1. Nazariy qism

Mundarija
Kirish
1.Nazariy qism
1.1 Amaliydasturlarpaketlariningta’rifi.
1.2. Amaliydasturlarpaketlariningtasnifi.
2.Asosiy qism
2.1. Predmetlisohaningta’rifivamodeli.

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar

Tayanchiboralar: «Amaliydasturlarpaketlari», amaliydasturlarpaketlari, uslubiy-mo‘ljallanganpaket, muammoviy - mo‘ljallanganpaketlar,predmetlisohasi, PKT.

2. Amaliydasturlarpaketlariningta’rifi. «Amaliydasturlarpaketlari» atamasiturlimurakkablikdagivabelgilanishdagidasturlarmajmuasiganisbatanqo‘llaniladi. Oldinta’kidlanganki, amaliydasturbo‘lgandasturiymahsulotvaamaliydasturlarpaketlario‘rtasidaaniqchegaranio‘tkazishmumkinemas. Dasturlarpaketlariningborgansariko‘proqsoniishlabchiqilishibilandasturlarpaketiostidatushinishkerakbo‘lganyangita’riflarpaydobo‘lgan.
Zamonaviyqarashlargako‘ra, amaliydasturlarpaketlari - bumasalalarningbelgilangansinfiniyechishuchunhamkorlikdagidasturlarningmajmuasidir. Amaliydasturlarpaketlarihamishahamdasturlashdavahamushbuamaliydasturlarpaketlariniqo‘llashbilanyechiladiganmasalalarkiruvchisohadagibelgilanganmalakadagifoydalanuvchilargamo‘ljallangan.
Amaliydasturlarpaketlarinitashkilqiluvchidasturlarnibirgabo‘laolishligiulardao‘zarofoydalanishimkoniyatini, boshqaruvchima’lumotlarvaaxborotmassivlaridanfoydalaniladigantuzilmalarningumumiyliginibildiradi. Bundantashqariamaliydasturlarpaketlarigamustaqildasturiymahsulotsifatida, amaliyalohidaturisifatidaqarashkerak.
Ta’rifdankelibchiqqanholdaamaliydasturlarpaketlariningquyidagiumumiyxususiyatlariniajratishmumkin.
- Paketbirnechadasturiybirliklardaniboratbo‘ladi.
- Paketmasalalarningbelgilangansinfiniyechishuchunmo‘ljallan-gan.
- O’zsinfidoirasidapaketbelgilanganuniversallikkaega, ya’niushbusinfdagibarchayokideyarlibarchamasalalarniyechishgaimkonberadi.
Paketdako‘zdatutilganlardananiqimkoniyatlarnitanlabolishgaimkonberuvchiboshqaruvvositalariko‘zdatutilgan. Paketqo‘llanishninganiqshartlarinisozlashgayo‘lqo‘yadi.
Paket u yaratilgantashkilotdoirasidaundanfoydalanishimkoniyatlarinihisobgaolishbilanishlabchiqilganvadasturiymahsulotgaumumiytalablarniqanoatlantiradi.
Hujjatlarvapaketniqo‘llashusullaripakettomonidanyog‘iladiganmasalalargategishlibilimlarsohasidagimalakaningbelgilangandarajasigaegafoydalanuvchigamo‘ljallangan.
Amaliydasturlarpaketlarimasalalariningbelgilangansinfiniyechishuchunmo‘ljallanganligisababli, paketningvazifaviybelgilanishihaqidagapirishmumkin.
2. Amaliydasturlarpaketlariningtasnifi. Vazifaviybelgilanishgako‘ra OT imkoniyatlarinikengaytiruvchiamaliydasturlarpaketlariajratiladi, masalan, ko‘pfoydalanuvchilitizimlarniko‘rish, uzoqlashtirilganabonentlarbilanishlash, fayllarningmaxsustashkilqilinishiniamalgaoshirish, OT bilanishlashnisoddalashtirishvah.kuchun. EC OTdavaqtnitaqsimlashrejimini amalgaoshiruvchi CPB paketi, shaxsiyEHMda MS DOS operatsiontizimibilanishlashniyengillashtirishuchunNortonCommanderpaketixuddishundaypaketlargamisolbo‘libxizmatqiladi [16].
