1-Modul. Hayot faoliyati xavfsizligining nazariy asoslari. 1-mavzu. “Hayot faoliyati xavfsizligi” faniga kirish. Reja: Hayot faoliyati xavfsizligini ta‟minlash

 

3. Hayot faoliyati xavfsizligining asosiy tushunchalari va terminlari. 

Xavf – hayot faoliyati xavfsizligining markaziy tushunchasi bo‘lib, u hodisa, 

jarayon,  obyekt,  kuchli  ta’sir  etuvchi  va  boshqa  omillarning  inson  sog‘ligiga, 

umriga qay darajada zarar keltirishini anglatadi. Masalan, yong‘in, ishlab chiqarish 

avariyasi,  epidemiologik  holat,  zaharli  moddalarning  tashqi  muhitga  tarqalishi, 

ishlab chiqarishda sanitar-gigiyenik ko‘rsatkichlarning o‘zgarishi, tabiiy, texnogen 

ekologik favqulodda vaziyatlar va h.k. 

Xavflarning  xususiyatlarini  xarakterlovchi  belgilar  soni  turli  xilda  bo‘lishi 

mumkin.  Ba’zi  bir  xavflarda  bu  ko‘rsatkichlar  ko‘p  sonda,  ba’zi  birlarida  kichik 

sonda  bo‘ladi.  Ya’ni  har  qanday  xavflarni  standart  aniq  ko‘rsatkichlar  bilan  va 

ularning aniq soni bilan xarakterlab bo‘lmaydi.  

Ba’zi bir xavflarni xarakterlovchi belgilar 5–6 ta sonda bo‘lsa, boshqalarida 

undan  kam  yoki  ko‘p  bo‘lishi  mumkin.  Masalan:  yer  silkinishi  xavfida  9  ta 

xarakterlovchi belgilarni keltiramiz:  

– tuproq zarrachalari tebranma harakatining ortishi;  

– hayvonot dunyosining bezovtalanishi ;  

---

– yer ostki suvlarining yerga yaqinlashishi;  

– yer ostki suvlari tarkibida radon moddasining ortishi;  

– yerda yoriqlarning paydo bo‘lishi;  

– buloqlarning paydo bo‘lishi;  

– atrof muhitga begona gazlarning tarqalishi;  

– tuproq zarrachalarining deformatsiyalanishi;  

– tuproq zarrachalari elektr qarshiligining o‘zgarishi va hokazo. 

Yer ko‘chki xavfi umuman boshqa xarakterlovchi belgilar orqali aniqlanadi. 

Jumladan: 

– tuproq zarrachalari namlik darajasining ortishi;  

– tuproq zarrachalari mustahkamlik darajasining pasayishi;  

– qiya sathli joylarda yoriqlarning hosil bo‘lishi;  

– yo‘llarda uzilishlarning kuzatilishi;  

– daraxtlarning to‘g‘ri o‘smasligi;  

– uylar konstruksiyasining buzilishi;  

–  uylarning  devorlarida  yoriqlarning  yuzaga  kelishi  va  boshqa 

ko‘rsatkichlar; 

Har qanaqa xavf o‘zida inson hayot faloiyatini izdan chiqaruvchi energiyaga 

ega bo‘lib, kimyoviy yoki biologik faol komponentlarni o‘zida saqlaydi. Masalan: 

atir-upa  sanoatida  qo‘llaniladigan  erituvchilar:  efir,  spirt,  xloroform  va 

boshqalarning  surunkali  ta’sir  etishi  insonlarda  allergik  kasalliklar  yuzaga 

kelishiga sabab bo‘ladi.