1. Nizo, ularning kelib chiqish sabablari va turlari. Nizo jarayonidagi bosqichlar va oqibatlar

Stress sabablari
Tashkiliy sabablar 
Shaxsiy, ichki sabablar 

ish faoliyatidagi noaniqlik; 

haddan tashqari ko’p ish yoki 
kam ish bilan band bo’lish; 

qiziqmagan ish bilan band 
bo’lish; 

ish sharoitining yomonligi; 

demotivlashtirishning 
ustuvorligi va hokazo. 

fiziologik sabablar; 

ruhiy sabablar; 

oiladagi noxushliklar;

mansabga 
intilishdagi 
omadsizliklar;

tahlika 
tug’diruvchi 
sabablar va hokazo. 

---

nopok faoliyat ko’rsatsa va uning bu holati o’zini mard va olijanob deb bilgan tushunchalarga mos 
kelmasa — shu holatda u o’z-o’zi bilan ziddiyatga, jazavaga tushgan holatda bo’ladi. 
Yoki boshqa bir ruhiy sabab — bu 
hissiy zo’riqish, 
ya’ni ehtiyojlarni qondirishga to’sqinlik 
qiluvchi omillar yoki taqdir zarbalari: 
• eng yaqin kishisining o’limi; 
• urush, janjal, nizo va hokazolar; qanday sabablar bo’lishidan qat’i nazar — ichki yoki 
tashqi ta’sirdanmi baribir odamda asabiy holatni yuzaga keltiradi. 
Organizm uchun salbiy tuyg’ular bo’lgan quyidagilar ham asabiylashish uchun ruhiy sabablar 
rolini o’ynashi mumkin. 
Asabiy holatning vujudga kelishi va uning o’tib ketishi, ruhiy halovatsizlikni bilish, uni 
bartaraf etish kabilar rahbarlik faoliyatining diqqat markazida turishi kerak. Asabiylashgan holatda: 
• ongli faoliyatdagi ayrim tomonlar to’xtashdan qoladi; 
• idrokda, xotirada anglashilmovchiliklar paydo bo’ladi; 
• kutilmagan qo’zg’alishlarga nisbatan ayni bir xil bo’shagan ta’sirlar yuzaga chiqadi; 
• diqqat va idrok ko’lami torayib, halovatsizlik kuchayadi va boshqalar. 
• baxillik
• qahr-xunoblik
• rashk
• dahshat
• ikkilanish
• shubha
• uyat
• sarosimalik
• jahl
• nafrat
• qoniqmaslik
• achinish
• toqatsizlik
• vijdon azobi
• makr
• norozilik
• xafagarchilik
• g’am
• noumidlik
• ranjish
• tashvish
• ozor
• qo’rqish
• xo’rlik
• haqorat
• yomon ko’rish
• adovat
Shunday vaziyatlarda noxush holatning oldini olish, ya’ni uni boshqarish kerak. Buning 
uchun rahbar ishini nimadan boshlashi kerak? 
Eng avvalo u asabiylashgan odamga nisbatan kamsituvchi munosabatda bo’lmasdan, unga 
ziddiyat, halovatsizlik har bir shaxs hayotining ajralmas bo’lagi ekanligini, bunday holat nafaqat 
unda, boshqalarda ham bo’lishi mumkinligini, buni esa bartaraf qilishning iloji borligani anglatishi 
kerak. Bu asabiy holatni boshqarish va shunday vaziyatdan chiqishning eng qulay va oqilona 
yo’lidir. 
Hammadan ham xodim Sizning yordam berishga tayyor ekanligingizni sezishi kerak. Bu unga 
birinchi qadam qo’yishiga yordam beradi. Balki gapni shunday boshlagan ma’quldir: “Sezishimcha, 
Sizni nimadir qiynayotganga o’xshaydi, agar Sizga yordamim tegsa, men buni jon deb bajaraman. 
Marhamat, istagan vaqtingizda menga murojaat qilishingiz mumkin”. 
Suhbat davomida quyidagalarga e’tibor berish kerak: 

uning faoliyatini qiziqib kuzatib borayotganingizni, uning muammolariga jiddiy e’tibor 
berishingizni bildirishingaz kerak; 

unga ushbu suhbat, shu xonadan tashqariga chiqmasligi, hech kim xabardor bo’lmasligini 
eslating; 

uning muammosi uning “aybi” deb qaralmasligini tushuntiring; 

xodimni so’zladshga imkon bering, bir oz qiynalsa ham, to’xtalib qolganida ham so’zini 
bo’lmang, bu unga nisbatan betoqatlik va hurmatsizlikni bildiradi; 

uning muammolarini hal bo’lishiga yordam bera oladigan savollarni bering. Balki ziddiyatli, 
keskin deb anglanayotgan holat vahima qiladigandek unchalik jiddiy emasdir. 
Xodim bilan ushbu ruhdagi qilingan har bir suhbat, oqilona yordam, xodimni o’zini qo’lga 
olishi, o’ziga o’zi yordam bera olishiga olib keladi. Agar shu muammoni rahbarning bir o’zi hal etib 

---

qo’ya qolsa, xodimni o’sish imkoniyatidan mahrum etgan bo’ladi. Bunday tadbirkorona suhbatlar 
maxsus ajratilgan xonalarda, ya’ni kommunikatsiyalashgan joylarda o’tkazilgani yaxshi. 
Bu jarayonda rahbar shunga e’tibor berishi kerakki, har bir asabiylashgan holat, ziddiyatga 
kirishgan har ikki tomonning hozirgacha oshkor bo’lmagan kuchlarini ayon etadi, yuzaga chiqaradi. 
Stressning qay darajada kechishi unga nisbatan ta’sirlanishga, uni qanchalik his etilganiga 
bog’liq (70-chizma). 
Chizmada