Foydalanuvchilarningamaliymasalalariniyechishuchunmo‘ljallanganpaketlar orasida uslubiy-mo‘ljallangan va muammoviy-mo‘ljallangan paketlarni ajratishmumkin. Uslubiymo‘ljallanganpaketfoydalanuvchiningmasalasinipaketdako‘zdatutilganbirnechausullardanbiribilanyechishgamo‘ljallangan, buningustigausulyokifoydalanuvchitomonidanbelgilaniladi, yokikiruvchima’lumotlarningtahliliasosidaavtomatiktanlanadi. Bundaypaketga - qavariqlidasturlashniyojarimavazifalariusulibilanyokiehtimolblganyo‘nalishlarusullariningvariantlaridanbiribilanyechishgaimkonberuvchimatematikdasturlashpaketimisolbo‘ladi.
Muammoviy-mo‘ljallanganpaketlar umumiyma’lumotlardanfoydalanuvchimasalalarningguruhlar (izchilliklari)niyechishuchunmo‘ljallanganlar. Bupaketlarningengko‘psonliguruhidir. Muammoli-mo‘ljallanganpakettomonidanbajariladiganoperatsiyalarningumumiyxarakteridaaksettirilishimumkin. Bundaypaketlarga - matnlimuharrirlar, jadvalliprotsessorlar, to‘g‘richiziqlidasturlashpaketinamunaviymisolbo‘laoladi.
Muammoli-mo‘ljallanishumumiyamaliymuammodahamberilishimumkin, uningyechimialohidamasalalargabo‘linadi, ularningharbirlariuchunpaketdao‘zalgoritmiko‘zdatutilgan. Sohalararobalanslarnihisoblashinio‘tkazishuchunpaket, loyihalashniavtomatlashtirishningharxiltizimlaridafoydalaniladiganpaketlar - namunaviymisollardir [21].
Keyingiyillardakengbelgilanishlipaketlardaniboratbo‘lgan matnlimuharrir, elektronjadvallarprotsessori, ma’lumotlarbazasiniboshqarishtizimi, ma’lumotlargrafikaksettirish (ishgadoirgrafika) paketivauzoqlashtirilganabonentlarbilanma’lumotlarnialmashtirishvositalarinibirlashtiruvchiintegratsiyalanganpaketlardebatalganlarkengtarqalgan, 2.1-rasmda paketlarningvazifaviybelgilanishlaribo‘yichatasniflarivariantiko‘rsatilgan.
Dasturlashpaketinibelgilashdapaketbirnechadasturiybirliklardantashkiltopadidebta’kidlanadi. Bundaydasturiybirliklarniodatda dasturiymodullar debataydilar. Paketbelgilangansinfdagimasalalarniyechishuchunmo‘ljallangan. Masalalarningbusinfiniodatda paketningpredmetlisohasi debataydilar. Hisoblashmasalalariniyechishuchunamaliydasturlarpaketlariganisbatanpredmetlisohama’lumotlarningba’zi birtarkibini, ya’nikiruvchi, oraliqvachiquvchima’lumotlarnitashkilqilishnibelgilaydi. Aytadilarki, paketo‘ziningpredmetlisohasigamoskeluvchiaxborotbazasidanfoydalanadi.
Foydalanuvchitomonidantanlabolingananiqamallarniamalgaoshirishuchunpaketfoydalanuvchidanboshqaruvchiaxborotniqabulqilibolishikerak. Buboshqaruvchiaxborotrasmiytilda - paketningkirishtilidaberiladi. Foydalanuvchininganiqvazifasinikirishtilidabayonqilinishi kirishtilidagidastur (KTD) deb ataladi.
ADP
OTnikengaytiruvchi
Vazifalarniyechishuchun
Paketlarningvazifaviybelgilanishlaribo‘yichatasniflarivarianti
Paketda har birmasalaningyechimitegishlialgoritmnibajarishdaniboratbo‘ladi. Paketdako‘zdatutilganmasalalaryechiminialgoritminiamalgaoshiruvchipaketningdasturiymodellariniishlabchiquvchimodullardebataymiz. Ishlabchiquvchimodullarpaketningaxborotbazasinitashkilqiluvchima’lumotlarningo‘zgarishinibajaradilar.
Foydalanuvchiningvazifasiniishlabchiquvchimodullarchaqiriqlariningizchilligigao‘zgartirishuchunpaketgaboshqaruvchimodullarkiritilishikerak.
Paketningfoydalanuvchibilanvapaketningboshqaruvchimodullariningaxborotbazasivaishlabchiquvchimodullarbilano‘zarohamkorliginita’minlashuchunpakettarkibigaxizmatko‘rsatuvchimodullarkiritiladi.
