1. Mehnat potentsiali va uning ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni


Mehnat potentsiali miqdor ko‘rsatkichlarining shakllanishi



Download 140,55 Kb.
bet2/12
Sana01.01.2022
Hajmi140,55 Kb.
#283763
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
Bog'liq
1. Mehnat potentsiali va uning ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni-fayllar.org

Mehnat potentsiali miqdor ko‘rsatkichlarining shakllanishi

Mehnat potentsiali mehnat resursining sifat ko‘rsatkichlari yig‘indisini aks ettiradi, ya’ni u bir ishchining salohiyatli imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarish shaklida inson omilini faollashtirish va amaliyotda qo‘llashni ta’minlashdan iboratdir.


4.2-chizmada mehnat potentsialining sifat ko‘rsatkichlari aks ettirilgan.




chizma. Mehnat potentsiali sifat ko‘rsatkichlarining shakllanishi

Mehnat potentsialining sifat ko‘rsatkichlariga ko‘plab omillar ta’sir ko‘rsatadi va uni quyidagicha ifodalaymiz:

f(s) = s (s1, s2, s3, s4, s5, s6,…... sn)

Bu erda: f(s) - mehnat potentsialining sifat ko‘rsatkichi;

s1 - jismoniy holat va sog‘liq darajasi;

s2 - ta’lim va ma’lumot darajasi;

s3 - malaka va kasbiy mahorat;

s4 - tadbirkorlik qobiliyati;

s5 - hayotiy tajriba va ko‘nikma;

s6 - dunyoqarash va ong;

s7 - odob-axloq va xulq-atvor;

s8 - ma’naviy etuklik.

Mehnat potentsialining sifat ko‘rsatkichlarini belgilovchi dastlabki omil, inson resurslarining jismoniy holati va sog‘liq darajasi hisoblanadi. Xar bir kishi to‘la-to‘kis hayot kechirish va o‘zi tanlagan mehnat faoliyati sohasida ishlay olishi uchun muayyan sog‘liq hamda jismoniy rivojlanish darajasiga ega bo‘lishi kerak. Ushbu ko‘rsatkich shaxsning jismoniy imkoniyatlari, quvvati va salohiyatini belgilaydi. Aynan ushbu imkoniyatlargina ishlab chiqarishni tashkil etish, samarali boshqarish va iqtisodiyotni yuritish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.

Mehnat potentsialini tadqiq etishda ularning tegishlilik xususiyatlariga ko‘ra o‘rganish alohida ahamiyat kasb etadi. Chunki u tegishlilik darajasiga ko‘ra, o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, bir-biridan farqlanuvchi shaxsiy, tarmoq va hududiy ko‘rsatkichlar tizimidan iborat.

Potentsialning tegishlilik xususiyatini talqin etishda turli olimlar turlicha nuqtai nazarni ilgari suradilar.

Ural davlat iqtisodiyot universiteti professori N.I. Shatalova mehnat potentsialini mikro darajada tadqiq etib, mazkur kategoriyani ishchi (xodim) egalik qiladigan ish salohiyati sifatida talqin etadi.

Shuningdek, rus olimi I.A. Kokorev ham faqatgina mikro jihatdan ko‘rib chiqib, mazkur tushunchani faqat shaxs mehnat potentsiali sifatida talqin etgan. Uning fikricha, mehnat potentsiali shaxs egalik qiladigan va unga tegishli bo‘lgan mehnatga oid sifat va qobiliyatlarning umumlashmasidir.

A.Ya. Kibanov mehnat potentsialini tegishlilik xususiyatiga ko‘ra, mikro va makro darajada o‘rganib, uni 3 qismga ajratadi:


  1. Ishchining mehnat potentsiali – xodimga tegishli bo‘lgan mehnatning sifat va miqdor ko‘rsatkichlari hamda uning ish faoliyatida ishtirok etish chegarasini belgilovchi imkoniyatlaridir. Xodimning mehnat potentsiali uning kadr potentsiali orqali namoyon bo‘ladi. Uning potentsiali asosini tabiat tomonidan berilgan sifat ko‘rsatkichlari (sog‘liq, jismoniy imkoniyatlar va ijodiy qobiliyatlar) tashkil etadi.


  2. Korxona mehnat potentsiali – ilmiy-texnik taraqqiyot sharoitida tashkilot mehnat jamoasiga tegishli bo‘lgan mehnatning miqdor va sifat imkoniyatlaridir. Tashkilot mehnat potentsiali inson faoliyatining aniq shakldagi moddiylashuvi hisoblanib, korxona kadrlar potentsialining sifat va miqdor xususiyatlari uyg‘unligining personallashgan ishchi kuchi ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. Boshqacha aytganda, u korxona kadrlar tarkibining shaxsiy va professional imkoniyatlarining umumiy bahosidir.


  3. Jamiyat mehnat potentsiali mamlakatning umumiy mehnat imkoniyatlaridir. U sifat va mikdor xususiyatlariga (mehnatga layoqatli aholi soni, mehnat resurslari, mehnatga layoqatli aholining ish vaqti miqdori, salomatlik darajasi, jismoniy imkoniyatlar, ta’lim va malaka darajasi) ega bo‘lgan jamiyatning kadr potentsiali sifatida namoyon bo‘ladi.


O‘zbekistonda 2004 yil chop etilgan «Mehnat iqtisodiyoti» kitobida mehnat potentsiali mikro va makro darajada qarab chiqilgan bo‘lib, u xodim, tashkilot va jamiyat egalik qiladigan mehnat potentsialiga ajratib ko‘rsatilgan. Mazkur kitobda keltirilishicha, inson jismoniy va ma’naviy qobiliyatlarining majmui shaxs (xodim) mehnat potentsialining asosi hisoblansa, ijtimoiy, ya’ni turli shaxslarning birgalikdagi faoliyati tufayli paydo bo‘ladigan «oshirilgan» unumli kuch, jamoa va tashkilot mehnat potentsialining asosini tashkil etadi.

Yuqoridagi fikrlarni rivojlantirib, ularga qo‘shimcha qilgan holda, mehnat potentsialining xususiyatiga ko‘ra mikro, mezo va makro darajalarga ajratish mumkin. Bunda mikro darajasi korxonaning (tashkilot), mezo darajasi hududning (mintaqa), makro darajasi esa mamlakatning jami mehnat potentsialini ko‘rsatadi (chizma).

Korxona (tashkilot) mexnat potentsiali deb ishlab chiqarish (xizmat ko‘rsatish) jarayonida ishtirok etayotgan, ijtimoiy-iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishda hamda qo‘yilgan maqsadlarga erishishda ma’lum vazifani (ishni) bajarayotgan xodimlar (kadrlar) birikmasiga aytiladi. Mazkur birikmaning nafaqat miqdor ko‘rsatkichi, shu bilan birga, sifat ko‘rsatkichi ham alohida ustuvorlikka egadir.





Download 140,55 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish