1-mustaqil ish mavzu: Ma’lumotlar bazasini loyihalash. Reja: Mohiyat-aloqa diagrammasini qurish. Relyatsion ma’lumotlar bazasini loyihalash

1-MUSTAQIL ISH
Mavzu: Ma’lumotlar bazasini loyihalash.
REJA:
1. Mohiyat-aloqa diagrammasini qurish.
2. Relyatsion ma’lumotlar bazasini loyihalash.
3. SQL tilida jadvallar yaratish, o’zgartirish va o’chirish.
4. AND, OR, NOT mantiqiy standart so’zlardan foydalanish.
5. Xulosa.
6. Foydalanilgan adabiyotlar.

1. 
   Mohiyat-aloqa diagrammasini qurish.
   

Bu yerda ma`lumotlar bazasini qurish sohasi sifatida “Fakultet” olingan bo`lib, ma`lumotlar quyidagi ob`yektlarda saqlanadi:

“Fakultet ” predmet sohasining ob`yektlari

№	Ob`yektlar
1	Dekan
2	Dekan muovi
3	Talabalar
4	Xodimlar

Quyidagi rasmda aloqalar (ob`yektlar orasidagi munosabatlar)ning ko`rinishi keltirilgan
“Mohiyat – aloqa” modeli predmet sohani tashkil etuvchi uchta asosiy komponentalardan foydalanib quriladi: mohiyat, atribut, aloqa. Konstruktiv elementlar tarkibida “VAQT” tashkil etuvchisi faqat oshkormas holda ishtirok etishi mumkin. Modelda vaqt, yil, sana va shunga o`xshash atributlar bilan tasvirlanadi.
Quyida “Fakultet” nomli aloqa modelining obektlari, ularning atributlari bilan keltirilgan. Va bunda barcha obektlarga umumiy bo’lgan id atributi olingan
Dekan

ID	FIO	Maoshi	Ish staji	Ilmiy unvon
1	Azimov Jamol Sanatovich	2500000	8-yil	Oliy ma’lumotli
2	Olimov Kamol Hasanovich	4500000	9-yil	Texnik
3	Umidov Husan Karimovich	5500000	10-yil	Texnik

Dekan muovi

ID	FIO	Ilmiy unvon	Ish staji	Maoshi
1	Haydarov Oltin Tursunov	Dotsent	5-yil	1500000
2	Sanoqulov Shaxboz G’ofirovich	Professor	7-yil	200000

Talabalar

ID	FIO	Fakulteti	Kursi	Iqtososligi
1	Muzaffarov Nuriddin Muzaffarjon o’g’li	Iqtisodiyot va menejment	2 – kurs	Elektron tijorat
2	Sobirov Sohib Zokir o’g’li		3 – kurs	Kasb ta’lim

Xodimlar

ID	FIO	Mutaxasisligi	Lavozimi	Yashash manzili	Ish staji
1	Ibrohim Jumaniyozov Otaxonovich	Texnik	O’qituvchi	Toshkent shahar Yunusobod tuman Amir Temur shox ko’chasi	12-yil
2	Tolibov Ulug’bek Umidovich	Oliy ma’lumotli	O’qituvchi	Toshkent shahar Yunusobod tuman Amir Temur shox ko’chasi	10-yil

Fakultet

ID	Nomi	Talabalar soni	Xodimlar soni	Joylashgan manzili
1	Axborot texnologiyalar sohasida iqtisodiyot va menejment	420 ta	53 ta	Toshkent shahar Yunusobod tuman Bodomzor Ko’chasi
2	Dasturiy injinering	500 ta	45 ta

Modelni quirishda “aloqa” mavjud ob`yektni, jarayonni yoki hodisani,

abstraksiyasi sifatida keladi. Atribut mahiyatni xarakterlaridan bo`lib, nom bilan belgilanib, birorta qiymatlar to`plamidan qiymatlar qabul qilinadi.
2. Relyatsion ma’lumotlar bazasini loyihalash.
Ma`lumotlar bazasini relyatsion modelini qurishda bog`lanish munosabatlari muhim ahamiyatga ega. Aslida ma`lumotlar bazasi munosabatlarga qarab ob`yektlari bog`laydi. Asosan ma`lumotlar bazasida quyidagi munosabatlar mavjud:

1. Birga – bir (1:1)munosabat. A va V ob`ektlar to`plami orasida 1:1 munosabat o`rnatilgan deyiladi, agarda A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektning bitta nusxasi mos kelsa, va aksincha, V ob`ektning har bir nusxasiga A ob`ektning bitta nusxasi mos kelsa.
2. Birga – ko`p (1:n) munosabat. A va V ob`ektlar to`plamida A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektning bir nechta nusxasi mos kelsa, shu bilan birga V ob`ektning har bir nusxasiga A ob`ektning bittadan ko`p bo`lmagan nusxasi mos kelsa shunday munosabat hosil bo`ladi.
3. Ko`pga – bir (n:1) munosabat A va V ob`ektlar to`plami orasida o`rnatilsa, unda A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektning ko`pi bilan bitta nusxasi mos keladi. V ob`ektning nushalari orasida shundaylari mavjudki, ularga A ob`ektning bir
nechta nusxasi mos keladi.
4. Ko`pga – ko`p (m: n) munosabat. A va V ob`ektlar orasida shunday munosabat

o„rnatilgan deyiladi, agarda A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektni bir nechta nusxasi mos kelsa va aksincha.
Yuqoridagilarga tayangan holda ob`yektlarni yaratib olamiz (PS bo`yicha).