Shundayqilib, amaliydasturlarpaketlarinikirishtili, axborotbazasi, boshqaruvchi, xizmatko‘rsatuvchivaishlabchiquvchimodullarningbirlashuvisifatidako‘ribchiqishmumkin. Ishlabchiquvchimodullarningmajmuasiniko‘pinchapaketningvazifaviyto‘ldirilishidebataydilar. Boshqaruvchivaxizmatko‘rsatuvchimodullarpaketningtizimliismiyokipaketningtizimlito‘ldiruvchisidebataydilar.
Pakettarkibiyqisminingo‘zarohamkorligi 3.2-rasmda sxematikravishdako‘rsatilgan. Operatsiontizimvositalaritomonidanpaketningboshboshqaruvchimoduli (etakchimoduli) ishgatushiriladi. keyinkirishtilidasturlari (KTD) shaklidaberilganfoydalanuvchiningvazifasiniqabulqilishvabuvazifaniishlabchiquvchivaxizmatko‘rsatuvchimodullarinikerakliizchillikdachaqirishbilanbajarishtashkilqilinadi.
Amaliydasturlarpaketlariniqo‘llashusuliostidamasalaniyechishdafoydalanuvchiningpaketbilano‘zarohamkorliginitashkilqilishnitushunamiz. Amaliydasturlarpaketlariniqo‘llashusulinitanlashko‘pinchaomillargabog‘liq, OT vadasturlashningtanlangantiliningimkoniyatlari, ishlabchiqilayotganma’lumotlarninghajmlari, masalaniyechishningdavomiyligi, amaliydasturlarpaketlaridanfoydalanishningtezligi (qaytarilishtezligi), paketdanfoydalanuvchilarmalakalariningxususiyatlarivamasalalarniyechishningoperativligigatalablar (hisoblashnatijalarinikutishningyo‘lqo‘yiladiganvaqti) ulardanengmuhimlaribo‘ladilar.
Boshqaruvdasturi
Axborotbazasi
Xizmatko’rsatishmodullari
Qaytaishlashmodullari
Amaliydasturlarpaketinitarkibi. Hozirgivaqtdamavjudbo‘lganamaliydasturlarpaketlariniqo‘llashusullarig‘oyatda turli - tumandir,ammopaketningo‘ziningqurilishivafoydalaniladigan EHM vaOTlariningxususiyatlaribilanbelgilaniladiganba’zibirnamunaviyrejimlarniajratishmumkin.
Amaliydasturlarpaketlariniqurilishinuqtainazaridanengoddiyrejimpaketningayrimdasturlaridanfoydalanuvchitomonidandasturlashningqandaydirtilida, masalan, SI datuzilganba’zibirboshdasturningdasturchasisifatidafoydalanishdaniboratdir. Buholdaamaliydasturlarpaketlarifaqatishlabchiquvchimodullardantashkiltopadivadasturlashdafoydalanilgantildasturlariningkutubxonasinikengaytirilishisifatidako‘ribchiqilishimumkin.
Amalgaoshirilishningmurakkabligibo‘yichakeyingirejimpaketnianiqbajarilishiuchunbarchaboshqaruvchiaxborotlarpaketniishgatushirishdakirishtilidatugallangandasturlarko‘rinishidaberilishiniko‘zdatutadi. Paketningbundankeyingiishifoydalanuvchiningishtirokisizo‘tadi. BundayrejimniOTningtegishlirejimigao‘xshatib, ko‘pinchapaketlidebataydilar. Paketlirejimko‘pinchabirturlimasalalarnikirishtilidagibittaginadasturdanfoydalanishbilanyechishtalabqilinganvaqtda, harbirmasalaniyechishgasarflanganvaqtyetarlichakattabo‘lganda, kirishtilidagidasturmurakkabvakattahajmgaegabo‘lgandaqulaydir.
ShaxsiyEHMlaridaqo‘llaniladiganko‘pchilikamaliydasturlarpaketlarimasalalarniyechishniberishidafoydalanuvchibilandialoglio‘zarohamkorlikkamo‘ljallangan.
Engoddiydialoglirejim (dialoglio‘zarohamkorlikningvarianti) foydalanuvchipaketnibajarilishiniinitsirovkaqilishi, vazifanikirishtilidagidasturshaklidakiritishivabundapaketnibajarilishiniboshqarilishinitugallashidaniboratdir. AmaldaburejimpaketlidanfaqatKTDdagixatolarnituzatish, muvaffaqiyatsizlikdapaketniqaytadanishgatushirishimkoniyatibilanfarqlanadi.
