Tortinchisi. Joriy yilning 6-may kuni Davlatimiz rahbari chet tillarni organish masalalariga bagishlab videoselektor yigilishi otkazdi. Unda Uchinchi renessans poydevorini mustahkam qilish uchun ham chet tillarini organishni kuchaytirishimiz kerak... Bu qatiy talab har bir talim muassasasi rahbari faoliyatining asosiy mezoniga aylanishi lozim. SHuning uchun, joylarda chet tillarini organishga etarli sharoit yaratish va uni ommalashtirish barcha rahbarlarning asosiy vazifasi bolishi lozim. Zamonning ozi bizga shunday talab qoyyapti6, deb takidladi Prezident.
Ayni paytda mamlakatimizdagi 1400ta maktabda chet tili oqitish sifati mutlaqo qoniqarsiz ahvolda, maktablardagi 11 ming oqituvchidan 49 foizi testdan ota olmagan. Davlatimiz rahbari takidlaganidek, Yhngi Ozbekiston quryapmiz, lekin tizimga vaqtida etibor bermaganimiz uchun bugungi kunda, talim tizimida 2 mingdan ortiq chet tili oqituvchilari lavozimi vakant bolib qolmoqda. Shuningdek, 1 ming 400ta maktabda chet tili oqitish sifati mutlaqo qoniqarsiz ahvolda. Bu korsatkich Qashqadaryoda 380ta, Samarqandda 287ta, Jizzaxda 140ta, Toshkent viloyatida 120ta, Surxondaryoda 90tani tashkil etadi7. Tanqidiy ruhda otgan ushbu anjumanning tarixiy ahamiyati shundaki, u yangilanish davrida ozbek hamda xorijiy tillarni oqitishda beqiyos imkoniyatlar eshigini ochdi.
Ona tili va adabiyoti oqituvchilarining malakasini oshirish jarayonining sifati va natijadorligini zamon talablari darajasiga kotarish bugunning dolzarb vazifasidir. Ozbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-noyabrdagi Ozbekistonning yangi taraqqiyot davrida talim-tarbiya va ilm-fan sohalarini rivojlantirish chora-tadbirlari togrisidagi PF-6108-son Farmoni hamda uning ijrosini taminlash maqsadida shu sanada qabul qilingan Talim-tarbiya tizimini yanada takomillashtirishga oid qoshimcha chora-tadbirlar togrisidagi PQ-4884-son Qarorida malaka oshirish tizimini hayot davomida oqish tamoyili asosida takomillashtirib borish vazifasi qoyildi.
Prezidentning 2021-yil 25-yanvardagi Xalq talimi sohasidagi ilmiy tadqiqot faoliyatini qollab-quvvatlash hamda uzluksiz kasbiy rivojlantirish tizimini joriy qilish chora-tadbirlari togrisida”gi PQ-4963-sonli Qarorida esa ushbu tizimda eng zamonaviy, ilgor va shaffof tashkiliy-huquqiy mexanizmlarini tatbiq etish masalalariga alohida etibor berildi8. Mazkur hujjat xalq talimi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish jarayoniga yangicha yondashuv uchun huquqiy asos boldi. Malaka oshirish tizimida eskirgan, davrini yashab bolgan andozalardan voz kechildi.
Mamlakatimizda til va adabiyot talimini oqitish, muallimga nisbatan hurmat muhitini yaratish borasida ulugvor ishlar amalga oshirilmoqda. Bugun oqituvchining mavqei ortib, jamiyatdagi eng obroli insonga aylanib borayotgani ayni haqiqatdir.
“Davlat tili haqidagi Qonunni bugungi kun talablari nuqtayi nazaridan takomillashtirgan holda uning yangi tahrirdagi loyihasini ishlab chiqilishi rejalashtirildi. Vazirlar Mahkamasi tuzilmasida Davlat tilini rivojlantirish departamenti tashkil etildi. Quyidagilar uning asosiy vazifalari belgilandi:
davlat tilini rivojlantirish, davlat tili toʻgʻrisidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi ustidan monitoringni amalga oshirish, ushbu sohada jamoatchilik nazoratining samarali shakllarini joriy etish;
davlat organlari va tashkilotlari, jumladan, mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlarining davlat tilini rivojlantirish, davlat tili toʻgʻrisidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi ustidan davlat nazoratini tashkil qilish boʻyicha faoliyatini muvofiqlashtirish;
davlat tilining amal qilishi bilan bogʻliq muammolarni aniqlash va bartaraf etish yuzasidan, shuningdek, uni rivojlantirish sohasida yagona davlat siyosatini yuritish boʻyicha takliflar tayyorlash;
oʻzbek tilining yozma nutqi me’yor va qoidalarini ishlab chiqish boʻyicha hamda lotin yozuviga asoslangan oʻzbek alifbosini toʻliq joriy etish borasidagi ishlarni jadallashtirish;
davlat tilini rivojlantirish boʻyicha NHHlar loyihalarini ishlab chiqish;
davlat tilini rivojlantirish boʻyicha dasturlar va “yoʻl xaritalari”ni ishlab chiqish, ularning amalga oshirilishini nazorat qilish, shuningdek, “Oʻzbek tili bayrami kuni”ni nishonlash boʻyicha ishlarni muvofiqlashtirish;
ilmiy asoslangan yangi soʻz va atamalarni iste’molga kiritish, zamonaviy atamalarning oʻzbekona muqobillarini yaratish va bir xilda qoʻllanishini ta’minlash, geografik va boshqa toponimik ob’yektlarga qonun hujjatlariga muvofiq nom berilishi borasidagi faoliyatni monitoring qilish va muvofiqlashtirish;
davlat tilini rivojlantirishga oid ilmiy-tadqiqot ishlarini qoʻllab-quvvatlash, bu sohada xalqaro hamkorlikni amalga oshirish.
2 oy muddatda ilmiy asoslangan yangi soʻz va atamalarni rasmiy iste’molga kiritish boʻyicha Atamalar komissiyasini tashkil etish vazifasi topshirildi. Shuningdek, 2020-2030 yillarda oʻzbek tilini rivojlantirish hamda til siyosatini takomillashtirish konsepsiyasi va davlat dasturi loyihalarini ishlab chiqilishi rejalashtirildi (hujjatlar loyihalari 2020-yil 1-iyunga qadar tayyor boʻlishi lozimligi qayd etildi).
2017-yilning 15-mart kuni O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 140-sonli Qarori bilan Umumiy orta talim togrisidagi Nizom bevosita umumiy orta talim muassasalarining faoliyatini amalga oshirishga tegishlidir. Umumiy orta talim togrisidagi Nizom Ozbekiston Respublikasida umumiy orta talimni tashkil etish va umumiy orta talim muassasalarining faoliyatini amalga oshirish tartibini belgilaydi. Mazkur Nizom 10 bob 85 banddan iborat bolib, uning talablari barcha umumtalim muassasalariga nisbatan tatbiq etiladi. Xususan, umumiy orta talim muassasalarining huquqiy maqomi bir vaqtning ozida 2 ta qaror bilan tartibga solingan edi (Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 21-noyabrdagi 440-son va 1998-yil 13-maydagi 203-son qarorlari). Shu bilan birga ushbu qarorlarda ayrim normalarning boshqa qonun hujjatlariga zid, shuningdek, unda oz kuchini yoqotgan Hukumat qarorlariga havolalar mavjud bolgan. Mazkur Nizom tasdiqlangunga qadar talim tizimida bir qator oz yechimini kutayotgan masalalar mavjud edi.
Jumladan, sinflarda oquvchilar sonining meyordan ortib ketganligi, 6 yoshli bolalarning maktabga qabuli, umumiy orta talimga toliq qamrab olinishi va oquvchilarning harakatini doimiy nazoratga olish uchun har bir umumtalim muassasasiga malum bir hudud (mikrohudud) biriktirilmaganligi, birinchi sinfga oquvchilarni qabul qilish uchun topshiriladigan hujjatlar royxatiga aniqlik kiritilmaganligi, 8-9-sinflarda jismoniy tarbiya fanidan darslar guruhga bolinmay olib borilayotganligi, olis (togli, cholli) aholi punktlarida umumiy orta talim maktablarining filiallari, kam komplektli sinflar tashkil etish tartibi, logopediya shoxobchalari hamda kuni uzaytirilgan guruhlar faoliyatiga oid masalalar mavjud edi.
Ushbu Nizom tasdiqlanganligi natijasida yuqoridagi masalalar oz yechimini topdi. Birinchidan, barchamizga ayonki, ayrim umumtalim maktablarida oquvchilar soni 40-50 nafarni tashkil etadi. Ushbu jarayonni tartibga solish maqsadida, sinfda oquvchilar soni 35 nafardan oshmasligi, dars jarayonida oquvchilar bilimini nazorat etishga va sanitariya normalariga amal qilinishiga sharoit yaratildi. Bu esa oquvchilarning sifatli talim-tarbiya olishlariga imkon yaratadi.
