1 мавзу: Ҳужжатларни классификациялаш ҳақида умумий тушунча

Fizikaviy-ximiyaviy omillar. 
Fondlarni saqlashga nashrlardagi mexanik, 
optik, ximiyaviy xususiyatlarning yo‘qolishi, masalan, mo‘rtlanishi, noziklanishi, 
sarg‘ayishi va boshqa sabablarni o‘z vaqtida bartaraf etish muhim ahamiyatga 
ega. Fonddagi kitoblar tayyorlangan materiallarning mexanik mustahkamligiga, 
ulardan foydalanish va tanishish jarayonida ehtiyotkorlik bilan munosabatda 
bo‘lish orqali erishiladi. Ayniqsa, kitoblarni tanlashga alohida e’tibor berish 
lozim. 
Axborot beruvchi hujjatni tashkil etadigan qismlar qanchalik mustahkam 
bo‘lsa, u shunchalik ko‘p xizmat qiladi. Masalan, teri va latta jihozlaridan 

---

175 
ishlangan kitoblar bizning zamonamizgacha yaxshi yetib kelgan. Hozirgi gazeta 
jihozi tez sarg‘ayib ketadi, chunki gazeta qog‘ozi quyosh nuri ostida haddan 
tashqari tez buziladi. Hozirgi vaqtda yuqori sifatli qog‘ozlar ustida izlanishlar 
olib borilmoqda. 
Fondda deraza orqali tushadigan nurning kirishi chegaralanishi lozim va 
past cho‘g‘li lampalardan foydalanish kerak. Fondni zararli yorug‘lik nurlaridan 
himoya qilishning eng oddiy vositasi – ko‘chma stelajlardan foydalanishdir. 
1930-yildan butun jahonda katta va yirik kutubxonalar uchun maxsus binolar 
qurish keng tus oldi. 
Biologik 
omillar. 
Yemirilishning 
biologik 
omillariga 
fondning 
mikroorganizmlar (bakteriyalar, mog‘orzamburug‘i), hasharotlar, kemiruvchilar 
tomonidan shikastlanishi kiradi. Axborot tashuvchilar, hujjatlar o‘zining 
ximiyaviy tarkibiga ko‘ra organikdir. Bakteriya va zamburug‘lar qog‘oz va 
kitobning muqova materialiga o‘rnashib, ularni tashkil etgan moddalar tuzilishini 
buzib, ximiyaviy o‘zgartirib yubordi. 
Fondda normal sanitariya holati hamda iqlim holatini saqlash yo‘li bilan 
mikroorganizmlarning fondga zararli ta’siri yo‘qotiladi. Zarur bo‘lib qolgan 
vaqtlarda kutubxonachilar fondxonani dezinfeksiyalashni so‘rab sanitariya 
epidemiologiya stansiyasiga murojaat qiladilar. Fondni etilin oksid gazi bilan 
dezinfeksiya qilish yaxshi samara beradi. Fond saqlash sharoiti buzilganda, 
fondxonada namlik oshib ketganda hasharotlar ko‘payadi. 
Kutubxonalarda quyidagi sichqonsimon kemiruvchilar: uy sichqoni yoki 
kulrang kalamush uchraydi. Kemiruvchilarga qarshi kurash g‘oyat qiyin, zararli 
kemiruvchilar paydo bo‘lmasligi uchun oziq-ovqat qoldiqlarini qoldirmaslik, 
pollarda teshiklar, tirqishlar paydo bo‘lgan paytda zudlik bilan sanitar-
epidemiologik markazlarga murojaat qilish lozim. Qo‘shimcha chora-
tadbirlardan – turli xil qopqonlardan foydalanish kerak. Kemiruvchilarni 
ximiyaviy usulda qirish – zararli xo‘rak qo‘llash yaxshi natija beradi. 
Kemiruvchilarni yo‘qotishning ximiyaviy va biologik vositasini fondda