Dialoglirejimning, yanakuzatibborishrejimidebatalganmurakkabroqvariantipaketnibajarishningdinamikboshqarishimkoniyatiniko‘zdatutadi. Boshqaruvchiaxborotfoydalanuvchitomonidanqismlarbo‘yichakiritiladivapaketbilanishlashjarayonidaoralinatijalarnitahlilqilishasosidashakllantiriladi. Bundayishko‘pginaxollarda, xususanmatnlarnitahrirqilishdasturlaridanfoydalanishda, elektron jadvallarbilanishlashda, murakkabhisoblashmasalalariniyechishdafoydalanuvchiuchuntabiiydir.
3. Predmetlisohaningta’rifivamodeli. Amaliydasturlarpaketlariniqo‘llashbilanyechiladiganmasalalarkiruvchifanyokifaoliyatsohasipaketningpredmetlisohasidebataladi. Boshqaqilibaytganda, predmetlisohapakettomonidanyechiladiganmasalalarmajmuasibilanbelgilaniladi. Predmetlisohaningbundaymazmunlibayonipaketdanfoydalanuvchiuchunfoydaliaxborotlargaega, ammo u ADPniloyihalashtirishvaishlabchiqishuchunyetarlichaaniqemas.
ADPniishlabchiquvchipredmetlisohaningba’zibirsoddalashtirilgantasviribilan, predmetlisohaningba’zibirmodelibilanishlaydi.
Matematikmodelostidaodatdaba’zibirob’ektlar (o‘zgaruvchanlar) vabuob’ektlaro‘rtasidagialoqalar (munosabatlar) ningmajmuasitushuniladi.
Amaliydasturlarpaketlaripredmetlisohasiningmodelinimasalalarniyechishdapaketdafoydalaniladiganma’lumotlar (o‘zgaruvchanlar) vabuma’lumotlaro‘rtasidagialoqalarningmajmuasibilanberishmumkin.
Ma’lumot (o‘zgaruvchan) predmetlisohamodeliningbirqismisifatidapredmetlisohadauningroliniaksettiruvchimazmunlinomibilanta’riflanadi. Bundaynomfoydalanuvchiuchunodatiybo‘lganpredmetlisohaningmazmunliatamalaridabelgilaniladi, masalan «Sohaningyalpimahsuloti», «Mahsulotningnomi», «To‘g‘ridan-to‘g‘riharajatlarningkoeffitsenti». Ma’lumotnomdantashqari, odatdanoyobism (identifikator)gaega, undanmodelnibayonqilishdafoydalanadilar, mazmuniynomesafaqatpaketningfoydalanuvchisibilanaloqauchunzarurdir. Hisoblashlarjarayonidama’lumotboshqama’lumotlarningmiqdoriniolishuchunfoydalaniladiganmiqdornioladi.
Harbirma’lumotma’lumotlarningbelgilanganturigategishli. Buyerdama’lumotningturiostidauning xususiyatlariningmajmuasi, shujumladanyo‘lqo‘yiladiganmiqdorlarningko‘pchiligi, ma’lumotlarustidabajarilishimumkinbo‘lganoperatsiyalarningmajmuasitushuniladi. Ma’lumotlarningturibilan EHM xotirasidama’lumotmiqdorlarinitaqdimetishshaklibog‘liqdir.
Shundayqilib, paketdafoydalaniladiganharbirma’lumotpredmetlisohamodelidanomi, turivamiqdoribilanta’riflanadi. Nomvaturma’lumotningqaydetilganatributibo‘ladi, miqdordinamikxaraktergaega. Dastlabkiholatdama’lumotmiqdorgaegabo‘lmasligimumkin (aytadilarki, ma’lumotningmiqdorianiqlanmagan), hisoblashlarjarayonidama’lumotmiqdorniolishi, miqdornio‘zgartirishivamiqdorniyo‘qotishimumkin.
Predmetlisohamodelidama’lumotlaro‘rtasidaaloqalar (munosabatlar) o‘rnatiladi. Bualoqalarningxarakteriturlitumanvakattaqismiyechilayotganmasalalarningsemantikasibilanbelgilaniladi.
Predmetlisohamodelidama’lumotlarningmajmuasipaketningaxborotbazasidaniboratbo‘ladi. Axborotbazasidagima’lumotlarbir- birlaribilanbog‘langanma’lumotlarningba’zibirtuzilishinitashkilqiladi. Bualoqalarningxarakteripaketningaxborotbazasiniishlabchiqishdaaniqlanadivaodatdapaketnifaoliyatyuritishijarayonidao‘zgarmaydi. Bundayaloqalarnibelgilashbo‘yichaaloqalardebataymiz. Shundayqilib, belgilashbo‘yichaaloqalar - bupaketningpredmetlisohasimodeliniqurishdaaxborotbazasidao‘rnatiladiganaloqalardir.
