|
Mavzu: Energiyaning inson hayotidagi o‘rni. Foydali energiya. Energiya tizimi, sektori va xizmat ko‘rsatish. Energiya ishlab chikarish rivojlanishi va uni qo‘llashdagi asosiy faktorlar.
Reja :
1. Noana’naviy va qayta tiklanuvchi energiya manbalari
2. Yer y u z id a g i u m u m iy en erg etik resu rslar va u la rn i b aholash
3. D u nyo e n e r g etik a sin in g y o q ilg ‘i a so slari
«Noana’naviy va qayta tiklanuvchi energiya manbalari» fani talabalarga organik yoqilg‘ilarni yoqish bilan b o g iiq bo‘lmagan energetika to‘g‘risida bilim beradi((Noana’naviy va qay-ta tiklanuvchi energiya manbalari» fanini o‘rganish davomida talabalarga ana’naviy va noana’naviy, qaytalanuvchi va qaytalanmaydigan energiya manbalari haqida tushunchalar beriladi. Barcha energiya m anbalarining asosi bo'lmish quyosh energiyasi va quyosh energiya-si yordamida issiqlik va elektr energiyasi ishlab chiqarish hamda elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi quyosh elektrostansiyalarining sxemasi va ishlash tartibi ko‘rsatiladi. Bundan tashqari, fanning tarkibiga qayta tiklanuvchi energiya m anbalaridan - shamol energiyasi
va energetikasi hamda elektrostansiyalari, to iq in lar energiyasi va elektrostansiyalari, suv ko‘tarilishi energiyasi hamda elektrostansiyalari, geotermal energiya va elektrostansiyalar, toza energiyani axtarish va energiyani tejash haqida m a’lumotlar kiritilgan.Hozirgi kunda m am lakatim izda qayta tiklanuvchi energiya m anbalaridan biri hisoblangan irrigatsiya ti-zim larida foydalaniladigan suv eneriyasiga katta e’tibor berilmoqda. Shuning uchun ushbu fanning tarkibiga gidroenergetikaning rivojlanishi O'zbekiston Respublikasi va dunyoda gidroenergetikaning rivojlanish tarixi, gidroenergetikaning hozirgi holati va kelajakdagi rivojlanish istiqbollari, gidroenergetika asoslari, suv va suv resurslari, gidrologiyaning asosiy tushunchalari, suv manbasining ishi, gidroenergetik resurslar, suv omborlari va gidroelektros-tansiya (GES) beflarining xarakteristikalari va boshqalar haqida m a’lumotlar kiritilgan.
Ma’lumki, har qanday GESni uning asosiy energetik jihozlari va gidrotexnik inshootlari tashkil qiladi. Shuning uchun ushbu fanda gidravlik turbinalar va gidrogeneratorlar, asosiy gidrotexnik inshootlari tarkibi, suv xo‘jaligi tizim i, suv resurslaridan kompleks foydalanish,
irrigatsiya tizim lari suv energiyasidan foydalanish, GESning irrigatsion va energetik tizim da ishlashi to‘g‘risida m a’lumotlar beriladi.Fanning so'n gg ida, energetika rivojlanishining m uam m olari, energetikaning salbiy oqibatlari, energiyani tejash va tejash u su llari b e ri
ladi.
Ushbu fanni o'qitishdan maqsad talabalarni m am lakatlar va dunyo energetikasining hozirgi ahvoli, muammolari va kelajakdagi rivojlanishi bilan tanishtirishdan iborat. Fanning asosiy vazifasi ana’naviy qaytalanmaydigan va noana’naviy qaytalanuvchi energiya manbalari
haqida m a’lumot berish, energiya ishlab chiqarish imkonini beruvchi manbalarning resurs-lari, ularni ishlab chiqarish usullari va jihozlari, ularni hisoblash, tanlash, ekspluatatsiya qilish bilan talabalarni tanishtirishdan iborat. Quyida dunyodagi um umiy energetik resurslar bilan qisqacha tanishtirib o'tam iz.
1.2. Yer y u z id a g i u m u m iy en erg etik resu rslar va u la rn i b aholash
Dunyo m am lak atlarid a elektr energiyasi ishlab chiqarish bir xil em as. Elekt renergiyasi ishlab chiqarish qarab chiqilayotgan m am lakatdagi en ergetik resu rslar org anik y o q ilg ‘ilar (neft m ahsulotlari, ko‘m ir, gaz va boshqalar), g id ro en erg etik zah iralar, atom
elek tro stan siy alarin i h arakatga keltiruvchi xom ashyolar, daryo, dengiz va o keanlar bilan chegaradoshligi ham da boshqa om illarga bogMiqdir. Elektr energiyasi ishlab chiqarish b o ‘yicha yer yuzi m am lakatlari quyidagicha joylashgan: Janubiy A m erika; G ‘arbiy
Yevropa; Osiyo; MDH m am lakatlari; Lotin A m erikasi; A frika; A vstraliya. Iqtisodiy rivojlangan m am lak atlard a um um iy elektr energiyasining 80% ishlab chiqiarilayotgani holda, rivojlanayotgan m am lak atlarda bu 20% ni tash k il qiladi. E lektr energiyasi ishlab
chiqarish bo ‘yicha AQSh, Rossiya, Y aponiya, X itoy, G erm aniya, K anada, Fransiya, A ngliya, U k raina va H indiston m am lakatlari
yetakchi o‘rin la rn i egallaydilar.
1.3. D u nyo e n e r g etik a sin in g y o q ilg ‘i a so slari
Dunyo energetikasining yoqilg‘i asoslarini yoqilg‘i sanoatining to‘rt
tarm og‘i tashkil qiladi [11],
Neft sanoati. Hozirgi kunda neft sanoati dunyo yoqilg‘i-energetika
sanoatining yetakchi tarm og‘i hisoblanadi.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda neft zahiralari 86% ni, qazib olish esa
50% ni tashkil qiladi. Eng katta neftga boy rayonlarni Fors qo‘ltig‘i regioni
va Rossiya tashkil qiladi. Hozirgi kunda dunyoning 80 mamlakatida neft
qazib olinadi. Eng katta neft ishlab chiqaruvchi mamlakatlarga Saudiya
Arabistoni, AQSh, Rossiya, Eron, Meksika, Xitoy va Venesuela kiradi. Neft
ishlab chiqaruvchi va neft mahsulotlarini iste’mol qiluvchi mamlakatlar
o‘rtasida juda katta masofa mavjud. Neft va neft mahsulotlarini bir
mamlakatdan ikkinchisiga katta masofalarga yetkazib berish uchun katta
diametrli sifatli polatdan tayyorlangan quvurlar qo‘llaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
