1-modul. To‘plamlar nazariyasiga kirish va matematik mantiq elementlari mavzu: Matematika faniga kirish

 

3.  Tafakkur – voqelikni bilishdan iborat bo‗lgan aqliy faoliyatning yuksak 

shakli.  Matematikada  tafakkur  yuritish  mantiqiyqonunlar  asosida  amalga 

oshiriladi.  

                                                                                                                                                                                                    

1999, 134-бет. 

---

Matematik  tafakkur  deganda  o‗zaro  bog‗langan    mantiqiy  amallar 

majmuasi  tushuniladi;  matematik  tilning  belgi  sistemalari  bilan  ishlash;  fazoviy 

tasavvurni  qabul  qilish;  shuningdek  «xususiy  xollarda  aniqlangan,  qonuniyatlarni 

umumlashtirish;  induktiv  isbotlar;  analogiya  bo‗yicha  isbotlar;  muayyan  xollarda 

matematik  tushunchalarni  topish  yoki  ular  asosida  shunday  xollarni  ko‗rish» 

(D.Poya). 

Shuni  aytish  lozimki,  matematik  taffakur  faqat  mantiqiy  amallarga 

tayanmaydi.  Masalani  to‗g‗ri  qo‗yilishi  hamda  uning  yechimini  tanlab  olishni 

baholash uchun matematik intuitsiya muhim rol o‗ynaydi.  

Ta’rif —avvaldan ma‘lum  tushunchalar asosida  yangi tushuncha kiritishga 

xizmat qiladigan matematik jumla.  

Ta‘riflash quyidagi asosiy vazifalarni hal qilishda yordam beradi: 

1)  tushunchada aks etuvchi predmetning muhim belgilarini ko‗rsatadi;  

2) tushunchani ifoda qiluvchi so‗zning (terminning) ma‘nosini ochib beradi; 

3) termin hosil qilishga imkon beradi. Ta‘rifda odatda ―deyiladi‖ (yoki ―deb 

ataladi‖, ―deb yuritiladi‖ va h.k.) so‗zlari ishtirok etadi. 

Isbot  —  mulohaza,  hukm,  nazariyaning  chinligini  aniqlash  (asoslash). 

Isbotning  ob‘yektiv metod  orqali mantiqiy ishonchga  olib boradigan turi  va  inson 

his-tuyg‗ulari,  mayllariga  asoslanib  ruhiy  ishonchga  olib  keladigan  turi  mavjud. 

Mantiqiy  isbotning  tuzilish  jihatdan  tezis  (isbotlanishi  kerak  bo‗lgan  fikr),  asos 

(tezisni  isboti  uchun  keltirilgan  dalillar)  isbotidan  iborat.  Isbot  fan  va  amaliyotda 

doim qo‗llanadigan fikrlash usulidir.  

Matematikadamulohaza yuritishning deduksiya va induksiya deb nomlangan 

ikki muhim usuli mavjud.