Paketniishlabchiquvchimodullaritomonidanamalgaoshiriladiganaloqalarboshqachaxaraktergaega. Bualoqalarbelgilabberilganvapredmetlisohamodelidapotensialmavjud, ammofaqataniqmasalaniyechishjarayonida, paketishiniborishidafoydalanuvchiningto‘g‘ridanto‘g‘riyokivositaliko‘rsatmasibo‘yichaamaloshiriladi. Bundayaloqalarnivazifaviydebataymiz.
Predmetlisohamodelidamodelningishi (foydalanuvchimasalalariningyechilishi) ma’lumotlarmiqdorinio‘zgarishibilanberiladi. Paketishiningboshidaba’zibirma’lumotlarningmiqdoribelgilanishi (indamaslikbo‘yichaqabulqilinishi, foydalanuvchitomonidanberilishivakiritilishi) kerak, qolganma’lumotlarningmiqdorinoaniqbo‘ladikeyinfoydalanuvchiningtalablarigamuvofiqba’zibirishlabchiquvchimodullarbajariladi, buningnatijasidaba’zibiroldinaniqlanmaganma’lumotlarningmiqdorlariolinadiyokimiqdorgaegabo‘lganma’lumotlarningmiqdorio‘zgaradi [27].
Shundayqilib, ma’lumotlaryangimiqdorlarnifaqatikkitausuldaolishlarimumkin: yokifoydalanuvchitomonidanyangi miqdorkiritilishinatijasida, yokiishlabchiquvchimodulnibajarishnatijasida.
Ma’lumotlarningyo‘lqo‘yiladiganturlariningsoniturlarro‘yxatiningo‘zi MPO vabutunpaketningmuhimta’riflaribo‘lishimumkin.
Aniqmiqdorlarnio‘zlashtirishusulibo‘yichama’lumotlarniquyidagiguruhlargabo‘lishmumkin:
Ma’lumotlardoimiymiqdorgaega, u paketniyuklashdabelgilanishimumkinvapaketniishlashjarayonidao‘zgarmaydi (vapaketdanfoydalanuvchiqo‘llashmumkinbo‘lganvositalarbilano‘zgartirilishimumkinemas). Bundayma’lumotlargamisolbo‘libharxiljismoniykonstantlar, ma’lumotnomaviyjadvalxizmatqiladilar.
Ma’lumotpaketniyuklashpaytidaba’zibirqaydetilganmiqdorga (indamaslikbo‘yichamiqdordebatalganga) egabo‘ladi, paketniyuklashniborishidabumiqdorfoydalanuvchiningko‘rsatmasibo‘yichayokiishlabchiquvchimodullarnibajarilishinatijasidao‘zgarishimumkin.
Ma’lumotfoydalanuvchiushbuma’lumotningmiqdorinibelgilashbo‘yichaharakatniqilgungaqadarmiqdorgaegabo‘lmaydi. Foydalanuvchiningharakati, taxminbo‘yichama’lumotlarmiqdorlarinikiritishvaishlabchiquvchimodullarnibajarishgasavollarbilancheklanganligisababli, ma’lumotlarningushbuguruhidanishlabchiquvchimodullarninghechbiribilanmiqdorinihisoblabbo‘lmaydiganma’lumotlarniajratishmumkin. Buma’lumotlarfaqatkiruvchibo‘lishlarimumkin, agarmasalaniyechishuchunularningmiqdorlaritalabqilinsa, foydalanuvchiningo‘zibumiqdorlarniberishikerak. Bittama’lumotningo‘zinifoydalanuvchitomonidanyechilayotganmasalagako‘rayokiruvchisifatida, yokifoydalanuvchiningvazifasibo‘yichapaketniishlashidahisoblanuvchisifatidako‘ribchiqishmumkinbo‘lganvaziyatbo‘lishimumkin.
Shundayqilib, predmetlisohamodeliniqurishdapaketdama’lumotlarningqandayturidanfoydalanilishinivamiqdorlarnio‘zlashtirishningqandayusullariamalgaoshirilishinibelgilash, keyinma’lumotlarningnominitenglivaharbirma’lumotuchununingturivaguruhinibelgilashkerak.
Qisqachaxulosa. UshbumavzudaAmaliydasturlarpaketlaritushunchasiningbelgilanishivauningvazifabuyichatasnifiberilgan. Yanapaketnitarkibiyqismlario‘rtasidao‘zarobog‘liqligi. Undantashqari, predmetsohasinitushunchasivapredmetsohasiningmodellarikeltirilgan.
Amaliy dasturlar paketi