1. Menejment usullarining mohiyati va ahamiyati. Rahbarlik faoliyatida menejment usullarini qo’llash. Boshqaruv usullarining shakllanishi

Boshqaruvning ijtimoiy-ruxiy 
usullining unsurlari
Ishtimoiy 
rivojlan-
tirish 
Maqsad-
lar
Mezonlar
Uslublar
Natijalar
Me’yorlar
Tadqiqot-
larning 
ijtimoiy 
uslublari 
Anketalash
Intervyu 
olish
Sotsio-
metriya
Kуzaтуv
Shaxsiy 
sifatlar
Amaliy 
sifatlar
Axloqiy sifatlar
Afzalliklari
Suhbat-
lashish 
Nuqsonlari
Axloq
Ijtimoiy
Guruhiy
Shaxsiy
Sheriklik
Amaliy
Do’stona
Qiziqish 
bo’yicha
Oilaviy
Musobaqa-
lashish
Tamoyil-
lar
Mezonlar
Uslublar
Tashkil etish
Shakllar
Muloqot 
Shaxslar-
aro
Xususiy
Verbal
Natijasi 
Verbal 
emas 
Muzokara-
lar
Tarkibi
Texnikasi
Uslubi
Texnologiyasi 
(uslubi)
Nizolar 
(konfliktlar)
Shaxslar-
aro 
Shaxsiy
Rolli
Amaliy
Oilaviy

---

Sotsial rivojlantirishni va kishilarning intilishini, tashabbusini rag’batlantirish, umumiy talim 
darajasini oshirish, madaniy, ma’naviy va ma’rifiy o’sish, malaka oshirish, estetik ravnaq va 
mehnatga ijodiy munosabatni ta’minlaydi. 
Kishilarning madaniy va sotsial-maishiy ehtiyojlarini qondirish, chunonchi, uy-joylar, bolalar 
bog’chalari, klublar, profilaktoriylar, sport inshootlari va hokazolarni qurishga sharoit tug’diradi. 
Mehnat jamoalarida talabchanlik, o’zaro yordam, intizomni buzuvchilarga murosasizlikdan 
iborat sog’lom sotsial-psixologik muhitni vujudga keltirish va uni qo’llab-quvvatlashga sharoit 
tug’diradi. 
Odamlarning o’z mehnatidan, tanlagan mutaxassisligi va kasbidan qoniqishlari uchun, ishlab 
chiqarish samaradorligi va ish sifatini oshirish uchun shart-sharoitlarini vujudga keltiradi. 
Bu muammolarning yechimi boshqarishning yanada uyushqoq bo’lishini talab qiladi. 
Amaliy boshqarishda sotsial-ruhiy metodlardan samarali foydalanish uchun boshqarish 
ob’ektining holati to’g’risida keng axborotga ega bo’lish kerak. Bunday axborot olish uchun 
jamoada bevosita sotsiologik tadqiqotlar o’tkazish lozim. 
Sotsial tadqiqotlar juda xilma-xil axborotlar olish imkonini beradi, chunonchi: 
*jamoa a’zolarining mehnatga va rahbarlarga munosabati; 
*boshqarish usullarining bir-biri bilan o’zaro munosabati; 
*jamoaning ehtiyojlari va qiziqishlari; 
*xodimlar shaxsiyati; 
*xodimlar qo’nimsizligi sabablari; 
*xodimlarning ishlab chiqarishdagi faolligi; 
*jamoa a’zolarining ma’naviy va jismoniy ravnaqi; 
*ehtiyojlarning qondirilish darajasi va hokazo to’g’risidagi axborotlar. 
Bu axborotlar jamoalarda ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga va xilma-xil ehtiyojlarni 
qondirishga qaratilgan tadbirlar ishlab chiqish uchun muhnm vosita bo’lib xizmat qiladi. 
Sotsiologik tadqiqotlar olib borishga korxonaning o’z sotsiologik xizmatlari, shuningdek, 
xo’jalik shartnomasi asosida ilmiy muassasalar va o’quv yurtlarining xodimlari jalb qilinishi 
mumkin. 
Sotsiologik axborotlarni maxsus tadqiqotlar o’tkazish yo’li bilan olish mumkin.
Boshqaruvning ijtimoiy-psixologik usullari - bu ishlab chikaruvchi va ayrim shaxslarga 
ularning ijtimoiy ehtiyojlari va psixologik xususiyatlariga ta’sir etish bilan boshqarish vositasidir. 
Boshqaruvning ijtimoiy-psixologik usullarini qo’llash korxonada yuz berayotgan ijtimoiy 
xodisalarni chuqur o’rganish xodimlar nerv sistemasi kayfiyatiga ta’sir etuvchi psixologik (ruhiy) 
omillarni bilishni talab etadi. 
Ijtimoiy usullarga quyidagilar kiradi: 
1. Ijtimoiy meyorlash yo’llari: 
- ichki tartib qoidalar; 
- jamoat tashkilotlarining nizomi; 
- ishchi sharafi kodeksi; 
- ishlab chiqarish odob qoidalari; 
- ishtirokchiga tasir etish shakllari. 
2. Ijtimoiy-siyosiy (tarbiyaviy) usullar: 
- siyosiy targ’ibot; 
- mehnatkashlarni siyosiy tarbiyalash va ishontirish; 
- ma’muriy faoliyatni nazorat qilish; 
- mehnatkashlarni boshqarishga jalb shakllari. 
3. Ijtimoiy tartibga solish usullari: 
- shartnomalar, o’zaro majburiyatlar; 
- ma’naviy talab va manfaatlarni qondirish navbati (tartibi) va boshqalar. 
4. Ma’naviy rag’batlantirish usullari ikki xil bo’ladi: 
- jamoaviy va shaxsiy ma’naviy rag’batlantirishlar. Bularga: 
- faxriy yorliqlar bilan mukofatlashlar; 

---

- faxriy unvonlar berish; 
- orden va medallar berish; 
- minnatdorchilik izxor qilish; 
- xurmat taxtasiga quyish; 
- qo’shimcha ijtimoiy imtiyozlar berish va xokozalar. 
Psixologik usullarga quyidagilar kiradi: 
- kichik guruh va jamoalarni shakllantirish; 
- mehnatni insonparvarlashtirish (gumanizatsiya); 
- psixologik rag’batlantirish; 
- kasb- malaka bo’yicha tanlash va ukitish; 
- kasbga bo’lgan manfaatni ta’minlash (bu xodimlarni mehnat faoliyatiga ichki qiziqish 
uyg’otadi); 
- xodimlarni bajarayotgan ishiga psixologiyasini mos kelishi bo’yicha tanlash.
 
Nazorat uchun savollar 
 
1.Menejment usullarining mohiyati va ahamiyati nimada? 
2.Rahbarlik faoliyatida menejment usullarini qo’llash qanday amalga oshiriladi?. 
3. Boshqaruv usullarining qanaday shakllanadi? 
4.Boshqaruvning iqtisodiy usuli nima?. 
5.Tashkiliy – ma’muriy usulning mohiyati va ahamiyati nimadan iborat?. 
6.Boshqaruvning ijtimoiy-ruhiy usullari deb nimaga aytiladi?