Ikkinchidan, maktab yoshidagi bolalarning ota-onalariga yengillik yaratish maqsadida, 203-sonli Nizomda bolalarni umumtalim maktabiga qabul qilish tibbiy-psixologiya-pedagogika komissiyasining tavsiyanomalari boyicha 6-7 yoshdan amalga oshirilgan bolsa, mazkur yangi tahrirdagi Nizomda umumtalim muassasalarining birinchi sinfiga har yili 31 avgustga qadar (shu kuni ham) 6,5 yoshga toladigan barcha bolalar tibbiy-psixologiya-pedagogika komissiyasining tavsiyanomalarisiz faqatgina tibbiy xulosaga muvofiq qabul qilinishi belgilab berildi. Qabul qilinayotgan oquvchilar umumtalim muassasasining birinchi sinfiga tayyorgarlik darajasidan qati nazar, tanlovlarsiz qabul qilinadi. Oqishga qabul qilinayotgan bolalarning ota-onalari umumtalim muassasasi ustavi, ichki tartib-qoidalari va talim-tarbiya jarayonini tartibga soluvchi boshqa hujjatlar bilan tanishtirilishi lozim. Tegishli yilning 31-avgustiga qadar 6-5-yoshga tolmagan, 1-sinfda oqish istagini bildirgan bolalarning ota-onalari bilan umumtalim muassasasining pedagog xodimlari va psixologi tomonidan bolani maktabda oqishga jismonan va ruhan tayyorlash boyicha tushuntirish ishlari olib boriladi.
Uchinchidan, ota-onalarning sarsongarchiligi va turli qogozbozlikning oldini olish maqsadida, maktabda birinchi sinfga qabul qilish uchun ota-onalar tomonidan taqdim etiladigan hujjatlarning yagona shakli ishlab chiqilib, hujjatlarning aniq royxati tasdiqlandi. ota-onalar tomonidan umumtalim muassasasi direktori nomiga ariza:
ota-onalarning fuqarolik pasporti (fuqaroligi bolmagan shaxslarning Ozbekiston Respublikasida yashash guvohnomasi) nusxasi(doimiy propiskasi yoki turgan joyi boyicha hisobga olinganligi haqidagi qayd yozuvi korsatilgan holda);
bolaning tugilganlik haqidagi guvohnomasi nusxasi;
bolaning sogligi togrisida tibbiy malumotnoma;
bolaning 3,5x4,5sm hajmdagi 4 dona rangli fotosurati kabilar taqdim etiladi.
Tortinchidan, maktab yoshidagi bolalarni umumiy orta talim muassasalariga toliq qamrab olish ishlarini samarali tashkil etish maqsadida, tuman (shahar) hokimliklarining qarori bilan maktablarga mikrohududlar biriktirilishi hamda hudud doirasida pedagog xodimlar tomonidan bolalarni birma-bir (uyma-uy yurib) royxatga olish tartibi belgilab berildi. Umumtalim muassasasi rahbariyati mazkur muassasaga biriktirilgan hududdagi maktab yoshidagi bolalarni oz vaqtida umumtalim muassasasiga oqishga jalb qilish uchun masul hisoblanadilar.
Beshinchidan, oquvchilarni sinfdan-sinfga, bir umumtalim muassasasidan boshqasiga otkazishda oquvchilar harakati nazoratini kuchaytirish maqsadida, umumiy orta talim muassasasida ish hujjatlarini yuritilishi aniq tartibga solindi.
Oltinchidan, 8-9 sinf oquvchilarning soni 25 nafar yoki undan ziyod bolganda oquvchilarning fiziologik rivojlanishini hisobga olib, ularning sportga bolgan qiziqishini orttirish hamda soglom turmush tarzini keng targib qilish uchun jismoniy tarbiya fanidan ogil bolalar va qiz bolalar alohida guruhlarga bolinib, mashgulotlar tashkil etilishi belgilandi.
Yettinchidan, mazkur qarorda olis hududlardagi maktablarning filiallarini tashkil etish, kam komplektli sinflar bilan ishlash tartibi takomillashtirildi. Maktabda kuni uzaytirilgan guruhlar va logopediya shaxobchalari tashkil etish va ularning faoliyatini olib borish tartibi belgilandi. Olis (togli, cholli) aholi punktlarida yashovchi maktab yoshidagi bolalarning umumiy orta talim olishlarini tashkil etish maqsadida tegishli tuman (shahar) hokimliklarining qarori asosida umumtalim muassasalarining filiallarida oquvchilar soni 100-180 nafar bolganda tashkil etiladi.
Davlat umumtalim muassasalari faoliyatini moliyalashtirish quyidagi manbalar hisobidan amalga oshiriladi:
- Ozbekiston Respublikasi Davlat byudjeti mablaglari;
- umumtalim muassasasining tadbirkorlik faoliyatidan, qonun hujjatlarida taqiqlanmagan shartnoma asosida pullik xizmat korsatish, bino va inshootlarni, jihoz va anjomlarni ijaraga berishdan olingan daromadlar;
- ota-onalarning istaklariga kora, umumtalim muassasalarida pulli xizmat asosida 5-6 yoshli bolalarni umumiy orta talimga tayyorlov guruhlari ham tashkil etilishi mumkin.
Qayd etish joizki, mazkur Nizom Umumiy orta talimning 5-9-sinflari va orta maxsus, kasb-hunar talimi 1-3-kurslarda talimni tashkil etishga qaratilgan. Ushbu Nizomdagi talablar bugungi kundagi talimning shiddat bilan yangilanayotganini hisobga olgan holda yana tahrirlashni, takomillashtirishni taqozo etmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |