1. Mehnat shartnomasi nima?

1. Mehnat shartnomasi nima?

2. Mehnat qilish huquqini amalga oshirishda mehnat shartnomasining ahamiyati qanday?

3. Mehnat shartnomasi bilan fuqarolik huquqiy shartnomalar o‘rtasidagi asosiy farqlarni aytib bering.

4. Mehnat shartnomasi tomonlari kimlar?

5. Mehnat shartnomasi qanday shaklda tuziladi?

6. Mehnat shartnomasining asosiy shartlari nimalardan iborat?

7. Mehnat shartnomasining qo‘shimcha shartlari haqida so‘zlab bering.

8. Mehnat shartnomasining muddati bo‘yicha qanday turlari mavjud?

Javoblar.

1. Mehnat shartnomasi xodim va ish beruvchi taraflarning o‘zaro kelishuvi hisoblanadi. Unda ish beruvchi va ishga qabul qilinuvchi o‘z shartlarini quyadi va maqul kelsa shartnoma tuziladi. Bunda taraflar o‘z majburiyatlarini xam oladi. M shartnomalari 2 turda bo‘ladi nomuayyan vamuayyan muddatga ko‘ra tuziladi.

2.Mehnat shartnomasi  (kontrakt)ning muddati  qoidaga ko'ra chek- 

lanmaydi va taraflar uni bekor qilish istagini bildirmagunlariga qadar amal 

qilaveradi.

O'zbekiston Respubhkasi Mehnat Kodeksining 75-moddasiga muvo- 

fiq mehnat shartnomalari: 

nomuayyan muddatga;

besh yildan ortiq bo'lmagan muayyan muddatga; 

muayyan ishni bajarish vaqtiga mo'ljallab tuzilishi mumkin.

Agar  mehnat  shartnomasida  uning  amal  qilish  muddati  ko'rsatilma- 

gan bo'Isa,  mehnat  shartnomasi  nomuayyan  muddatga tuzilgan  deb  hisob- 

lanadi.  Nomuayyan  muddatga  tuzilgan  mehnat  shartnomasi  xodimning 

roziligisiz  muayyan  muddatga,  shuningdek,  muayyan  ishni  bajarish 

vaqtiga mo'ljallanib qayta tuziUshi mumkin emas.

Amaldagi  qonun  hujjatlariga  muvofiq  ish  beruvchilar  tashabbusiga 

ko'ra muddatli mehnat  shartnomasi  tuzishlik cheklangan bo'lib,  ob'yektiv 

holatlar taqozo etganda va ishning xususiyatiga ko'ra nomuayyan muddat­

ga  mehnat  shartnomasi  tuzish  mumkin  bo'hnagan  hollardagina  muddatli 

mehnat  shartnomasi  tuzilishiga  yo'l  qo'yiladi  (Mehnat  KodeLsining  76- 

moddasi).

Shu  munosabat bilan  O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  sudining  plenu- 

mi  o'zining  1998-yil  17-apreldagi  12-sonli  «Sudlar  tomonidan  mehnat 

shartnomasi  (kontrakt)ni  bekor  qilishni  tartibga  soluvchi  qonunlarni 

qo'llanishi haqida»gi qarorining 5-bandida aytilishicha:

sudlar shuni  nazarda tutishlari lozimki, muddatli mehnat shartnomasi 

faqat  MKning  76-moddasida  belgilangan  holatlar  bo'lganligi  sababli 

nomuayyan  muddatga  mo'ljallangan  mehnat  shartnomalarini  tuzish 

mumkin bo'lmagan hollarda tuzilishi mumkin.

Xodim  bilan  muddatli  mehnat  shartnomasini  tuzishga  quyidagi 

holatlar mavjudligida yo'l qo'yilishi mumkin:

bajariladigan  ishning  tafsilotiga  ko'ra  bajarish  uchun  xodim  olingan 

ishni  ma'lum  bir  muddat  o'tgandan  keyin  ob'yektiv  sabablarga  ko'ra 

davom ettirishning imkoni bo'lmasligi oldindan ma'lum bo'lganda, ya'ni u 

muddatli xarakterga ega bo'Isa;

bajarish  uchun  xodim  olingan  ishni  bajarish  shartlari.  Bunda  ish 

doimiy xarakterga ega bo'lsada,  uni bajarishning shartlari xodim bilan no- 

muayyan  muddatga  mehnat  shartnomasi  tuzishga  to'sqinlik  qiladi  (qo- 

nunlarga  muvofiq  xodimning  ish joyi  va  boshqalar  saqlanadigan,  mehnat 

va ijtimoiy ta'tillarda bo'lgan vaqtiga boshqa xodimni ishga qabul qiUsh);

xodimning  manfaatlari,  ya'ni  u  yoki  bu  holatlarga  ko'ra  muddatli 

mehnat  shartnomasi  tuzilishi  xodimning  manfaatlariga  asoslangan 

bo'lganda.

Nazarda  tutish  kerakki,  MKning  76-moddasida  keltirilgan  xodim 

bilan  muddatli  mehnat  shartnomasini  tuzish  to'g'risidagi  ro'yxat  qat'iy 

chegaralangan.  Agar  xodim  bilan  tuzilgan  muddatli  mehnat  shartnomasi 

MKning  76-moddasi  talablarini  hisobga  olmagan  holda  tuzilgan  bo'Isa, 

bunday  holda  shartnomaning  muddati  haqidagi  shartlari haqiqiy  emas  deb 

topiladi,  xodim  esa  ishga  nomuayyan  muddatga  birinchi  ish  kunidan 

boshlab qabul qilingan hisoblanadi.^

Muddatli 

mehnat 

shartnomasi 

muddatining 

tamom 

bo'lishi 

shartnoma  taraflariga  belgilangan  tartibda  mehnat  munosabatlarini  bekor 

qilish  huquqini  beradi.  MuddatU  mehnat  shartnomasi  muddatining  tamom 

bo'lishi  bilan  bir  hafta  davomida  tomonlardan  hech  bin  uni  bekor  qilish 

tashabbusini  ilgari  surmasa,  bunday  shartnoma  o'z-o'zidan  nomuayyan 

muddatga  tuzilgan  mehnat  shartnomasiga  aylanadi.

3.Shartnomalarga qo'shimcha ravishda, qonunda belgilangan holatlarda, xodimlar ish beruvchiga ko'proq foyda keltiradigan mehnat shartnomalarini (fuqarolik shartnomalarini) tuzishlari mumkin. Bunday shartnomalarni tuzish tartibi Belorusiya Respublikasi Prezidentining 2005 yil 6 iyuldagi 314-sonli tegishli Farmoni bilan tartibga solinadi, keyinchalik unga qo'shimcha va qo'shimchalar kiritiladi. Shartnoma va shartnomada umumiy narsa shundan iboratki, ular faqat yozma ravishda amalga oshiriladi. Ikkala qonuniy hujjatda ham fuqarolar mehnatni muhofaza qilish qoidalariga va ishdagi baxtsiz hodisalardan sug'urta qilish qoidalariga rioya qilishni ta'minlashlari shart. Majburiy sug'urta badallari ijtimoiy sug'urta fondiga davlat ijtimoiy sug'urtasi, daromad solig'i va vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik to'lovini to'lash uchun beriladi. O'qitish, o'qitish, malaka oshirish, fuqarolarning bilimlarini sinovdan o'tkazish, personallashtirilgan yozuvlar va boshqalar.Xususiyatlari ham bor. Shartnoma va kontrakt o'rtasidagi asosiy farq har xil huquqiy munosabatlardir.

Shartnoma tuzishda ish beruvchi va xodim mehnat munosabatlariga ega, xodim mehnat to'g'risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan me'yorlarga, shu jumladan belgilangan imtiyozlar, kafolatlar va kompensatsiyalarga bo'ysunadi, uni rag'batlantirish va intizomiy javobgarlikka tortish, ish beruvchi bilan ishlaydigan kasaba uyushmasiga qo'shilish va h.k. d. Bundan tashqari, Belorussiya Respublikasi Mehnat kodeksining 28-moddasiga binoan, ish beruvchi uning tayinlangan ishiga muvofiqligini tekshirish uchun oldindan sinovdan o'tgan xodim bilan shartnoma tuzish huquqiga ega. Dastlabki sinov muddati uch oydan oshmasligi kerak. Uni hisoblashda vaqtincha mehnatga layoqatsizlik davri, shuningdek xodim ishdan bo'shagan boshqa davrlar hisobga olinmasligi muhimdir.

Shartnomani bajarish paytida mehnat qonuni fuqaroga nisbatan qo'llanilmaydi va tomonlar fuqarolik-huquqiy munosabatlarga ega bo'lib, ular qonun talablariga muvofiq tuzilgan shartnomaning normalari bilan tartibga solinadi. Dastlabki sinov shartnoma sharti bo'lishi mumkin emas.

Shartnoma tuzishda buyurtmachi fuqaroning mehnat qobiliyatini tekshirishi mumkin, ammo faqat mehnat munosabatlarida qo'llanilgandan boshqa yo'llar bilan. Masalan, u fuqaro bilan intervyu o'tkazishga, undan uning ma'lumotlari, malaka darajasi, ishlarni bajarish tajribasi to'g'risida ma'lumot so'rashga, ilgari bajarilgan ishlar bilan tanishishga va hokazo.

Shartnoma va shartnoma o'rtasida boshqa farqlar mavjud. Mehnat shartnomasini tuzish muddati minimal yoki maksimal chegaralar bilan cheklanmaydi, lekin tomonlarning kelishuvi bilan belgilanadi. Aksincha, shartnoma kamida bir yil, lekin besh yildan oshmagan muddatga tuziladi.

4. Mehnat shartnomasida tomonlar quyidagilar hisoblanadi ish beruvchi, xodim va kasaba uyishma kiradi.

5. Meh shartnomasi yozma natarial tasdoqdan o‘tgan xolda tuziladi unda ishberuvchining shartlari va xodimning huquq va majburiyatlari aks etga bo‘ladi.

6. Meh shartnomasing asosiy shartlari bu muddatlar hisoblanadi, xpdimning ishga bo‘lgan munosabat, xodimning sog‘lig‘i va shunga o‘xshash shartlari bo‘ladi.

7.Meh shartnomasing qo‘shimcha shartlari bu oylik maoshga qo‘shimcha to‘lash shartlari va dam olishga imtiyozlar shular jumlasidandir.

8. Meh shartnomasing muddatlari nomuayyan va muayyan turlari mavjud muayyan muddatlar eng ko‘pi bn 5yil hisoblanadi. Yana muayyan ishni bajarish davomi xam ko‘zda tutiladi.