1 Nurmuxamedova B. I. – Tmi, dotsent V b. Pensiya ta’minotining iqtisodiy va moliyaviy holatiga ta’sir etuvchi omillar

1-rasm. O‘zbekiston Respublikasi doimiy aholisi sonining o‘zgarish 
dinamikasi

4

 
(yil boshiga, ming kishi) 
Yuqorida nomlari tilga olingan hujjatlarga muvofiq, keksalar hayotini minimal 
ijtimoiy kafolatlar darajasida ta’minlash mamlakatlarning rivojlanganlik darajasidan 
qat’iy nazar, ijtimoiy davlatning vazifasi hisoblanib, ijtimoiy kafolatlar tizimi 
shakllanishining qonuniy, iqtisodiy va moliyaviy jihatlari esa alohida dolzarblik kasb 
etadi hamda bu borada olib boriladigan tadqiqotlarning dolzarbligini belgilab beradi. 
Pensiya ta’minoti aholining ishonchli va kafolatlangan ijtimoiy himoyasida 
muhim va markaziy o‘rinni egallaydi. Pensiya ta’minotining holatiga esa 
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
2006
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
26312,7
29123,4
29555,4
29993,5
30492,8
30909,9
31575,3
32120,5

---

“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий электрон журнали. № 3, июнь, 2018 йил 
www.interfinance.uz 

3
mamlakatdagi demografik vaziyat va uning yaqin va o‘rta istiqboldagi dinamikasi 
jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekiston Respublikasi aholisining soni 2017-yilning 1-
yanvar holatiga ko‘ra 32 million 120,5 ming kishini tashkil qilgan va 2016-yil 
boshiga nisbatan 545,2 ming nafarga ko‘paygan hamda bu 1,7 foizlik o‘sishni 
ko‘rsatgan bo’lsa, 2018-yilning 1-yanvar holatiga O‘zbekiston aholisi soni 32 million 
653,9 ming kishini tashkil etib, 2017 yilda 533,4 ming kishiga yoki 1,7 foizga 
o’sgan
1
. 
Rasmdagi diagrammadan ko‘rinib turganidek, mamlakatimiz aholisi soni 
yildan-yilga oshib bormoqda. Bunday o‘zgarishlar esa aholiga munosib yashash va 
ishlash sharoitlarini ta’minlash, ijtimoiy xizmatlar ko‘lami va sifatini oshirish, aholi 
salomatligini muhofaza qilish, ta’lim olish imkoniyatlarini yaratish, uy-joy bilan 
ta’minlash, kommunal va maishiy xizmatlar miqdori va sifatini oshirish kabi vazifalar 
bilan bir qatorda, mamlakat fuqarolarining ijtimoiy ta’minoti va ijtimoiy himoyasini 
yaxshilash masalalarini ham ko‘ndalang qo‘yadi.
Pensiya ta’minotining iqtisodiy va moliyaviy holatini ko‘p jihatdan aholining 
bandligi ko‘rsatkichlari belgilab beradi. Aholi bandligi ko‘rsatkichlari qancha oshsa, 
iqtisodiyotdagi va ijtimoiy hayotdagi ko‘pgina ijtimoiy muammolarni ijobiy tomonga 
hal qilish uchun iqtisodiy imkoniyatlar ko‘payadi. Shu jumladan, iqtisodiyotdagi 
band aholi muayyan ish hajmini bajargani uchun oylik maosh yoki ish haqi oladi, ish 
haqidan esa pensiya ta’minotining asosiy moliyaviy manbasi bo‘lgan Pensiya 
jamg‘armasiga muntazam ravishda sug‘urta badali to‘laydi, ish haqlarining darajasi 
oshib borgan sayin Pensiya jamg‘armasiga tushumlar ham ortadi, bu esa uning 
moliyaviy barqarorligini ta’minlashda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. 
Albatta, davlatning ijtimoiy majburiyatlarini bajarish bevosita pensiyalarning 
pensionerlarga o‘z vaqtida va to‘liq hajmda to‘lanish masalasini ham qamrab oladi. 
Pensiyalarning o‘z vaqtida va to‘liq hajmda to‘lanishi, avvalo, Pensiya 
jamg‘armasining moliyaviy barqarorligiga bog‘liq bo‘ladi. Bir vaqtning o‘zida, 
Pensiya jamg‘armasining moliyaviy barqarorligi pensiya ta’minoti boshqaruvining 
samarali tashkil etilishiga bog‘liq.
Davlat pensiya fondlari barqarorligini ta’minlash makroiqtisodiy nuqtai 
nazardan ham katta ahamiyatga ega bo‘lib, bu borada AQShlik olim Jun Pengning 
quyidagi fikrlari ahamiyatlidir: “Pensiya ta’minoti boshqaruvi, nafaqat, pensiya 
ta’minotining moliyaviy barqarorligiga, balki butun davlat sektorining moliyaviy 
barqarorligiga ta’sir ko‘rsatadi, shu sababli pensiya ta’minoti boshqaruvi davlat 
pensiya tizimiga pensiya badalini to‘lovchi va kelgusida undan hukumat tomonidan 
kafolatlangan pensiya to‘lovlarini oluvchi har bir shaxsga dahldor bo‘lmog‘i 
lozim”

5

. 
Yer yuzida ko‘pgina mamlakatlarni qamrab olgan jamiyatning qarishi o‘z 
ahamiyatiga ko‘ra, allaqachon milliy chegaralar doirasidan chiqib ketgan. Birlashgan 
Millatlar Tashkilotining ma’lumotlariga ko‘ra, 2015-yilda dunyo aholisi tarkibida 60 
yosh va undan katta yoshdagi aholining ulushi 12,0 foizni (900 mln. kishini) tashkil 
etgan. 2020-yilga borganda 60 yosh va undan katta yoshdagi insonlarning soni 
birinchi marta 5 yoshdan kichik insonlar sonidan ortib ketadi. 2050-yilga kelib Yer 
1
Manba: http://stat.uz/statinfo/demograficheskie-dannye
 

---

“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий электрон журнали. № 3, июнь, 2018 йил