1 modul. GİMnastikanin’ rawajlaniw tariyxi joba Gimnastikanın’ payda bolıwı h’a’m rawajlanıwı Milliy gimnastika sistemaları

Sokol  gimnastika  sisteması.  XIX  a’sirdin’  ortalarında  Avstro-Venriya 

quramında  bolg’an  slavyan  xalıqlarının’  milliy  azatlıq  gu’resine  baylanıslı 

Chexiyada «Sokol h’a’reketi» payda boldı h’a’m  sokol gimnastika sisteması du’zile 

basladı.  Onın’  tiykarın  salıwshı,  o’z  Watanın  Avstriya  zulımınan  azat  qılıwg’a 

umtılg’an,  liberal  burjuaziya  wa’kili,  Praga  universitetinin’  estetika  h’a’m  sanaat 

tariyxı professorı Miloslav Tırsh (1832-1884) boldı. 

M.Tırsh XIX a’sirdin’ birinshi yarımındag’ı gimnastika sistemaları menen tanıs 

bolg’an,  biraq  Chexiyada  xalıqtı  milliy  azatlıq  gu’resine  tayarlaw  maqsetinde, 

massalıq gimnastika h’a’reketin sho’lkemlestiriw ushın olardın’ birewin de jaramlı 

dep esaplamadı. 

Sokol gimnastikası mazmunı Nemets gimnastika sistemasına jaqın, biraq onın’ 

o’zine  ta’n  o’zgesheligi  bar  edi.  M.Tırsh  «barlıq  h’a’reketler  h’a’m  jag’daylar, 

shınıg’ıwdı orınlawshıg’a h’a’m tamashago’ylerge de emotsiyalıq ko’terin’ki ruwx, 

quwanısh  bag’ıshlap,  olardın’  estetikalıq  sezimlerin  oyatıw  kerek»,-dep  esapladı. 

Bul  sistemanın’  tiykarın  u’skenelerdegi  shınıg’ıwlar,  piramidalar,  qılıshlasıw 

shınıg’ıwları,  boks  h’a’m  gu’res  shınıg’ıwları  quradı.  Barlıq  shınıg’ıwlar  sırtqı 

ko’rnisine qaray to’rt tiykarg’ı bo’limlerge bo’lindi: 

1. Xesh qanday zatlarsız orınlanatug’ın shıg’ıwlar (ju’riw, juwırıw, erkin h’a’m 

saptag’ı shınıg’ıwlar) h’a’m olardın’ h’a’r qıylılıg’ı. 

2. U’skenelerdegi  shınıg’ıwlar  (u’skeneler  menen,  u’skenelerdin’  u’stinde) 

bunın’ ishine sekiriwler de kirdi. 

3. Topar shnıg’ıwları (piramidalar h’a’m h’a’r qıylı oyınlar). 

4. A’skeriy shınıg’ıwlar (qarsılasıw, gu’res, qol urısı, qılıshlasıw).