tush U tushni eslasam boshdin uchar hush… Navoiy: Nechuk tush? Guli: So`ramangiz Navoiy: So`zla, azizim! Guli: Tilim bormaydi hech, qalbim to`la bim . .. Yotibsiz erda siz, qo`l-bo`yin bog‘liq. Va sizni qurshamish bir to`p pichoqlik. Yozib, men sochlarimni yig‘lar erdim, Jafo tig‘ida bag‘rim tig‘lar erdim Cho`chib uyg‘ondimu, bildim banogoh Tush erkan. Shul mahaldin nolayu oh ezar bag‘rimni qattiq, o`rtanur dil, Misoli o`tga tushgan bir uziq qil… Navoiy Gulining so`zlaridan qattiq ta`sirlanadi. Ammo ta`sirlanganini yashirishga tirishib, Gulini ovuta boshlaydi. Navoiy: Gulim, behudaga bezovta bo`lma, O`zingni qiynama, g‘amlarga to`lma. Dadil bo`lsang vahmning rangi so`lg‘ay, Ishon, odatda tushning aksi bo`lg‘ay. Meni shersiz deding, yovlar quyondir, Quyonlarning ishi senga ayondur. Guli: Durust, shersiz... faqat… zanjiri band sher.... Navoiy: ( g‘oyat ta`sirlanib og‘ir). Ajab, zanjiri band sher, engaman, der. Guli: esiz, men sizni ranjitdim… Navoiy: (o`zining yangi devonini Guliga taqdim etadi, Guli: (devonni olib.) Jonim bilan. Navoiy: Yangi bitilgan Sening ishqing bilan O`sgan, etilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