“Fakultet ” predmet sohasining ob`yektlari

№	Ob`yektlar
1	Dekan
2	Dekan muovi
3	Talabalar
4	Xodimlar
5	Fakultet

Bu ob`yektda boshqa bir ob`yekt bilan bog`lanishi uchun id ustuni mavjud.

Ob`yektlarni raqamlar orqali bog`lash maqsadga muvofiqdir.
Fakultet database
Dekan

ID	FIO	Maoshi	Ish staji	Ilmiy unvon
1	Azimov Jamol Sanatovich	2500000	8-yil	Oliy ma’lumotli
2	Olimov Kamol Hasanovich	4500000	9-yil	Texnik
3	Umidov Husan Karimovich	5500000	10-yil	Texnik

Dekan muovi

ID	FIO	Ilmiy unvon	Ish staji	Maoshi
1	Haydarov Oltin Tursunov	Dotsent	5-yil	1500000
2	Sanoqulov Shaxboz G’ofirovich	Professor	7-yil	200000

Talabalar

ID	FIO	Fakulteti	Kursi	Iqtososligi
1	Muzaffarov Nuriddin Muzaffarjon o’g’li	Iqtisodiyot va menejment	2 – kurs	Elektron tijorat
2	Sobirov Sohib Zokir o’g’li		3 – kurs	Kasb ta’lim

Xodimlar

ID	FIO	Mutaxasisligi	Lavozimi	Yashash manzili	Ish staji
1	Ibrohim Jumaniyozov Otaxonovich	Texnik	O’qituvchi	Toshkent shahar Yunusobod tuman Amir Temur shox ko’chasi	12-yil
2	Tolibov Ulug’bek Umidovich	Oliy ma’lumotli	O’qituvchi	Toshkent shahar Yunusobod tuman Amir Temur shox ko’chasi	10-yil

Fakultet

ID	Nomi	Talabalar soni	Xodimlar soni	Joylashgan manzili
1	Axborot texnologiyalar sohasida iqtisodiyot va menejment	420 ta	53 ta	Toshkent shahar Yunusobod tuman Bodomzor Ko’chasi
2	Dasturiy injinering	500 ta	45 ta

Bu ob`yektda boshqa bir ob`yekt bilan bog`lanishi uchun id ustuni mavjud.

Ob`yektlarni raqamlar orqali bog`lash maqsadga muvofiqdir.

Fakultet jadvali.

ID	Dekan_id	Dekan_nomi
1	1	Qalandarov Samandar Umidovich
2	2	Sobirov Sohib Zokirovich
3	2	Haitov Jamshid Hasanovich

Bu ob`yekt “dekan_id” atributi orqali rastalar ob`yektiga bog`lanadi va boshqa bir ob`yektga “ID” atributi orqali bog`lanishi mumkin.

Dekan jadvali

ID	Dekan_id	FIO	Ilmiy unvoni	maoshi	Ish_staji
1	2	Qalandarov Samandar Umidovich	Oliy ma’lumotli	3000000	9-yil
2	2	Sobirov Sohib Zokirovich	Dotsent	2800000	8-yil
3	2	Haitov Jamshid Hasanovich	Texnik	3500000	12-yil

Bu ob`yekt “dekan_id” atributi orqali mahsulotlar ob`yektiga bog`lanadi va boshqa bir ob`yektga “ID” atributi orqali bog`lanishi mumkin.

3. SQL tilida jadvallar yaratish, o’zgartirish va o’chirish.
SQL tilida quyidagi asosiy ma‘lumotlar turlari ishlatilib, ularning formatlari har xil MBBT lar uchun farq qilishi mumkin:

INTEGER	butun son (odatda 10 tagacha qiymatli raqam
	va ishora).
SMALLINT	«qisqa butun» (odatda 5 tagacha qiymatli
	raqam va ishora).
DECIMAL(p,q)	o‗nli son, p raqam va ishoradan iborat (0 < p
	< 16). O‗nli nuqtadan so‗ng raqamlar soni q
	orqali beriladi (q < p, agar q = 0 bo‗lsa,
	tashlab yuborilishi mumkin).
FLOAT	haqiqiy son 15 ta qiymatli raqam va butun
	darajadan iborat. Daraja MBBT tipi bilan
	aniqlanadi (masalan, 75 yoki 307).
CHAR(n)	uzunligi o‗zgarmas, n ga teng bo‗lgan simvolli
	qator (0 < n < 256).
VARCHAR(n)	uzunligi o‗zgaruvchi, n simvoldan oshmagan
	simvolli qator (n > 0 va har xil MBBT larda
	turlicha, lekin 4096 dan kam emas).

DATE	maxsus komanda orqali aniqlanuvchi
	formatdagi sana; sana maydonlari bizning
	eramizdan oldin bir necha mingyilliklardan
	boshlanuvchi va bizning eramiz beshinchi-
	o‗ninchi mingyilligi bilan cheklangan haqiqiy
	sanalarni o‗z ichiga olishi mumkin.
TIME	maxsus komanda orqali aniqlanuvchi
	formatdagi vaqt (ko‗zda tutilgan bo‗yicha
	hh.mm.ss).
DATETIME	sana va vaqt kombinatsiyasi.
MONEY	maxsus komanda orqali aniqlanuvchi
	formatdagi pul birligi.

SQL tili quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:

DDL ( Mа‘lumоtlаrni Tа‘riflаsh Tili ) - ANSI dа ma‘lumotlar sxemаsini tа‘riflаsh tili, оb‘ektlаrni (jаdvаllаr, indekslаr, tаsаvirlаr vа hоkаzо) yarаtuvchi buyruqlar to‘plamidan ibоrаt.